- Debbie Rinawmi
Kum hlui thlah nana ‘Ngai teh kumhlui’ kan thlah thei lo ang bawk hian Khuangchawi thla a lo thlen hi chuan C.Durthanga phuah ‘Khuangchawi thla’ tih hla hian Mizote lunglen a hnem ber awm e. Khaw chin nawm lai tak a ni a, khua a thiang a, thlasik boruak a awm tan mek bawk a, Krismas rim a nam deuh riai riai bawk nen. Hmanlai deuhah te phei chuan thalai rual zanah thla eng leh van thiang lawmin tingtang nen an zai a; a kawptea leng tan pawh Khuangchawi thla hi chu thla ‘bik’ a ni aniang, he thla ah hian inneih pawh an thahnem thin hle.
Pu Durthanga hla hi thilsiam dangte chawina hla a ni hawt a, hei vang hi ni maw ngainat a hlawh em em chhan hi. Mizote hi hmanlai atanga lo neia eizawnga ram vak thin kan ni a, thilsiam dangte nen khan kan cheng ho in kan inhnaih em em a. Hetiang sawi kai takah chuan William Wordsworth-a ‘Preface to Lyrical Ballad’ te nen pawh khan a inkungkaih viau awm e; hei hi Samuel Taylor Coleridge nen an danglamna lian leh langsar tak a ni a tih theih ang. ‘Biographia Literaria’ ah khan Coleridge chuan mi lehkha thiam leh thiam lo te chungchanga a ngaih dan a sawi a. Mihring tawng hi a thatna chu lehkha thiam lo te hriat naa hmun a chang lo hi a ni a ti thlawt a ni. Hemi chauh hi a ni lo va, hmun dangah pawh a sawi a. Mi lehkha thiam te kha chu “chungnung” tiin a ko va; chutih laiin mi lehkha thiam lo te chuan mi “chungnung” te leh sakhaw hruaitute thusawi hriat chhuah leh an tihdan lo zir chu an tih theih tawk a nih thu a sawi a, heta tanga lang ta chu ani ah hi chuan mi zawng zawng an tel lo va, mi lehkhathiam, khawtlanga mi tlem te chauh an tel a ni. Wordsworth-a ve thung chuan thingtlang nun leh tawng te a thlang zawk a, kha khan a huam zau em em a ni. Khawi zawk nge tha zawk tih chu mimal ngaih danah a innghat thei anga, chutihrualin mi tam zawkin an hriatthiam chu ngainat a hlawh a, tel ve pawh an tam lo thei lo a ni.
Pu Durthanga hlaah let leh ta I la, Wordsworth-a’n ‘Lines Composed a Few Miles above Tintern Abbey’-a,
“…These plots of cottage-ground, these orchard-tufts,
Which at this season, with their unripe fruits,
Are clad in one green hue, and lose themselves
‘Mid groves and copses” a tih te hi Wye luikam vel, kum nga lai liam tawha a kal fo na thin ah a unaunu Dorothy nena an kalna chungchang a ni a, chumi hmun a sawifiahna chu a ni ngaihnawm em em chu ni. A hmuna kal ve miah lo tan pawh a nawm hmel a, kal a chakawm a; chu mai a ni lo va, kum nga liam taa an kal thin lai kha kan lo ngaihpui vawng vawng thei a ni. Hetiang chiah hian ‘Khuangchawi thla’ ah hian a phuahtu hian min awmtir a.
“Thangvan sang lah mawi chuang thlir ninawm loh,
Siar lengrual zawng pawn a sir an bel a;
Vanrang chhum lah siran an her liam zel a,
Thlir ninawm loh thangvan khua in mawi ngei e”, a’n tih te hi a hlimthla min hnutchhiah hi a chiangin a fiah em em mai a. Mizo te ngainat em em thilsiam dangte leh mitin mai hriatthiam theih tura hla thu a chhep te hi he hla ti hlu zualtu an nih a rinawm. William Shakespeare-a tlo em em nachhan mithiam te’n an sawi thin chu a ‘universality’ hi a ni. A lemchan leh hla te hi kum tam tak kal ta ami te an ni a, chuti chung chuan eng hunah pawh, khawi hmunah pawh mite rilru a hneh thin a, mite’n a kutchhuakah anmahni leh an dinhmun an hmu thei thin a ni. Hetiang deuh chiah hian ‘Khuangchawi thla’ pawh hi Mizote thinlungah chuan a hlui thei lo va. A thunawn a,
“Chhawrthla arkai partlan hlim ten zai an vawr,
Lengi hlim nui ri nen lengdang an ngai lo”, tih lai te hi thalai, a bik takin Generation Alpha (kum 2010 leh a hnu lama piangte) tan phei chuan a taka an tawn loh a nih avangin an tan hriatthiam a har deuhin a rinawm a. Tunlaiah chuan thla eng lawma zai tawk chu awm mah se, a tlangpuiin inchhungah kan awm tam tawh zawk a tih theih ang. Chuti chung chung hian he hla hi chuan kan lung a len a, he lunglenna thinlung ril tak atanga lo chhuak hi thilsiam dangte nen a phuahtu hian a kungkaihtir thiam em avangin a thiang em em a ni.
He hla hlutna dang leh chu ecopoetry/ecopoetics tha a nihna lai hi a ni. Hetiang lam hla phuah an awm thin a, chung zingah chuan he hla hi a fir a ni. Mihring te leh thilsiam dangte inlaichinna a pholan bakah inlaichinna tha zawk leh nghet zawk siam turin mihringte rilru ah hnuhma a nei te hi a ropuina a ni.
October full moon hi ‘Hunter’s moon’ tia sawi thin a ni a; hrilhfiahna thenkhatah chuan thlasik atana inbuatsaihna atana ramvah hun a ni tih lantirtu a ni ti an awm a. Hrilhfiahna pakhat mai mah ni se, kawng hrang hrangin hriatthiam emaw dawnsawn emaw theih a ni a. Kum thar a ni tep tawh a, kum thar hian bul tanna thar entir nia ngaihna hi ngaih dan tlanglawn tak a ni a; chutih rual chuan nun mawp mawp chuan inrin hmain rilru thar pawh pu hman mang lo va thlen mai hi thil theih a ni . Chumi a nih avang chuan October thla hi kum thar atana rilru leh taksaa lo inruahmanna atan hun tha leh remchang tak a ni ngei ang.