- Ramhluna Hnamte
Zo Kristianten kan nghahhlelh em em Krismas chu ni 15 chiahin min dang ta ! Hun leh ni a liam chak vut vut si a, kan dam a nih chuan ti hian hriatloh karin Pu Rokunga’n ‘He ni lawmawm hun tawite’ a tih hi a lo thleng ang a, a liam a ni chawpchilh leh mai dawn chu a ni si a. He ni, Krismas ni, ni khat chiah hi Zo Kristiante hian kumpui lingletin, dingdihlipin kan thlir a, kan nghakhlel a, kan thlahlel a, Krismas awmtirtu Krista aiamah a thlahlel zawk pawh kan ngah hlawm awm e. Khawvel ram danga Kristiante pawhin an nghakhlel ve tho mahna, mahse Mizo Kristianten Krismas kan nghahhlelh leh thlakhlelh ang em em leh a zun a kan uai hnawp hnawp ang em em hi chuan ram dang leh hnamdang Kristiante hi chuan an vei ve meuh hian ka ringlo. Keini chu ‘Ber’ thla a lo herchhuah tawh chuan Krismas rim a nam tan a, kan ti deuh huih tan a, December thla a lo thlen a tlangsam leh tlaizawng an han par tan tawh hi chuan Krismas zunah kan uai tan a, kan rilru mitthla in Bethlehem tlang a thlir loh pawhin khawi tlang tlang emaw chu a thlir tho tho thin a nih hi.
Sapho in Kristianah min siam a, Krismas awmzia min hriattir a, kum 1871, Kristian pawh kan la nih hma daih khan Sap officer T.H.Lewin(Thangliana) hovin Lunglei thlang Tuikawi khuaah Mizorama Krismas hmanna hmasa ber ni a hriat chu sap sipai hovin an lo hmang tawh a. 1894 a Zosap, Sapupa leh Pu Buangaten min thutchilh lai leh a hnu a Zosaphluia lo chhuah thlengin Kristianah min siam mahse Krismas hi an lo hman pui meuhlo a ni awm e. Record a a lan dan hian Mizo Kristianten Krismas an hmanna hmasa ber chu Edwin Rolands(Zosapthara) hova 1901 a Lunglei bul Pukpui khua a an hman kha a ni awm e. He record hi dikah lo pawm ta ila, Mizo Kristiante hian Krismas vawi 121 kan lo hmang ve tawh a, kumin 2022 hian damtea Krismas kan hmang leh thei a nih chuan a vawi 122-na tur ni awm tak a ni. Khawvel ram dang Europe leh hmun dangah te vawi za tam, a sang bi a an lo hman tawh laiin kan la hmang tlem hle si mai. Mahse chuti chung si chuan Mizo Kristiante hian Krismas hi kan va la fuh teh lul em ! Thlarau lam chu lo dah tha ta ila, a hun hi a fuh hrim hrim mai. Kumtawp, zirlaite leh kut hnathawktuten kan thawhrah kan seng hun lai, kan rilru thawven lai, kan awllen lai a lo ni chiah mai te hi he hun min ti nghakhlel a, min thlakhlelh zual tirtu a ni chiang khawp mai.
Tunah chuan a mimir hi kan lo changkangin hmanlai ngaihtuahin rethei bakberh tak pawh kan lo tlem ta a. Hmanlai hun, keini ang rual pawhin kan hriat ve phak maiah pawh khan a tlangpuiin mi awmthei hausa leh kamdingte chu chhiar tham lek kha an ni thin a. Tunlai angin nitin deuhthaw a sa ei chu sawi loh, kum khata sa vawikhat ei kha an ni deuh fur mai a. Pasaltha, sa kap thei deuhin ramsa an ei zing deuh a, an thenawm hnaiten an zar an lo zo ve bawk a. Chhungtin deuhthaw in vawk an vulh a, tunlai angin vawkchaw te ar chawte dawr atanga lei tur a awmlo a, awm pawh nise leina kha a awm chuanglo a. Kan vawk leh ar leh uite chu an tla puar a ni deuh ber mai a. Mi reng reng kha ekin a inthiar lovin daiah an inthiar vek mai a. Chung daia an ekte chu vawk leh ar leh uite in hnangfakna, ran ho Krismas ruai chu a ni ve mai. Dai a ek han sawi takah chuan hei hi sawi tel a va rem tlat mai, a Krismas lemlo na a . Tunhma kha chuan daiah an inthiar a, ekin an nei lemlo a, ruah a sur chuan siksil/thlangra an khum mai. Chu Daikal emaw daileng emaw an ti thin. Tunlaiah tumah dai a inthiar kan awm tawhlo a, kan bedroom bulah thianghlim takin kan inthiar ta. Daikal emaw daileng emaw kan ni tawhlo, chuvangin ‘ Ka daikal/daileng’ ti tawh lova ‘Ka inthiar’ tih hi a dikin a mawi zawk khawp tawh mai.
Chhungtinin ui an vulh deuh vek a, nau ek eizo tur leh nau mawng sil ngailo a liak fai tur a vulh an ni deuh ber awm e. Arte pawh chuti tho chu, ek leh hnawmhne kha an in hnangfakna ber chu a ni mai, mahse an ran vulhte sa a tui em em vek ! An sa ei khat zia sawi ka tumna lamah ka pehhel thui ta deuh. Tichuan an vawk vulh chu kum khatah vawi khat an talh tlangpui a, talh tur neilo leh talh tlak a vulh hmanlo te pawh an awm. Miin vawk an talh chuan thenawm khawveng te an sawm a, hralh chu sawi loh, thenawmte nen an tlan zo vek a ni mai e. An dahthat theih ve dan ber chu sa-erfu siam leh vawkhriak kha a ni mai. Vawkhriak khan chawhmeh an kang a, hair oil ah an hmang bawk. Tichuan kan hrethiam deuh ruak tawh in ka ring, hmanlai a kan nu leh pate sa ei khat zia tur chu. Krismas ah chuan khawtinah ruaitheh ngei an tum a, bawng emaw vawk emaw an talh tlangpui a, a thei leh nei deuhte chuan sial an talh bawk thin.Vawk vulh ve zolo, thenawm hnai vawk talh a sawmtu neilo leh pasaltha sakap thei thenawm a nei velo te tan chuan kum khat chhungin vawikhat mah sa ei loh tum a awm thei dawn a nih chu. Chungho tan chuan Krismas chu a va nghahhlelhawm dawn em, Krismas ruaiah sa an ei dawn miau a !
Krismas nghahhlelhawm zia pahnihna-ah chuan naupang leh thalaite tan thawmhnaw thar leh thil thar neih hun a ni. Krismas a kan thawmhnaw thar neih kha an ring ngat ngat a, Krismas lo thlen leh dawn hma chuan mi tam tak chuan thawmhnaw thar/thilthar an nei thei meuh tawh thin lo. Hei vang hian Krismas hi a nghahhlelhawm em em thin a ni.
A pathumna-ah chuan Krismas urlawk zan mawlh mai kha, naupang, thalai- nula leh tlangval leh nu leh pate pawhin an nghahhlelh ber pawl a ni awm e. Urlawk zan hi chuan zaikhawm pawh tlaivar ngei tur a ngaih a ni a, tun hnu deuh a nula leh tlangval interek a, ar kan, chow kan tih vel an chin hma kha chuan zaikhawmna inah khan an zai deuh vek a, naupang leh tleirawl rualte pawh kha zai ve lemlo mahse zaikhawmna kawtah awmtual mei chhemin hlim takin an pawngsen tlaivar ve hrim hrim thin.
A palina-ah chuan Thlarau ruai ve thung. Hah taka nitla vanvuai a hna thawk thin khan buhsengin awllen hun an hmang chho tan a.Krismas lo thlen dawn atangin Krismas hla sa in biakin leh lenkhawmna inah Krismas an ur lawk a, Bethlehem lam thlirin lungleng takin hun an hmang a, thlarau thianghlima harhna te pawh a thleng chawk bawk thin a ni.
A hmalama ka sawi tawh ang khan Krismas chu a lo thleng a, a liam leh mai. A nawm lai ber hun zawk chu a lo thlen dawn lai vel hi a ni. He article in chhiar hun pawh hi a nawm lai tak, a lo thleng tep tawh, a la thlen siloh lai kha a ni,a hlut zia hria in hlim deuhin hmang ang che u. A ni chu a lo thleng a,a liam leh mai. Roliana Ralte hian he ni lawmawm hun tawite hi hla in a lo sawifiah thiam ber mai : ‘ Hmanah chuan lenrual duhte nen fakhla sa a tlaikhua varin, hlimni ral tur ui em em in Lal lo piang hlimten kan lawm,’ tiin. Tunlai a kan chin tawhloh,ching leh dawn pawh ni ila, rem tawh silo chu tlang thingphurhte, tlang tuichawi te, tlang thing-eh te, ruaitheh dawn hnai a nula leh tlangvalten chhungtinte chaw chum an han khawn khawm thinte kha a ni. Sawi hmaih hauh loh tur, tlangval leh naupangte tan a thlakhlelhawm em em chu bawng kaih/se kaih kha a ni bawk. Khaw thenawm a mi bawng emaw sial emaw tlangval hovin an kai a, mipa naupangin an lo hmuak a, khaw lam panin haw haw in an han chaih mup mup mai thin nawm zia kha tunlai hian hrilhfiah thiam chi pawh a ni awmlo e. Krismas sa talhna bulah naupangten a phing an lo pet a,an va hlim thin em ! Engpawh nise, khang lai hun, a hun lai a nuam kan tih em em kha a liam ta. Tunah chuan digital khawvelah kan awm tawh a, khang hun,kan mawl lai hun, a hun laia nuam kan tih em em si kha chu kan tawng tawh ngailo ang, mahse a lo va nuamin a va ngaihawm thin si em !