Piantharna Chungchang
(Chhunzawmna)

  • Upa Lalthara, Kohima (9436001667)
  1. BIAK IN-A A KAN ZAI DAN HI A VA DANGLAM NASA TA EM? KHUANG HNIH-A ZAI LEH LAM HI ‘A MIZOVIN LEH, A THLARAU’ BÎK RIAUVIN KAN HRE TA EM NI CHU AW?

27.1 Puithu leh up deuh khep khawpa Pathian biak inkhawm kaihhruai hi Presbyterian Kohhran zia leh kalhmang a nih laiin, a boruak zangkhai leh a inchawkphur zawnga Pathian biak inkhawm kaihhruai hi chu Congre- gational/ Revival/ Pentecostal Kohhrante kalphung a ni ber a. Anniho hi chuan an sermon leh tawngtai-ah te pawh hian invaupumna aw-ka emaw tih mai theih tur khawpa awrawl ring leh vin deuh taka han au piap piap te hi an tihdan tlanglawn tak a ni a. Hemi style hi tunlaia kan Revival Speaker leh mihlim thenkhat te pawh hian an lachhawng ve ta zel ni pawhin a lang. Rev Laldingtluangan ‘Tunah chuan Mizoram Presbyterian Kohhran chu Presbyterian kalhmanga inhruai ni mah se, Baptist theology-a inchawm a ni ber a…’ a lo tih te pawh kha ngaihtuah chian a hun ta khawp mai.

27.2 Kan naupan deuh lai kha chuan, Presbyterian Kohhran chuan khuang hniha hla rema, Biak Ina lam vak vak ang chi hi chu kan remti lo thin kha a ni a. Khang hun lai khan PathianThlarauvin kan Kohhran a hruai nge, a kalsan tih hi ngaihtuah tel a that hmel ta khawp mai. Khatih laia ‘mihlim’ lam miten an deuhsawn thin, Upa Muka te ang kha Kohhran hruaitu tha leh ban nghet chu an lo ni ber zawk lo maw aw? Mizoram Kohhran history kan thlir kir chuan, ‘lam hlimna’ um lutuk kan Kohhranin a duh loh thinna chhan pawh kha chiang takin a hmuh theih a ni. Tunah hi chuan a letling thawka kalin, in kan ti leh ta lutuk si em ni chu aw, a tih theih ta.

27.3 Kan Kohhran inkaihhuaina-ah chuan “Pathian biak inkhawmnaa tih apiang chu inkhawmhote sawt tlanpui tur ngaihtuaha tih ni vek rawh se” tih a ni a. Kohhran tam takah hian inkhawm hote sawt tlanna tur lam ai mahin, kan ‘lam mite’ duh dan hi kan dah lal ta zawk em ni chu aw, a tih theih ta. |henkhat phei chuan Biak Inah ngei pawh khuang vawtute an zim a, khuang vaw rang lehzual turin an tur vak vak a; chutianga an tih chuan ‘khuang chawm’ an inti thin a ni awm e. Biak In chhung ngeia hetiang thil maksak deuh tite pawh hi Kohhran hotute pawh hian kan enliam mai mai zel ta chu niin a lang! Khuang vawtute lahin inkhawmhote hla sakrual theih dan tur leh kan sawt tlanpui tur lam aiin, heng lam mi thenkhatte duh dan kha an dah lal zawk ta thin niin a lang. Hei vang hian ni maw, tun hnai deuh atang khan Biak In-a kan zai dan kalhmang hi nasa takin a lo danglam ta a ni.

27.4 Tun hma deuha khuang hniha zai duh lo thin khan, tunah chuan khuang hniha hla rema, kan lam mup mup loh chuan kan ngaih a tha leh ta mang si lo emaw tih mai tur a ni ta. Kan hlate hi Pathian kan biakna, chawimawina leh, a hnena kan inhlanna hmanrua an nihna lam thlir lova, kan intihhlimna tur emaw, kan duh thala kan lam leh chet velna hmanrua atana hman tur emaw ti ta mai hi eng emaw zat kan awm ta-in a lang. Tun hma deuh kha chuan, Kristian Hla Bu-a hlate hi kan sa thiam deuh vekin, sak pawh kan sa lawr nasa hle thin kha a ni a. Tunah erawh hi chuan, hla tlemte, kan ‘lam mite’ lam duh dan mila sak theihho hi kan sa tlut tlut ta mai emaw tih mai tur a ni ta. Kristian Hla Bu-a hla 600 kan neihte zingah hian, hla tha leh sak nuam tak tak ni si, Biak Ina kan sak ngai tak loh leh, kan thangtharten an sak thiam tak loh hi a tam ta lu deuhin a hriat! Bible-a mahni chang ngainat lai chauh chhiar tlut tlut thin te pawh kan ang thei deuh roh awm asin.

27.5 Kum 2022 Nilai leh Beihrual Thupui (May 25) ziaktu, Rev Vanlalbela, kan pastor senior meuh pawhin “Tunlai hian Kohhran tam taka hla kan sak thin hi a tlem ta hle mai a. Hla tlemte-ah kan kual kan kual a ni deuh ber mai… kan hla bu-a hla tha tak tak kan sak ngai loh tam tak awm te hawl zau deuh tura tan lak a tul hle mai… hemi tihlawhtling tur hian Kohhran hruaitute pawhin Kohhran zai tihmasawn tura Pathian biakna hla tha tak takte hi kan thlan ngam a tul niin a lang…mipuite pawhin mahni tuina ngawt ngaihtuah lova, Pathian biakna hla dangte zir zau tura kan inpek thar a tul a ni…” tiin a lo ziak ta hial mai. ‘Kan thlan ngam a tul’ a tih lai tak hi Kohhran hruaituten kan chhinchiah atan a va tha em! Kan mihlim leh lam mite mitmei hi kan veng ta lutuk deuh em ni aw! Kan senior Pastor pakhat pawhin ‘tam kan duh avang te, hlim kan duh luat avang te hian kan inkhawm dan kalhmang pawh hi a danglam chak ta em em mai a… Pastor leh Upate pawhin hruai dik tumna lam aiin, zui thiam nihna lamah kan kal ta zel a ni ber’ a lo ti hial tawh bawk a ni. Hengte hi ‘tunlaia kan Kohhrana thil awmzia’ pho langtu an nihna lai pawh a awm ngei ang le!

27.6 Kan Pathian biak inkhawma lam kan awm meuh loh avanga kan hlim lo emaw, kan chau ta riauva kan inhria emaw a nih chuan, thlarau leh thutak (in spirit and truth)-a Pathian biak aia kan tisa chakna leh hlimna kan dah chungnun zawk thin vang a ni thei ang em? Pathian biak inkhawmah hian mahni nuam tih zawng ringawt um tur kan ni lova, zah tak leh puithu taka Pathian chibai buk tura lo kalkhawm kan ni zawk a; hei vang hian, mimal in leh Kohhran hall-a lenkhawmna kan neih thin te nen hian kan thliarhran thiam pawh a ngai ta hle-in a lang. Khawvel thila intihhlimna hmun ang deuh maia ‘mipui tam zawk hip thei tur’ ang zawnga Pathian biak inkhawm kalpui mai duh hi kan Kohhran hruaitute zingah hian kan tam ta khawpin a lang bawk. Mahse, heng zawng zawng aia pawimawh zawk chu tih tak zeta Pathian chibai buk leh, a thu awihna (obedience) hi a ni si a. Kan Pathian hian ‘in thil pekah te, in hla sak leh in lamah te, in inkhawmpui lianah te hian lawmna reng ka nei lo ve’ min ti ve ang tih hi hlauhawm tak a ni ta.

27.7 Ringtute hi Lal Isua anna kawnga thang lian zel tur leh, he khawvela a nun dan kha kan darthlalanga hmang tur kan nih thu te hi kan sawi fova. Lal Isua nun kha, ‘thlarau mi nun’ chu a ni a; mahse, Pathian Biak In-a a kalte khan a che nu but ngai lova, fim takin a che zawk thin niin a lang. Lal Isua hi khawvela a len lai hun ang khan, kan Biak In-ah hian rawn inkhawm ve-in, kan mihlim thenkhatte chetzia thenkhat (khuang chawm inti te, nausen pawm ni awm taka khawsa te, tlan thuak thuak leh lam pai chawn chawn te, chhuata tlu pheng phung ang te) hi han hmu ta se, eng tin nge a ngaih ang aw? Amah chawimawiin min hmu ang em le? Bible chuan insumtheihna leh thuhnuairawlhna te hi Thlarau rah zinga mi niin a sawi a (Gal 5:23); keini erawh chuan a zak thei lo leh, insumthei lo apiang hi kan hmu thlarau mi ta mai em ni chu aw, tih mai tur a ni ta!

27.8 Lam hi thinlunga hlim-lawmna lanchhuahtirna tha tak chu a ni ngei a; mahse Bible-in ‘Sun hun a awm a, Lam hun a awm’ (Thuh 4:3) a lo tih ang khan, a hun leh hmun kan thliar thiam deuh chu a tha ang. Israel faten tuipui sen an kan hlim khan Miriami leh hmeichhe dangte kha khuangte nen an lam chiam a. Thuthlung Bawmin Jerusalem a luh ni khan Lal Davida meuh pawh kawtthlerah a lam a. Mahse, Biak Buk leh Temple-a Pathian an biaknaah te kha chuan an lamzui reng bik lem lo niin a lang. Solomona Temple-ah pawh khan zaipawl an zai nasa hle thin tih kan hmu a; mahse, an lam mup mup thin thu lam chu a lang lo. Bible-in ‘engkim tan hun ruat bik a awm’ a lo tih ang khan, kan hlate pawh hi Kohhranin hun hrang hrang kan neihte nena inmil bikte pawh an awm ngei a. Pathian biak inkhawma lam hi a tha e; mahse, kan lam duh dan bik nen inmila sak chi hla them te chauh, a hun leh hmun pawh ngaihtuah thei lova kan sa kual kan sa kual thin ta mai hi chu a fel lo deuh chuan a lang.

27.9 Kum 2016 November ni 27 khan Yangon-a kan zin chu Pathianni hmangin kan cham a. Hemi ni hian Yangon-a Zofaten a huhova Khristmas thlirlawkna inkhawm an lo buatsaih hlauh mai a; chutah chuan ka va tel ve a. Vanlalsailova leh Myanmar lama kan Mizo zaithiam eng emaw zat an lo tel bawk a. Pu Patea hla, “Lal pian hun pangpar a vul leh ta, Thinlai mu hnu lunglen a kai tho ve” tih muang dep dawpa khuang leh rimawi chi hrang hrang nena kan han sa chiah mai kha chu, kan dinna hmunah theuh ban phar leh ban vaiin kan phu suau suau mai a; ka dam chhunga ka theihnghilh tawh loh tur ka tawng hial a ni. Lam dan chi khat chauh a awm lova; Biak In chhunga lamtual zuah duai kher lo pawhin a lo lam theih a; solfa thluka hla sak pawhin a lam theih a; khuang hniha kan zai a nih pawhin rang taka khuang vaw kher lo pawh hian hlim takin a lo lam theih a ni, tih hi heta kan sawi lan chak ber chu a ni e. (Israel faten tuipui sen an kan tum khan Miriami leh hmeichhe dangte kha an lam chiam a, Mosia leh mipa dangte erawh kha chuan chawimawina hla sa-in, an sawi rual dual dual thung a nih kha).

27.10 Tunlai hian kan hnam ze mila Pathian biak leh chawimawi a tul thute hi kan sawi ri ta fova. Hetia khuang hniha rema hla rang tak taka (a hla thu pawh lam tha hman lova) saka, han lam kual mup mup te hi Mizo hnam zia (culture) nen inmil riau bik angin kan ngai ta te pawh a ni mai thei e. Hei hi chu ka hnial hran lo. Mahse, kan theihnghilh loh tura ka duh chu hei hi a ni: Mizoten hla kan neih tirh atang reng khan, kan hla sak dan leh kan hla thlukte kha a rang lam aiin, a muang lam deuh vek an lo ni zawk, tih hi a ni.

27.11 Kristian kan lo nih hnu-a Mizo hla phuahtu hmasate hla pawh hi muang dapa sak chi deuh vek an lo ni a. Kan hla phuahtu hmasa – Patea, C Z Huala, R L Kamlala, Rokunga leh a dangte hla phuah hi han belchiang ila, tonic solfa nena inmil leh muang dapa sak chi an lo ni deuh vek a. Kan khawhar lenkhawm hla te, ram awih hla leh lengzem hlate chenin, kan Mizo ir-awm chhuak hlate hi muang deuh dapa sak chi an ni deuh vek a; heng hla (khuang/ guiter/ keyboard nena sak remchang tak) muang deuh raiha kan han sak hian an Mizo hla thluk ngawih ngawih vek a, tu zai dan leh tu style mah entawna kan tih an ni hran lo. Tin, Mizo tawng hi hnam dang tawngte ai hian a lo muang bik khawp mai a; chuvangin kan hlate pawh hi muang deuh raihin kan sa thin a lo ni a. Hei hi kan Mizo hnam zia dik tak pawh niin a lang.

27.12 Tunlaia Biak Inah leh len khawmna-a khuang hniha rang tak taka kan sak a, kan lampui mup mup thin hi chu Sap hla lehlin, a thluk pawh ‘Sap hla thluk kan kaihher’ (modified English tunes) an lo ni deuh vek mai zawk a. Ka article ziah pakhat ‘Mizote leh Hla’ ti-ah khan hetianga Sap hla thuk kan kaihhera, kan tihMizo (kan indigenised)-te hi Mizote hla thluk thuang (genre) khat anga kan lo neih tak thu ka ziak tawh a. Hetianga Sap hla lehlin, a thluk kaihera kan sak thin – (tunlaia kan Biak Ina kan hla sak zin ber lo nita te) hla 78 lai ka tarchhuak nghe nghe a. (He article hi ka lehkhabu ‘Kan Ram leh Hnam Humhalh Nan’ tih-ah khan dah a ni). Hetia Sap hla thluk kaihera kan han tiMizo (kan indigenised) a, kan hlim hla leh lam hla ber an lo ni thei ta hi a ropui ka tihzia thute te, hei hi Zofate kan danglam bikna (kan unique identity) pawimawh tak pakhat chu a nih thu te leh, heng hi kan hnam culture dungzuia Pathian kan biakna vek ni-a ka ngaih thu te pawh ka ziak nghe nghe a ni.

27.13 Mahse, (kan ti teh ang) heng Sap hla lehlin, khuang hniha sak rem tura a thluk kan her danglam (kan tihMizo tak) te hi kan Mizo hla phuahtute hla thluk muang raih ho aia Mizo bik riauva kan ngai ta mai a nih chuan a dik thei lovang. A hmaa kan sawi tak ang khan, kan lam duh dan mila sak remchang hlate chauh sa kual sa kual lovin, kan Kohhran Hlabu-a hlate sak thiam tam leh, sak lawr tam te hi tum ila; hei hi kan than lenna tur leh kan puitlinna tur kawng pakhat chu ni ngeiin a lang. Tin, a chunga ka sawi ang khian, hla hi rang taka sa kher lo pawhin hlim leh phur takin a lam theih a, lamtual awmlohnaah pawh mahni awm hmunah a lam theih tho a ni, tih hi theihnghilh lo bawk ila.

27.14 Khuang hnih rema zai hi ‘Lengkhawm Zai’ kan lo ti thin a. Mi in-ah emaw, hall-ah emaw leng tawk, mi tam vak lo (za vel leh a hnuai lam) kalkhawmna-a sak thin a ni ber a; muang deuh raiha sak an ni thin bawk. Mizote zinga hlimna thlarau (taksa chetna nena) chang an rawn awm takah khan, an taksa chet vel dan nena inmil tura khuang vuak ran (leh zai ran) hi a lo chhuak ta mai niin a ngaih theih a. A tira kan sawi tawh ang khan, hetianga zai leh lam hi Presbyterian Kohhran chuan hun rei tak chhung chu kan duh ve lo a nih kha. Tunah hi chuan kan ti leh lutuk ta siin, Biak In lian, mipui tam tham inkhawmnaah pawh rang tak taka zai leh khuang vuak kan ching ta a; a hla thu kan lam that hman loh bakah, hla sak a inkhuangrual thei lova, kan inhnuk duah duah thin. Khuang hniha kan zai pawhin, a hla thu lam nuam tawkin, mihring kan tam dan azira muang deuh dapa sak hi a fuh ber fo. (Lal |awngtaina pawh hi mi tlem te awmna-ah chuan rang deuh takin a sawiho theih mai laiin, mipui tam tak kal khawmna-ah chuan muang taka sawi a ngai thin a nih hi).

27.15 Kum 2019 Synod Inkhawmpui, Mission Veng Biak In-a neihah khan puitling thah 2,000 chuang kan inkhawm thin a. Kan hla sak tam zawk daih kha ‘lengkhawm hla thluka’ sak an ni a. Kan hla hruaitute khan mipui tam dan ngaihtuah lem lovin hla rang taka la-in, khuang rang tak takin an vua a, hla kan sa rual thei ngai lova, kan inhnuk duah duah a; mi 2,000 chuang zai thawm ri atan chuan duh thu a sam lo thin khawp mai. Ka rilru te te-in ‘Ropuiin chhandamte, a sirah an inkhawm, Nakinah chuan kan tel ve ang a’ tih hla ang chite hi solfa thlukin, a part kimin muang dep dawpin han sa ila, a bass lah kan tha dawn hem hem mai si a, a va ‘hit’ nasa dawn em, tiin ka ngaihtuah a. Inkhawmpui chhunga khatiang lam hla kan sa ta lo kha chu uiawm ka ti khawp mai.

27.16 Kumin (2022) KTP Conference-ah pawh khan hla hruaituten mipui tam dan hisap lova rang tak taka hla an hruai thin avang khan, thalai sing chuang kalkhawm zai thawm khan beisei a phak lovin, tun hma (1980s-1990s)-a KTP Conference zai thawm kha a phak ta lo hle niin a lang. Mizote hi a huhova zai thiam kan nih thin tehlul nen, tunlaia kan Biak In lian-ah te leh Inkhawmpui pandala kan zaite hi a ngaihnawm ta vak lo tlat mai. A chhan pawh muang dapa zai lova, rang tak taka mipui tam tham kal khawmten hla sak kan tum thin hi niin a lang. Kan Biak In leh Inkhawmpuia zai hruaitute hian hei hi beng sikin lo ngaihtuahzui se a va tha dawn em.

27.17 Mizote hian kan hnam zia (kan hnam identity) vawnhim a tul thu hi kan sawi nasa ta hle a. Kan Mizo hla zia leh, kan zai dan zia a chunga kan sawi tak te kalsan zawnga kan tlan thui lutuk loh nan i fimkhur ang u. Kan Presbyterian Kohhran pawh hian kan Kohhran zia hloh thak khawpa Kohhran dangte tihdan (tha zawk pawh ni-a lang si lo) kan lakluh zel chuan a dik thei dawn em ni? tih pawh hi ngaihtuah a hun ta khawpin a lang.

(la chhunzawm tur)

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427