Thinlaia chul lo – Fam Lalzova

  • Mahmuaka Chhakchhuak

Kan pian ve hma daiha hringnun hmangin kum 1945-ah khan a ni Lalzova chu alo boral tawh a, khawvel mihring boral tawh zat hi chhiar dawn ila kan chhiar seng tawh kher lo ang. Chutiang karah chuan a ni chu vawiin thlengin Lalzova pangngai reng ala ni a, a hming kan la lam ri reng a, a chanchin sawi nuam kan la ti reng a nih hi. Mi bik a ni a, Khuanu ngei pawh hian hei Leiah kum 23 chhung chauh a chen tir nain vawiin thlengin a sulhnu kan la chhui a, a zun zamah kan la uai reng a nih hi. Mi pakhat rau rauah hian a ni hi chuan a pianna khua a mawi bik a, a hnampuite a ti pumkhat bik a, chu chu phut luih leh tu zirtir hran ni chuang loin ama talent vang liau liau a ni si. Vawiin thleng hian a pianna Lunglei pa vengva deuh chu a chanchin hre chiang bik deuh tura ngaihna lian tak ala awm a, a dik emaw dik chiah lo pawh nisela an sawi chu khaw dang mite sawi ai chuan a awihawm bik tlat a sin.

Lalzova hi Dec. 2, 1924-ah Rahsi veng, Lungleiah a rawn piang a, nu leh pa tam takin an tih ngai loh takin a kumkhat tlinna hi a pain vawk thau tha tak mai Vanhne ami Cheng nga a lei chuan an lawm a, unau zinga piang hmasaber a nih vang pawh a ni ang e. Rahsi veng, In sawm li vel chuan a khuain an lawm a ni. A pa, Pu Hnuna hi puanthui mi a nih avangin Lalzova ngei pawh hian a rualpui aiin kekawr a ha hma bik a sawi a ni a, naupang dang lo ang takin lemziak leh thil lem siam uar tak a ni. Kum 18 mi vel a nih lai hian hla a phuah tan a hriat a ni a, a hla phuah leh lemziah thiam avang chuan Lunglei SDO, Pu Wiscott phei chuan a ko nghe nghe a ni. Hetih hunlaia Lunglei SDO chu tunlaia State Minister te ai mah hian an thu zawk awm e. Chutia SDO meuhin a ko chu a ngaihna a hre lo hle mai a, a kal lo ngam bawk si loh avangin bianga thlantui luang zawih zawih chungin a han kal a, SDO chuan alo hmuh veleh – Lalzo, lehkha zir ila duh em? Eng nge i duh? I duh apiang ka pe ang che alo ti ringawt mai a. Lalzova chuan a nu leh pa a rawn phawt tur thu a sawi hnuah chuan a kir leh a, chumi hnuah chuan Wiscott hnenah kal lehin ‘Ka pu, lehkha zir leh ka duh e’ a han ti ta a ni.

Tichuan, Lunglei SDO chuan Aizawl lamah Lalzova chu lehkha a zir theihna turin a tanpui a, Boy’s M.E School-ah Class VI a zir a, Pu Lalchhunga te Inah a awm a ni. Chumi hnuah chuan Calcutta lama zir turin C. Thuamluaia (Lunglei pa bawk) chuan a hruai thla leh a, E.B Bross-te hnenah a awm a. Nimahsela Calcutta-a a awm chu a lung a len theih em avangin zirna lam a ngaihsak hleithei lo a, hla a phuah a, a chang leh lem a ziak bawk thin. Lehkha zir turin seat a hmuh mai bawk si loh avangin a nu leh pate pawh rawn lem loin Zoram lamah a rawn hawng chho ta ngawt mai a, chu chu a zir kawng tawpna chu a ni. Amaherawhchu lemziak lamah chuan eizawnna tlak tur khawpin a thiam thung a, mizo zingah chuan lemziak thiam tia chhal tlak awm hmasa pawl a ni awm e. A lemziak mawi tak pakhat chu a nau, Pu C. Rodinga, Aizawl chuan ala kawl nghe nghe.

Lalzova hi hla phuah lamah kawng hrang hrangin hmahruaitu a nihna a awm a; Sap hla thluk hmanga hla phuah ching hmasate zing ami a ni a, hla tlar bula mihring hming hmasa zinga chhiar tel tur a ni bawkin hla hmanga mahni dinhmun hniam taka dah mi a ni bawk. Sap hla thluk hmanga Lalzova hla phuahte chu; Good old Jeff has gone to rest tih hla atangin Mang tha, Sweet Nelli Deane tih hla atangin Aw nunnem, lawmna kung, Show me the way to go home tih hla atangin Mahte’n awmkhawhar changin Parte, Dreamy Texas Moon tih hla atangin Sualthadangi, Wood pecker’s song tih hla atangin Hmanah hmel hriat ngai loh Chhinghniangi, Cowboy Jack tih hla atangin Chhingkhualah mahte’n suihlunglen, Café in Vienna tih hla atangin Ka thinlai na reng a dam thei dawn lo, Goldmine in the sky tih hla atangin Tawng ila Leitlang lanu Sensiari, Far from my princely home tih hla atangin My Pee Pee Odi, Corolina Moon tih hla atangin Ngaih luat vangin vala, And of my home in Texas tih hla atangin Romei chhum leh Ainawnpar, Be no-body darling tih hla atangin Khualzin ar ang ka vai e, Tropical magic tih hla atangin Mahriak te’n ar ang ka vai e tihte hi kan han hriat mai theihte a ni.

Lalzova hian hla hi engzat chiah nge a phuah tih hi hriat a har hle mai a, a hla phuah zawng zawng hi 50 vel nia hriat a ni. Nimahsela a hla zawng zawng deuh thawh hi sak lar vek a ni a, a hunlaia sak lar ber ber an ni hi Lalzova hla danglamna bik tak pawh a ni. A hla phuah hmasa ber hi chiang taka hriat theih ni chiah tawh lo mahsela Lalnunnemi tih hla hi a phuah hmasak ber nia ngaih a niin kum 1942 kum tawp lama a phuah nia hriat a ni. Chuti a nih chuan kum 18 vel a nih atangin hla hi a phuah tihna a ni ang a, tunge Lalnunnemi tih lah chu hriat theih a ni si loh avang hian nulat tlangvalna lamah a rilru a pe hma kan ti dawn nge a inti tlangval hma kan ti zawk dawn ni ang. A ni lo ve ve thei a, hla hmanga nula a chhaihna mai mai a ni thei bawk. Luahlai i rem si lo Nunnem, kumtluang ka tah sei tur nang vangin han ti ve ngawt mai chu a inhmeh lo deuh mai thei e. Sangzuali tih hla erawh hi chu a ngaihzawng Lalthansangi’n pasal a neihsan dawn avanga a phuah a ni. Lalthansangi hian a hmangaihna hmasa ber a hlan a niin Lalzova ngei pawhin a ngaihzawngte zingah chuan ala duh ber mai awm mange tih tur a ni bawk.

Lalthansangi tan hian ‘A na a ni’ tih hla a phuah bawk a, he hla hi a ngaihzawng Lalthansangi damlo a kan ngam bawk si lo kan (tlawh) ngam bawk si lo hrehawm tiin a phuah a ni a, hetiang bawk hian ‘Hmangaihzuali’ tih hla pawh hi amah anga tlangval lungleng khawhar tana a phuahna bawk a ni. Chuailopari tih hla pawh hi Lalthansangi puala a phuah niin a lang a, Min hnawl valnunnema tih pawh hi uluk taka a thu han chhiar hian Lalthansangi puala a phuah bawk niin a lang. Lalzova hun hnuhnung lamah phei chuan Lalthansangi hian a dam lo hi a rawn ngaihven zia kan hria a, Aizawl atanga Lungleia a rawn thleng phat chu mahni In pawh tlawh hmasa loin Damdawiinah a lut nghal a, Lalzova mutna kianga puanzar chu hlipin khuma chau taka Lalzova mu chu a han hmuh chuan ‘U Zo, hei ka rawn kan che a sin’ tiin a rawmawl thui par, mawi tak Lalzova tan ngeia a tih chu phawrhin chu chuan Lalzova chal chu a dawm sak a. Nimahsela Lalzova chu men pawh a rawn meng peih si lo a, Lalthansangi hrehawm ti chuan a mittui a tla ta zawih zawih a.

Lalzova nu, Pi Aimawii chuan ‘A ni tak e, hei rual zawng zawng zinga Sangzuali a lo kal a sin. A koh lawm lawm che chu han chhang ta che maw’ a ti a. Sangi chuan beidawng hauh loin ‘U Zo, nangmah thlahlel leh ngaiin Aizawl thleng thlengin ka lo hmuak che a, engati kher kher nge ni ka zin bo hlana heti tak maia ilo chauh le? Ka va han lungawi lo tak em!’ a ti a, a kun a, tlawm leh zah pawh dawn zo loin a hmui hil, rep deuh thet tawhah chuan a zu fawp zauh a. Lalzova nu lah chuan insum thei bik loin ‘Sangi, nang tal chuan Zopuia kal tum hi i chelh ding thei hram lawm mi?’ ti chung chuan aw rawl chhuah meuhin a tap ta hawm hawm a. Mu leh mal pawh nei thei loin a tap nasa lutuk chu a khur a, a taksa chu a lo khawngin bawihsawm ngai hialin a awm phah a. Chutah zet chuan Sangi ber chu inti pachangin midang ngaih dan tur pawh dawn loin Lalzova chu a bawihsawm a, a lu dawm kangin ‘U Zo, hei tal chu han in hram teh’ tiin serthlum tui sawr chu a han tulh a, Lalzova pawh chuan peih leh peih loin a rawn meng hram hram a, serthlum tui chu tlemte a han lem khalh a.

Chutianga Lalthansangi bawihsawm laia a rawn harh deuh takah chuan a lo hmutu tan chuan a harh tha leh dawn a ni ang tiin a ngaih loh theih loh a, veng dangah phei chuan ‘Tha-Sangzuali alo thleng a, a dam leh dawn e’ tih thu alo thang hman hial a ni. Chumi zan chu beiseina sang tak nen an nghak var a, a thawm rivaah chuan mipui an lawm hman viau nghe nghe a ni. Khua a rawn var a, zing Ni rawn chhuah hma si hian amah Lalzova chuan –

Kawng zau taka hawnin a awm,
Kawng eng mawi nuam tak mai chu;

Tih hla chu a rawn sa chhuak vau vau mai a, chutianga a rawn zai chhuak ta mai chu thenkhatte tan chuan lawmna sang tak a nih laiin a nu tan erawh chuan damlo na tak an zai chhuah tawh hi chuan beisei tur a awm tawh ngai lo tih alo vawn reng thin chu a hrechhuak lo thei lo a, a fapa chu chan dawn hnai niin a ring tlat thung. Chuta tanga rei vak loah chuan a rawn chau zual a, a thaw chauh an enin a mar an dek a, Ni a rawn tlangsan meuh chuan bei nge sei Run dung tih a ni ta hial mai. Nimahsela Pathianin amah thlah liamtu tur then leh rualte kohkhawmna hun atan rei lo deuh ala chelh ding hram hram emaw tih mai tur hian liam mai bik chuang loin chhun an han hmang thleng a, a mar te ngei pawh chu hmuh loh chang an han nei zauh zauh bawk a, chawhnu lamah phei chuan an bei a dawng ta viau hlawm mai. Amah hmangaihtu mi tam takte chuan an mittui a hru zauh zauh reng tawh a, chawhnu dar 4;30 a lo rik chuan a tlin ta ngang lo a, a lo chatthla fel ta a ni. Chutah zet chuan a kianga amah hmangaih em em tu Sangi leh anu mai bakah a unau leh a thiantha tak takte chuan a ruang dai tawh chu mittuiin an bual huh zo a, Damdawiin chhung leh pawna awm zawng zawngte pawh chuan Lalzova tan an mittui far chu thup thei bik loin tap riin alo khat zo ta a.

Lalthansangi chungchang kan han sawi a, Lalzova hun hnuhnung lam kan han sawi kai chho ta daih mai. Kan sawi lai bawk hla lamah kir leh ila; Lalzova hian midang tana hla a phuah hi pathum kan hmu a, chungte chu – Ka chantawk ka lungawi lo tih hla hi Lalliani pasal nei thut vanga a phuah a ni a, Mi lo nghak rawh tih pawh hi a bialnu tana a phuah niin, he hla a phuah hnu reiloteah hian A tha par tin lawri tih hla hi a phuah lehnghal bawk a. A ngaihzawngte’n an kalsan avanga rilru nain hla pahnih a phuah bawk a; Dam takin le tih hla leh A dam thei dawn lo tih hla te hi a ni. Midang tana hla a phuahte hi sawm leh pasarih lai awma hriat a ni a, chungte chu; Lenna khua hmun lo, Khiangawi, A bungbu, Leitlang khuapui, Carolina Tea, Rahsi veng nula ho hla, Raltlan hla, My P P Odi, Ana a ni, Hmangaihzuali, Val-annema, Chhinghniangi, Dizawni, Mahtenhawngi, Damloh hla, Phuloh C.S tleitir hmeltha, Ramtuan rel lo te’n tih hlate hi a ni.

Lalzova hlaahte hian a phuah chhan hriat chian loh hla pali hmuh a ni a, chungte chu; Valrianga min hnem rawh tih hlate, Lenghermawii tih hlate, Ka tawnmang mawl tih hla leh Sensiari tih hlate hi a ni. Heng bakah hian Enchimloh Ngaihzuali tih hla hi amah a inphawrhna hla a ang viau mai a, Min then lul suh tih hla pawh hi amah a inphuah chhan nia hriat a ni bawk. Mang tha mang tha tih erawh hi chu mihring nun a hmuh chian zia lanna lam hawi a ni thung. Har mahse tih hla pawh hi lehkha zir tura Aizawl a kal dawn hnaiha a phuah a ni bawkin I dam thin maw? tih hla hi a then leh rualte nena an inthenna hla atana a phuah a ni. Mitthlain ka hmu che Ngaihzuali tih hla leh Mahriak te’n ar ang ka vai e Parte tih hlate hi Calcutta-a a awmlaia a phuah nia hriat a ni a, Par ang a chul tih hla hi chu Calcutta atanga a rawn hawng chho Lunglei a thlen hnu lawka a phuah nia hriat a ni. Khualzin ar ang ka vai e tih hla erawh hi chu lehkha zir tura Aizawl a panna kawnga Sateek khuaa thlenin a hmuh zawh loha riahna a vaih vanga a phuah a ni thung.

Heng bakah hian Lalzova hian hla fiamthu pahnih; Sap tawng leh Mizo tawng inpawlha a phuah leh Dingdi par leh dawn tuaite tih hla a thianpa Zadinga nena an phuah dun kan hmu bawk a, Pathian fakna leh chawimawina hla pathum; Remna Lal Isua, Krismas Ni Ropui ber tih leh I sualna zawng zawng chu simin tih hlate a phuah kan hmu bawk. Tin, heng bakah hian Hla inchuh pathum kan hmu bawk a, chungte chu; Mahriakte’n ar ang ka vai e Parte, Luahloh lung di tih hlate leh Par ang a chul kan nun khuarei a chang zo ta tih hlate hi a ni. Hengte hi vawiin thlengin hla chuai thei lo a niin, a phuahtu chungchangah inhnialna ala awm reng a, an tangfung lah a tha hlawm viau mai bawk si a, keiniin chumi phuah chu a ni e, ni lo e tih lo sawi ringawt a tha lo ang e.

Lalzova hian kum 23 chhung chauh kan hnenah a awm chungin heti khawpa hlaa min chawm hneh hi Mizote kan vanneih hle a ni. A hlate reng reng hi tu tan maha huat tur a awm lo bawk te hi Lalzova rilru thianghlim zia leh hla phuahtu ngaihzawn-awm tak a nih zia a lantir a, midang tan pawha entawn tlak a nihna tak pawh hei hi a ni. Hla han phuah mai a awlsam a, a thluk a siam nghal zung zung mai bawk nen hian hla phuah mi tak a ni a, nimahsela sawi leh sawi hnu a hringnun a tawi em avang zawkin hla a phuah tam hman lo a ni ber mai. Amah awm tawh lo mahsela a hlate erawh he khawvel dam chhung hian a thi tawh ngai lo ang a, thangtharte hian an la rawn ngainat a, an la rawn sak uar deuh deuh a rinawm zawk a ni.

Leave a Reply

error: Content is protected !!