- Zirsangkima
‘Mi zakthei lo tak’ ni emaw ka lo inti ve thin a; mahse, he ka “Êm êma na! TKP-ah pawh i over têp tawh hi! Nei ve êm êm tawh la! Chàwmna tur pawisa lah ni se, sorkar hnà i thawk a. Tin, hmu zo lo pawh i ni lo; sâw, tûna i bialnu Thangparhi te pawh saw, mi tinin an star rawn a . . . eng i ti nge hetia i la tlangvàl reng?” tia min duhsaktu, ka thianpa min counselling-na chu, ka Zozial tan alh pup pah chuan tãwi kim të-in ka chháng a.
“Ka thla tin hlawh hian a lú ringawt pawh saw, ka chäwm zo dawn lo,” tih zawngin!
A lú ber—a sam atangin aw . . .
Ka thianpa ka chhànna tãwi të hi, chhiartute hriat thiam loh ka duh lo e, chiang zâwkin; ‘A chiang mah mah em aw?’ tia in inhlan thlap theih nan sawifiah ka’n tum dawn ang e.
Hmeichhe lu kawlh ka ngaizáwng ngäi lo—phawt! An taksa pumpuia an lú ber an sam ringawt pawh hi chàwm tham! Keini, kap lama pangtichawr neiho hi chuan inbual sahbon hian kan sam, kan taksa leh kan eng hmul hmul emaw chenin kan bùal fai diak thei a. Sahbon tlang khat pawh kan lu meh leh hmá chu kan ring thei a ni ngãi a. Hmeichhia ve zawng, an taksa bung leh péng tinte hian, a tihfàina tur hmanrua, man nei vek an nei hrang thlap a! Shampoo chéng hnih man duhtâwk mai loin a búr búrin an han lei a.
Chu’ng man zah lah chu ka thla khat Zozial zûk zawh man zah aia tam fé a’n ni pang a!
“Sam tan ka duh,” an han ti a. An vawi khat tan man, chu pawh, inchi khat tling lo tan man chéng 200/- a kai dâwrh! Tan sek an han duh lehnghal ! “Ka tikir duh,” an han ti leh a, chéng säng chûang fé chàwi leh a’n ngai ang a. Chu an sam kir chu thla khat pawh an put hmá-in darthlalanga inen titai-ma-tir-tu a’n nui zui a. An mi chhànna tur lah, “Ka inhmeh thlâwt lo!” tih a’n ni leh dawn. “Naktûkah ka pawh ngìltir lehnghal duh,” an han ti leh ang a! A tihkir nana chéng säng chuang fé chàwisak hnû lawkah a pawh ngìl leh nan chéng sanghnih chûang chàwi a’n ngai leh tur ka ngaihtuah cháng hian . . . an ‘sam budget’ tur avang ringawt pawn sam sei nupui neih hi ka phú lo! Lu kawlh nupui neih ka duh bîk bawk si lo. Hei, ka la tlangvàl phah ta reng a nih hi!
An lú-a bet dang : an hmäi
Sam hnuaiah chuan hmäi a awm thin! Nupui nei dawn ta ila, kephah hnuaia hmäi awm chu ka nei duh dáwn dèr si lo! Kapkára hmäi awm tlat te phei phei . . . han in chuk ve dawn pawn, an kap bih hmasak kher a ngai dawn si! Chuti ang nupui neih chu ka duh bîk teuh lo mai!
Ka nupui tur chu, sam hnuaia lú awm, chumi hnuaia hmäi awm ngei ni ve ngei se. Tin, hmäi chuan, heng : chal te, biang te, mit leh hnár, beng leh hmùi (hmul tiam lohin 🙂 te leh khabê te thlengin, pangngai takin support ve thlap se . . . ka ti ve khanglang a. Mahse . . .
Chûng zawng zawng enkawl zo tur khawp chuan tling zoin ka inring thei ngang lo! An hmäi, a pumpui-’vai mai chuan enkawl an han ngai kim thlap dawn a ni tih Thangparhi atang ringawt pawn ka hre ve tâwk!
An chal leh hmaiin hnawih chi tin an mamawh ang a, lotion an ti ang a, a ban khur laih kher ngai loin foundation an han mamawh leh ang a, powder diak chungah powder, chi khat mai ni nang—a Original-flame leh a Burma-flame zawng zawng nen . . . man nei vek! Biangtaitûki nih tum àwm hrimin ‘blasiar’ an ti leh emaw ni ang a . . . awi!
An mit ringawt pawh hi! Mipa anga mit pangngai ang hi an nei ve tlat lo! Mit thlá lanna (eye shadow) an ti ang a, chutah mit rìnna (eye liner) an han duh leh ngèi ang. Krismas-kamera, ni lo—masikara (mascara) an la duh le ta cheu dawn! Mit hmul lem nen chenin maw . . . Awi! Thangparhi te ang phei saw chu nei ngat dawn ila, scooty a la khawlh thiam zui lehnghal! Sunglass a’n duh ngèi dawn bawk a. Chutah pawh ni sá-a vuah chî leh ruah sùr chánga vuah chî, a rawng dum leh päwl leh hring leh . . . leh dang a duh vek dawn! A mit avang ringawt pawh sawn, dailuah kan leh chhum kan inhmeh chhâwk ringawt dawn tih ka chiang!
An hmui leh . . .
‘Hnawihsen’ (lipstick) an tih hi chu ka hre ve êm êm bawk! Mahse, hnawih pàwl, hnawih uk, hnawih serthlum rawng, hnawih hring dal, hnawih paw dáng . . . tih ang zawng zawngte hi, ka sâp tawng thiamna hian a hming a phuah thiam zozai hlawm lo e! ‘Naktuk Sunday chuan, hei hi ka hà ang a, pûanah hei hi ka bih ang a; mahse, a mil tur eng stick nge ni ang le?’ tih te hi muthilh theih loh phah nan taka an hmang tur ka ngaihtuah ringawt cháng pawh hian, kan véng nula hmeltha leh chhuanvàwr, Thangparhi meuh pawh parh-pui ka inzuam lo a nih hi màw! Sin Theta() pawh thiam aih lo khawpa Maths lama pachhe (nuchhe zâwk a ni em?) hian, inchei leh inhnawih lamah hi chuan Match hi an lo thiam khawp mai! An hmui manah pawh, thla tin ration buhfai man lêt insèn ka ngai dawn . . . neih ka zuam lul lo!
An beng lah . . . Siamtu siam anga rî hriat nana hman ve hlè hlè mai àwm tak hi . . . ka verh e, an han ti a! Verh ringawt se la chuan ka la chäwm zo ang; mahse, an verh chhana ber ‘bengbeh’ an ti. Pythagoras Theorem pawh thiam lo hian a kual leh a square, a rectangle leh a triangle chî an duh kim biai thiam ang lawi a! ‘Inneihnaa kal nikhuaa beh chî’ te; naupang sikul kal hrùai leh lam huna beh chî te; inkhâwmnaa beh chî te leh in léng satliah leh puithû deuh lo lèn tuma beh chî zawng zawngte nen lam, an han demand vek dawn a nia! A . . . a tlinin ka tlin lo ang e!
‘Eih-chhi-em-ú-el’
‘Vaiho chuan hmul phùar an ngah’ tihte hi chu dâwt mai mai, dâwt vek—hmeichheho sawina mai a ni! Pathian hian mipà leh hmeichhia hi, hmul chungchangah kher kher hi chuan, inangin min han siam ngat se zawng—é khai a! Inkhâwm tura an insiam chhúng hian min lo bànsan hman vek thin ngei ang!
An eng eng emaw ‘ei-chhi-em-ú-el’ pawhna leh mehna lah an ngah ngang! Mit hmul atanga an khrein-den-brest mehna … a hrang thlapin! Tin, an zahtheih loh êm vàng pawh ni hran loin an zakah ‘ei-chhi-em-ú-el’ a lo tó ve ngei thin bawk a. Chumi mehna tur pawh a hran leh tho bawk! Chûng chuan a hrang vekin man an nei vek! An ‘ei-chhi-em-ú-á-el’ mehna tur razor man zawng zawng chu ka tum a ngai dawn; mahse, a meha hma hawta hnawih tur leh meh zawh hnua hnawih tur an han mamawh lehzel tur hi chu … sorkar-in min bànna tham khawpa eirûk ka ngai ang! Chuvang chuan alawm, ka chàwm zawh loh tur nupui neih ka la zùam loh!
Lu hnuai lam
An lu chin pawh chãwm zo lo turin an lu lêt sàwm dáwna lian, chaw heh bawk si hi engtin nge ka chàwm zawh tehlul ang! Sa-um leh nghathu, kelsâ leh ajinomoto, Waiwai leh bisikút, bai thak leh bai háng, bekang leh vaksa rêp heh êm êm, saw’ng Thangparhi te ang chãwm zo chî hi ka ni lo hrim hrim!
Tin, an mahni chàwmna tur zawng zawng hi, vàn dumpâwl zau takah pawh khian ziak pawh ni ila, a phêkin a daih chuang lo ang! Pathian hmangaihna aia nasa a ni ang chu!
Pawnfèn chhíng leh fual; kekawr arh leh zuih; kawrah lah : mitthi in kal kawr leh inkhâwm kawr; náu sikul hrùai kawr leh thiante inneih ní-a hâk tur kawr leh … leh leh leh vek—chûng zawng zawng demand order chu ka’n dawng dawn a nia!
Kekawrtê lah an heh! Tih tlâk loha an awm lai, an thla tin englo thinna hian a ei tel zêl nge tih tur khawp hian an han thlâk zing khawp a. Kan tlangbàn hi girls underpants home a ni ni tin zan tin … loh lai a awm lo! Ná … ka sawi vek séng lo e a!
Mahse maw…
Zàna arsì-te khi vawi leh khatah han bo dûak ta se la, thlà khi engtin tak awm ang maw? A khawhar ka ring tlat! Sáng taka pár thin Fártuah te hi rawn pár ve thin sateh mah se la, a kiangah Váubê a pàr ve miau loh chuan máwi a intih ka ring bîk lo. Chhüm tel miah lo hian luite hi han awm ta se la, nuam ti tak leh lungawi taka an lùan delh delh peih ka ring lo e! Tlángte hian an mahni chàwmtu lui tuite hi nei lo ta se la, an va khawhar dáwn êm!
Chûng thilte ka ngaihtuah cháng chuan, an lú ringawt pawh chäwm zo lo tur kei, TKP over dawn tawh hian, ka nun tikimtu tur chu ka mamawh ve tlat a ni! ‘Nun chu risk a ni’ an ti teh fo a; khaw’nge zanin chu, ka Chawlhni kawr nen Thangparhi chu ka’n va rïm tha ve leh ang e. Engkim inhuam chungin!
Ngaih dàn hi ni chave chhúng lekin nu pakhat, ka thian thar, Siami’n min thlâksak hmiah! He sentence avàng ’ngawt pawh pawh hian, ka thu ziah hawi záwng tur àwm ang chu i hre thiam nghal maiin ka ring.
The ‘ho 2’
Thil hlauha pui hi ka’n ngah khawp a; chu’ng zínga ka hlauh ber chu ‘rúl’ a ni. TV-a Animal Planet te leh Discovery-a ka hmeh chhuah fuh palh cháng pawn remote control paih nghal thawt thei khawpa râp ka ni.
Kum 2018 December thlà, tahrik ni ngá khan, khuantevîkah min rawn telekhâwl harh a, vawiina Aizáwla ni tin chanchinbu lianho enkawltute hmu turin min rawn sáwm a ni. Ka duh lo emaw ka hman lo emaw ti vaih ila chuan, ka lukham hnuaia a rûka rúl dahah min vau bawk si a. Sikul pahniha ka Mathe’ zirtír tur ka cancell phah tawp mai. Chuti anga ka lukham hnuai rúl dah chu a tum tak tak ang tih ka ring tlat si a. Ka sikuti, a hming, ‘Rümmawia’ chu khalh chhuakin Bâwngkàwna petrol chéng 30/- man la pheiin an in chu chhùn dár 11 leh minute 56-ah thlengin chhuahpui tur chuan ka han sáwm ta alawm maw le.
‘Ka rúl khàwi’ a tih vàng hrim hrim pawn an ina luh chu thil râpawmah ka ngai tawh sâ rëng a. Mahse, min lo tihder reng a lo ni a. A pasal, U Máwitêa chu, a lo ‘uih-zeta-vawih-zo-inthlahrun -thut-ngawih’ reng a. Ka’n chibai ve ngei a. An nu, Siami chuan, “Hei hi, Zirsangkima, mi mäwl zet, lehkhabu ziak ve thin, hralh thei ngai miah lo a nih hi,” tiin min inhmelhriattir a. “E he he!” tiin min nuih suk a, a duhtâwk dèr!
Mi-ho tak ni vè-a ka inhriat avàng leh ka thiannu, ho ve lehchhawng . . . oh! ho êm êm mai nèna Aizáwl khawpui fanga tlän kual dùn tur ka nih avàngchuan, ka rilru të tè chuan, ‘The ho 2’ kan chhuak dawn chu a ni a le . . . eng pawh ni se, ‘hmai sen leh huaisen namén lo chhuaha huaisen nasat hlë a ngai dawn a nih hi,’ tiin an toilet-a rilru tawngtaina ka nei hmasa të tè a.
Ka sikuti ‘Rûmmawia’ chu an garage-ah min dahsak a; ring êm êm mai hian a’n nuih tak tak mai ah! An thenawm dàwra tlangvál lo thuho chuan min rawn hùal thup nghal a. ‘Zirsángkima, lehkha ziak thin hi in hria em? En teh u … a sikuti hi …’ tiin ka Rûmmawia chu kâwkin a’n nuih ùar nasa lehzual sauh a! Ka la zak hran vak lêm lo!
Aizáwlah Siami nèn
Ka sikuti-a phurh ngam hek lo! A sikuti chuan min phur ta a. Naupang tahbelh thlèm . . . ni nâng—tihthah nana hman atana tha zet, a mitmeng—kalh tih dawna en chiana kalh chiah si lo; ‘kuau’ tia sawifiah chî khuhbo nana sunglass a vuah hlauh avàng chuan ka chuang ngam ve mai a. An in awmna, Cháltláng atanga chhuakin Aizáwl khawpuiah chuan min tlàn kualpui ta alawm maw le.
Traffic a hmuh apiang mai chu biak a tum zêl ta mai a. “. . . dam maw? Tha zêl em? Hetah daih i i duty a ni maw?” a ti phei vek ta zêl a. “A thenin tha taka an chhàn laiin thenkhat, lo phar buai dehho chuan traffic a tih-jam nasat avàngin, “. . . Dam dam dam . . . kal rawh . . . kal rawh,” lo ti ve thung a tawng núal bawk a. Ka khap nasat zawh poh leh traffic duty biak rei lamah a tûan ve thung a. Ka la ‘zak lo lui’ thei zêl. Phuba lâk nan Zozám Times office awmna ka hai luihpui ve thung a; an chanchinbu herna Tuikhuahtlánga JP Offset lamah ka tlàn luihtir ve ngat. Kan thlen veleh, “Ka tihder a!” ka ti a; a sa ngang! Tihder chu inchhìrawm tak a ni—a hmél a ‘denjar’ êm aläwm!
JP Offset kawtah chuan ka mei zûk min nghâkin ka sírah a ding ve mai a. Chutah, ka zah hun a lo thleng ta! Naupang pli-panga vêl, sikul báng hi an lo chho va. “Mami, Mami, lo kawl lawk teh u,” tiin kuhva lei tura tirh tumin ka ko va. An lo kal ve mai. “Kha Rs 30/- hi keng u la, kuhva Rs 20/- man leh in duhzawng Rs 10/- man min han . . .” ka ti hman hräm. Ani Siami chuan, chu’ng naupangho chu a lo insìam-chhiat khum pek chu lo niin! “Uaaa . . . uau uau ah ah ah . . . he he ga ga ga . . . uah uah . . .” tiin tawngtheilo lemah a chang a. Naupangho chu a kâwk kual ta vak vak mai a. Ka zaha ka zahzia leh naupangho tirh ka tum ka inchhìra ka inchhìrzia chu . . . namén lo tak a ni!
Chanchinbumite nen
Zozám Times, Vánapa Hall hnuaia an awmna lam pan chuan kan lêt leh a. Kalkawnga traffic a tih-jam nasatzia leh an buai lai laia a biak nasatziate chu sawi nawn tawh lovang. Zozám Times office-ah chuan kan mi hmuh duh Aite-a Ralte chu ka va hmuhpui ta ngei a. A lehkhabu ziah thar chu uang lovin a pe ve mai a. Mahse, office kan chhuahsan dawna an receptionist hmáa kungfu a’n show kher kha chu nutling, fapa kum 15 mi leh fanu duhawm zet mai nei tawh, nihawichi cover girl atana hméla tling zân, nutling tihchî a va’n ni lovin thil tih tül ber a va’n ni lo tak!
Zàrkawta Vanglaini office-ah ka pènpui leh a. An khualchhawn, Pa Zámtê-a bulah, a lehkhabu chu ’Bata-a an lo pêk atan ka dahpui leh a. Kan chhuah dawnin Pa Zámtea bulah, “Ka lehkhabu review-na, Zirsangkima hminga ka ziah kha, in lo chhuah loh vaih chuan in vaiin in tuar vek ang aw,” tih paha kâr-full leh kungfu show a’n rùal leh zêl pawh khan min tizak nawn leh bawk.
Nasa taka min vau avàngin a lehkhabu review lo ngam lovin min siam a; zan khaw tairëk thleng men phahin kan ziahsak ve êm êm a. ‘Chanchinbua lo thawk ve thin ka ni a, hmélhriat ka ngah a,’ tiin a lehkhabu thlìrna ka ziahsak chu chanchinbu hrang hrangah ka thawn kùalsak ve a. “Zirsangkima hminga ka ziah kha . . .” a’n la tingam kha . . . ‘âtthlâk-huaisenna hri’ chi khat chu a ni chiang! Chanmari-a Aizawl Post office-ah pawh chuti ang tho chuan a khawsak mak leh a! A zak ve ngai si lo; chuti anga khawsak chu nuam a ti êm êm zâwk si a—hahthlâk tak a ni!
Zahna number . . . chhiarsen tawh loh!
Kei mi zak lo thei ni lova mi zak thei lo nia inngai ve, ni chanvè lek, ka thiannu thar Siami’n min tihzah dàn zawng zawngte hi ziah vek sèn an ni lo! Chanchinbu mai maia chhuah vek chî an ni lo; thawnthu bu chhah tak tiata chhuah chî an ni zâwk!
Pakhat lek, min tihzahna, ziaka dah that atana sawi duh ka nei—Aizáwl Civil Hospital tuala min tihzahna kha. Unaupa Mafaa damlo kan ve ngei kha kan duh si; pawisa a nei si lo. Mafaa kan nan damdawi in thlanga thei zawrhnaah min dinpui a, Dragon fruit leh theibuhfâi (pomegranate) ka lei nual a; pawisa ka pè a. “Khawi, keima’n ka lo khai ang,” tih leh ka polythene khài lai min chhuhsak a rùal a.
Damdawi in tualah ‘a thla èn zàn zia’ leh ‘a ni sat lai zia’ inzawm vek chu a chhuak lehpek! A dinna sír lawk, motor inhùnna bulah ka ding reng a. Ani lah pek chuan min zawng der ta! Ring êm êm mai hian, “Zira . . . Zira . . . Zirsángkim . . . Hei . . . ! Zirsángkim, khaw’nge i awm? Zira . . .” tiin a áu ta chiam chiam mai. Kei lah, engtinmah ka awm sawn duh tawh lo; ka dinna ngäiah chuan ka ding lui reng a. Gate bula security duty-te chuan an rawn pan a, “Thiannu, damlo an tam si a, i tichî-äi ang e. Keimahni’n kan lo zawnpui ang che,” an rawn ti ta a. Chutah, a nui ta vak vak a. Security-ho kâwk pah chuan, “Ha ha ha . . . ka tihder a!” a’n la tizui a! Ka zak nasa ve takzet tawh!
Kan u Mafaa chu kan han kan ta a; ka thei leisak zawng zawng chu ka lei an ni ta reng reng lo mai! A nû chìn, a rah thar hlim a rawn lawhsak an ni ta vek! Ka tawng ve dawn apiang chuan an chìn tan dàn leh a than dàn te, tui a pêk thatzia leh zunthlum tana an thatziate chu chàwl aih lovin a sermon khum hrep mai a. Aw . . . ka va han chhuahpui tawh dáwn lo chiang number 1 tak êm!
Ka riltàm thü ka sawi a. Millennium Centre chhaka Prison office canteen-ah min chawlhpui a; ka läwm viau a, reilotë-ah ka läwm lo leh a! Dàwr nghâktu hnênah chuan, a lehkhabua a ziah ang chiah khan, “Ka pû, khaw’nge in programme set?” tiin menu a’n díl të tê a. Hrethiam hek lo, zak tak chungin, “In menu . . .” ka lo tihsak a. Min rawn pè a. A bih vung vung a; a tho thut a. Ring zeta min ko chungin, “Hãw ang. Kal daih ang. An programme set hi a chhe hlawm êm mai . . . Sakhi-chek clear soup, artui chhipchhuan pawh zuar hlei lo,” tih pahin helmet a khum a, a sikuti dahna lam min pansan nul nul a. Ka üm a; riltám zetin kan kalsan ta ringawt a. A hnûa ka hriat leh dàn chuan, an menu-a an eitur neihho kha, kan pahnih eitur daih pawisa a lo ak tawh lo a lo ni reng a!
Ka sawi zêl ngam tawh lo!
He nû, Siami nena kan inzui chhuah ní, ni chanve leka a khawsak dàn zawng zawng hi ka sawi vek séng lo . . . lam ni pawh ni hran chuang lovin, mi pawi sawi a hlauhawm vàng te, keini’n lehkhabu ziah zêl kan la tum avàng ringawtte pawha sawi vek chî a ni lo. Khawlaia kâr-full kher chunga ka thiannu hlui nena thlá min lâksan dàn te; an ina kan hàw leh hnua 137% dâwt hlang hlak hmanga min puhchhiat dàn te, sikuti khalh chunga ear-phone-a a zaitir hlä, ‘Jile le, jile le, ayo ayo jile le,’ tih hlä zàwma Cháltláng chhoa a zai vak vak thute leh thil dang, sawi vek sèn loha a khawsak dàn zawng zawngte hian mi nû, Zoremsiami hi, ka dam chhúnga khawlaia ka chhuahpui tawh dawn lohzia an ‘hence proved’ vek a ni!
Ka chhang chhang leh pawh rual pha lo hian a zah pawh hi min zah lo reng reng bawk . . . han ti teh ngawt i la, a lehkhabu ziah, ‘Chumchi Lêng’ leh social media-a a thu post reng reng ka all-multi-every-vitamin an ni hlawm roh bawk si a. Ka kàwm lo ngam chiah si lova. A thuziak hmangin min sawisa ve reu reu ang tih ka hläu êm êm mai bawk si. Kha ni chanve lek ka chhuahpui avànga ka zahnate pawh kha … ‘Min tizak lo,’ ka ti leh mai ang. Siami, Zoremsiami @Zoremi Hmar Zote, ho zêl mai teh; mahse, ka bulah ni tawh lo hräm thung se aw!