- Rochamliana, Mission Veng
Kum 2020 ah khan India rama environmentalist lar leh rintlak ber zinga mi Sunita Narain-i pawl Centre for Science and Environment (CSE) mi leh sa pahnihte chu krismas dawn tepah Aizawlah an lo zin a, kan titihonaah zawhna pakhat mi an zawt a, keini ho zingah khan mumal taka chhang thei kan awm lo. An zawhna chu, “Aizawl khawpuiah hian veng hrang hrang leh kohhran hrang hranga Krismas leh Kumthar lawmna ruaitheh hian kumkhatah hian bawlhhlawh leh ningnawi engzat nge a siamchhuah thin?” tih a ni a. Thawklehkhata chhan dik mai chi a ni chiah lo va, rilru erawh a luah zui deuh vang vang a ni.
Kei phei chuan chutiang zawng chuan rilru leh ngaihtuahna pawh ka lo la seng ngai miah lo tih ka inhria a. Kan zinga pakhat chuan, “Metric tonne thahnem tak a ni ang,” a ti a, a dik thawkhat ang. “Chung bawlhhlawhte chu engtinnge in thehthang thin?” tiin min zawt zui ta zel se, veng hrang hrang tih dan a inang lo mai thei a ni.
Kuminah hian Chhandamtu piancham lawm a kan phusakna kawng hrang hrangah mimal, chhungkua, khawtlang leh kohhranten a theih chin chinah kan chenna leilung tichhe lo zawnga chet duhna rilru kan pu a nih phawt chuan, “Leilung leh a chhûnga thil awm zawng zawng hi Lalpa ta a ni a, Khawvêl leh a chhûnga chêngte nên hian.” (Sam 24:1) tia Pathian faktu rilru tawmpui chungin Krismas kan hmang dawn tihna a ni ang.
Krismas kaihhnawih hmanrua leh bungrua eng pawh hman nawn theih (recycled/reuseable material) apiang chu hman nawn zir thar zel ila.
In leh a vel cheimawina atana bazaar-a an zawrh tam zawk hi plastic man tlawm atanga siam a ni a. Chuvangin, mahni ngeiin mau, thing, lung, hnim, pangpar, lehkhakhawng, buara hrui, puanthem leh hmanraw dangte hmanga cheimawina (Christmas decoration) kan siamte hi a hluin a eco-friendly em em a ni tih hria ila.
Ei leh in buatsaihnaah te, thilpek inhlanna ah te, cheimawina chi hrang hrangah te Single Use Plastic hnuchhawnin hman tangkai tur hmanraw dang remchang dap thiam ila.
Ruaithehna ah leh ei leh in buatsaihna hmun hrang hrangah ningnawi nei tlem tawlh tawlh turin inzirtir uar zual ila.
Ruahmanna fel tak nei sa chungin Krismas leh Kumthara kan ningnawite leh kan bawlhhlawhte chu uluk takin paih ila.
Hunpui vuakvetah hian kohhran leh khawtlangin a theih chin chinah lehkhaphek (paper) hmang tam lo zawng a chet tum theuh ila.
Mithiamte sawihmangin bulb pangngai aiin LED bulb hian kawlphetha (electric) thahrui chu 80% zeta a heh loh zawk avangin inchhung leh pawn cheimawina atan LED bulb hman uar ila.
Battery hman hnu kan thehthangte hian leilung a tihbawrhban nasat theih em avangin Krismas Putar dawhthlak atan leh hunpui puala thilpekah kan fate tan inkhualtelemna thil (toys) kan leisakin battery hmang lo chi lei sak hram hram ila.
Krismas thupui ber chu ‘Lei chunga a lawm em em mihringte hnenah remthu leng rawh se’ tih a nih kha, kan fate tan inkhualtelemna thil (toys) kan leisakin tharum thawh duhna rilru kaichhuak thei inawmlemna lam chu pumpelh ila.
A tangkaina aia a hlauhawmna a tam zawk daih avangin halpuah leh halmawite hal lui hram lo ila.
Kan thil neih zinga kan mamawh tawh lohte sem chhuah hun a ni, kan tana tangkai tawh lo kha tute emaw tan chuan thil hlu leh tangkai ber a la ni zui thei tih hria ila.
He hunpui vuakvetah hian kan mamawh aia tam lei duhna thinlung paih bo ila, tul lo atana insengso lo thei ang ber turin kan ngaihtuahna siam ila, Krismas awmze dik tak chu ‘dawngtu nih’ aiin ‘petu nih’ a ni tih i hre thar theuh ang u.