- HC Vanlalruata
Tunhma deuhaa Manipur leh Mizorama Zofate inkara unau hmel hai thleng zauh zauh ţhin avangte, kan politician hmasa-te’n thil an kalpui fuh tawk loh avangte leh Myanmar lama Zofate nena boruak chhia kan neih avangte khan he hnam hian tluk leh din a lo fawm tawh ţhin a. A bik takin kan inlaichinna leh inunau, thlah khat leh hnam khat ni lo ang maiin kan lo inchemhar fo tawh a nih kha. MNF-in India sorkar laka indan tuma an beih lai khan Zofate kan ţangrual viau a, mahse, he boruak hi a chhe chho ta viau mai.
Hun a lo kal hret a. Manipur-ah Kuki, Hmar leh Paite unau karah boruak chhia a lo awm a, kha khan Zofate inpumkhatna a tichhe thui hle. Aizawl khawpui a Myanmar a kan unau pakhat pawikhawih avangin unau hmelhai rapthlâk tak a thleng a. Kan unau, sipai sorkar hnuaia hrehawm tak leh an nunna chan hlauva rawn chhuka sahimna zawnga cham mekte pawh ţap chungin an ram fel nghak hman lovin an tlanchhe chho a nih kha.
Khatih hunlai vel kha Zofate tan, Zofate inpumkhatna atana hun thim lai ber a ni hlawm awm e. Unau hmelhai hun rapthlâk tak a ni ngat mai. Hnam inpumkhatna atana thawh hlawk em em ZoRO te, ZGN te leh pawl hrang hrang bakah anni pawl din hma aţanga Zofate inpumkhatna atana lo thawk ngar ngar MZP-te, MSU (Shillong) te thawhrah kha kan hmu chho ţan ta. “Insuihkhawm Leh Zai I Rel Ang U” tih hla a phuah piahlama Zofate insuihkhawm leh pumkhatna atana thawh hlawk em em Capt. L.Z. Sailo (fam) te thawh rah chu kan têl mek a nih hi.
Zofate inpumkhatna lam ruihchilhtute hi an teirei peih a, an tum a ruh a, an thiltihah an chiang hle tih hi hai rual a ni lo. Mizoram, Manipur, Assam, Tripura, Myanmar leh Bangladesh a Mizo (Chin-Kuki-Mizo) chengte hi kan duhthlanna ni hauh lo leh min rawn lova ţhendarh kan ni a. A ţhen chu India ram chhunga state ramri ţhen vanga ţhendarh kan nih laiin British sorkarin India, Bangladesh leh Burma (Myanmar) a a ţhendarhte kan ni bawk. Hei hi chiang taka hriat a ngai a ni.
Zofate zawng zawng hi rorelna pakhat (single administrative unit)-ah kan la awm mai thei a, kan awm tawh ngai lo mai thei bawk. Chutih rual chuan thlahtu thuhmun, hnam chanchin thumun inţawm, hnam ziarang inang leh ţawng hrang pawh inhnaih tak tak kan nih avangin inmihran thei kan ni lo. Ram dang leh state hrang hrangah awm ma hila, unau, Zofa vek kan ni tih hi a chiang em em a ni.
Hun a lokal zel a, helamah hian kan harh chhuak telh telh ta bawk a. Hman kumah khan Chin state-a kan unaute’n tuilian leh lemin rapthlak tak an tuar a. Central YMA huaihawtin pawisa tam tham tak mai Mizoram amite’n thawhkhawmin ţanpuina an han hlan a nih kha. Tun hnai-ah an ram sorkar thuneihna sipaiin an chhuhluih avangin raltlang tam tak an lo lut a. Sorkar laipuiin thawnkir tura a tih pawhin Mizoram mipui leh sorkarin thawnkir duh lovin a lo hum a nih hi.
Chutiang bawkin Bangladesh Chittagong Hill Tracts a awm kan unaute pawh Bangladesh sipaiin an rikrap avang leh Kuki-Chin National Army (KNA) leh sipaite an inkah avangin mi 400 chuang chu humhimna zawngin Mizoramah an rawn lut a. Bangladesh zofate pawh kan lo humin kan lo tuamhlawm leh ta a. Mizoram hi Zofate zawng zawng tan Inpui a ni tih a chiang hle. A hma pawhin Assam state chhunga Haflong vela Zofate leh Manipur amite pawh hnamdang hel pawl laka sahimna zawngin engemawzat an lo lut a, an inbengbel hlawm tawh bawk a nih kha.
Kan awmna hmun ţheuhva thlah khat, hnam khat leh unau kan nih hi a pawimawh em em a. Tunah Mizorama lo lutte nena kan awmkhawm takah hian tutee maw, hnam inpumkhatna dodaltute’n hem an thlak ang a, chu chuan kan inpumkhatna a tichhia ang tih hi a hlauhawm hle mai. Chuvangin ngaihtuahna puitling leh hnam hmangaihna, inpumkhat duhna hmanga kan inphuarkhawm tlat hi a pawimawh dawn a. Chhungkhat pawh hi indan a awm hran tawh hnu a infin leh hian harsatna engemaw a awm duh hle tih hi hriat reng tur a ni.
Hemi kawngah hian Mizorama awmsate leh tuna Myanmar leh Bangladesh aţanga an sahimna atana lo lut a, kan mikhual mekte hian uluk taka thil kan ngaihtuah a ngai a ni. Raltlan ni ve lo, misual leh paurau, sum duh avanga ruihhlo tawlhrute hi khilam mi leh helam mi an awm tih kan hre reng tur a ni. Mizo chauh ni lovin kan ţhenawm state ami ‘vai’ kan tihte pawh tam tak an awm. Hei hi remchanga la a, raltlante dem hram tum pawh an awm a, hei hi inpumkhatna tichhetu an ni. Police report awm chinah raltlan dik tak, Identity Card pekchhuah zingah ruihhlo tawlh ru man an la awm lo tih hi tun dinhmun a ni.
A bik takin Myanmar buaina-ah hian sipai rorelna paihthlak tuma beihna-ah kan unau Chin state amite hi a thawhhlawk ber an la ni a. Chuvangin Myanmar sorkar hian indo thlawhna hial hmangin vawi tam tak a bei tawh a. Zofate chenna khaw tam tak chu an halsak tawh bawk a. Chin National Army (CNA) hmunpui ‘Camp Victoria’ pawh tun hnai mai-ah Myanmar indo thlawhnate’n an rawn bomb a nih kha.
An buaina leh kan unaute tawrhna hi engtikah nge a tawp dawn kan hre mai lo.
Chuvangin humhim mamawh a kan zinga lo tlulutte hi kan chipui leh unaute an nih avanga kan lo kuangkuah hi kan tih makmawh a ni. Chutih rual chuan kan unaute pawh hian anmahni lo enkawltute tana harsatna leh thil ţha lo thlen lo tur zawngin an ngaihtuahna an sen a, a ţul dan ang anga tha pawh an thawh ve a ngai ang. Mi sing thum chuang zingah chuan mi ţha vak lo an awm ngei ngei ang tih hria a, an inthununa an inzirtir pawh a ngai hle.
Chutih rual chuan Mizo dana kan unaute lo mikhualtu Mizoram mipui pawh hian misual leh dik lo chu kan kawl ve ţeuh a, kan kawl tam zawk daih tih hi hre chiang ila. Misual chu a thiltih sual vangin hrem mai tur a ni a. A lo kalna leh khaw chhuahna lam hawi a chet thawh a, a lokalna lam ami zawng zawng vaihma ang chi hi kan sim a hun tawh a ni. Zofate hian hmun hrang hrang leh ram hrang hrangah harsatna kan tawk ţhin a, kan tawk mek a, kan la tawk zel ang. Hetiang a lo thlen hian hnam khat leh unau kan ni tih hria a, kan inţanpui tawn hi kan inpumkhatna tinghettu atan i hmang zel zawk ang u.