- Mahmuaka Chhakchhuak
Khawvel hian mi ropui tak tak a lo hring chhuak tawhin ram leh hnam tana mi chhuanawm tak tak hi vawiin thlengin an la rawn piang chhuak zel bawk a. Chung zingah chuan kum zabi sawm leh palina daih tawh ami nimahsela kum 1920 May 16-a Pope Benedic XV-in mi thianghlima a puan tak Joan of Arc chanchin hi tlem han sawi teh ang. Joan of Arc (1412 – 30 May 1431) hi amah chuan ‘Joan the Maiden’ a inti thung a, tunhnuah erawh ‘The Maid of Orleans’ tia koh a niin khawvela indona awh rei bera sawi English leh French indona kha amah vang hian thil danglam lo thlengin Indonain kum za tehmeuh a awh chung khan vawiin thlenga French mipuiin an la chawimawi phahna turin Joan of Arc chu ram tan a penchhuak a. English lam chuan an kulh pawimawh leh an khawpui zawng zawng deuh thawh chu an laksak avangin French lam chan chu a chau hle mai. Chutianga chau taka an awm lai chuan thingtlang nu mawl ve mai, lehkha thiamna pawh nei lem lo Joan of Arc chu an lal Charles VII tawmna Chinon kulhah chuan a rawn lang hlawl mai a.
Charles VII hnenah chuan an sipaite chu English sipaite beilet tura hruaichhuah a rawn dil a, Charles VII chuan phal lo thei lo a inhriain alo remti a. Hetih lai hian Joan of Arc chu kum 17 mi chauh a la ni. Lalin a remtih takah chuan French sipaite chu English ho do turin a hruai chhuakin amah ngei chuan hma a hruai a, ‘Siege of Orleans’ an tih Indona hmunah chuan French sipai tam tam hruaiin, an khup zawi leh ban uaithla tawhte chu chawk pur thar lehin huaisenna thar a pe leh a. Chutianga zam hauh loa English sipaite an beihna avang chuan hnehna an chang tain English ho chu an pasaltha chhuanvawr John Fastolf ho meuhin meikhupin an tlanchhe ta duai duai mai a ni. Hei hi khawvelin ropui a tiin mak a ti a, tleirawl pakhat vang maia Indona hmingthanga French in hnehna an chang thei hi ropui an ti takzetin khawvel hian a theihnghilh thei tawh ngai hek lo ang.
Hetiang hian Indona rapthlak leh hmingthang tak chu hmeichhe tleirawl pakhat vangin alo tawp ta a, dinhmun chau leh tlawm mai tawh tura ngaih French lam chuan hnehna an lo chang thei ta a ni. Hetiang hian khawvelah mi pakhat huaisenna leh inpekna avanga chanchin hriatreng tawh tur hi hmun dang leh hun dangte pawh alo awm thin ve tho bawkin vawiin thleng pawh hian sawi tur an la awm zel bawk a. Corsica thliarkar atanga lo penchhuak Napoleon Bonaparte (1769 – 1821) ngei pawh kha a huaisenna leh ral rel a thiamna avangin khawvel hriat alo nih phah a. Tawngkam uar deuhte phei chuan a ke vei lam a perin Europe khawmualpui hi a nghing a ni an ti hial a nih kha. Winston Churchill, Mao Tse Tung, Karl Max, Lee Kuan Yew, Mahatma Gandhi te leh mi dang tamtakte pawh hi ram leh hnam tan nasa taka ke lo pen tawh tute an niin ram mipuite thlamuanpui tham an nih mai bakah ram hmasawn theihna tura hmahruaitu an ni takzet bawk. Annite hi awm lo nisela khawvel hian chanchin ngaihnawm sawi tur a nei lo hial ang a, hmasawnna tam tak hi kan neih loh phah ngei bawk ang.
Heng mi ropui leh chhuanawm tak takte chanchin hi sawi tur tam tak a awmin chanchin ngaihnawm tam tak an nei bawk a. Ram leh hnam an hmangaihna leh ram tana an inpekna ropui tak takte avang hian an chanchin hi hriat a nuam a, sawi pawh a nuam a ni. Annite hi an chanchin alo hlui deuh hlek kan ti a nih pawhin ram leh hnam hruaina kawnga entawn tlak leh mi hmingtha tam takte vawiin thlenga la damte chanchin pawh sawi tur a awm bawk ang a. Amaherawhchu anni aia ram leh hnam hmangaihna nei chunga ram rawngbawltute hi thangthar zingah pawh an tam kher lo ang a, an ni anga nunna thap ngam hi tuna ram hruaitu zingah hian chhiar tur an tam chuang kher awm lo e. Ram tana an inpekna hi entawn tlak a niin ram mipuite ngei pawh hian ram hruaitu tha leh tha lo kan tehna hmanrua atana kan hman ngei tur a ni bawk ang. Joan of Arc chanchin tawite kan sawi tak ang hian hnehna chang tur leh hmelma hneh turin mipa leh hmeichhia danglamna a awm lo a, thinlunga inpekna leh huaisenna a pawimawh ber tih chiang takin kan hre thei ang.
Vawiin thlenga China mipuiin ‘Chairman Mao’ tia chawimawina an la hlan Mao Zedong chanchinte hi tuna kan ram hruaitu leh mipuite hian hre thar fo ila a duhawm hle a ni. Mizote hian hei lo hi ram kan nei lo a, hei hi kan ram neihchhun a niin kan tu leh fa lo la awm zel turte tan ngei pawh hei lo chu chenna tur ram dang an nei dawn chuang hek lo. Chuti chunga tuna heti mai a ram kan enkawl a, hmangaihna leh lainatna tel hlek lo ang maia ram rawngbawl an awm tih han hriat hi chuan thinlung hi ana ngawih ngawih a, awmhmunah kan rum tlawk tlawk mai chu a nih si hi. Ram hruaituah kan innghat lo thei si lo a, ram inrelbawlna kawng hrang hrangah ram dang hmasawnna kan hre ve zelin nitina an hmasawn dan thlengin kan hria a, chutih laia keiniin hnunglamah chaurau-ek kan la thai mai mai chu a ni si a, ram hmangaih tak tak tu hruaitu nei lo ang maiin kan awm si.
Ram danga hruaitute chu ram leh hnam tana an inpekna avangin an cher kawk kawk a nih laiin keini ram hruaitute chu an thau tulh tulh emaw tih mai tur a ni zawk site hi kan thlirna tlang dik loh vang zawk em ni ang le. He ram hian rei tak sawp a dawl tawh kher pawhin a rinawm loh a, a theih apiangin a sawisakna tuar reng turin a tlin reng pawhin a rinawm hek lo. Thinlung thar nei a, hmangaihna leh thahnemngaihna thar nena rawngbawl saktu tur hi a mamawh takzet tawh a ni. Chutianga ramin hmel thar a neih theihna tura rawngbawlna thar chu a chhunga cheng mi tam takin awmhmuna kan lo lungkham chu a niin chutiangah chuan ram mipuite ngei pawh kan hlimin kan thla a muang ngei bawk ang. Atawp berah chuan tupawh mai hian inpekna leh hmangaihna nena ram rawngbawl tura ke kan pen chhuah hi kan tihtur pawimawh hmasa ber a ni tih kan hriat tlan theuh a ngai a, chumi tel lo chuan ram rawng kan bawlna hian awmzia a nei ngai hek lo ang.