- HC Vanlalruata
Kar leh mai-ah khian tuilet hnu a a vawikhatna atan G20 inkhawm chu Mizoramin kan thleng ve dawn ta chu a ni a. A hmasa-in G20 hi enge a nih sawifiah phawt a ţha awm e. G20 tih hi ‘Group of 20’ tihna a ni a, khawvel ram liante inthlunkhawmna a ni. An inthlunkhawmna chhan ber chu ei leh bar (economic) lama thawh hona a ni a. Kum 1999 a Asia khawmualpui ei leh bar/sum leh pai dinhmun a tlakhniam vak khan ram hrang hrang Finance Minister leh Central Bank hotu lu (governor)-te khawvel pum huap sum leh pai dinhmun sawiho tura kalkhawmin an din a ni.
Kum 2007 a khawvel pumpui sum harsatna lian tak a awm khan ram hruaitu lu berte inkhawmpui anga kalpui a ni ta a. Kum 2009 khan khawvel puma sum leh pai leh ei leh bar lam a ram lian zualte inthlungkhawmna atana din a ni ta a. Khawvel puma ram zawng zawng huam lo mahse an thurel hian a huam zau ţhin a, khawvela sum leh pai chungchanga ram intelkhawmna lian ber a lo ni ta a ni.
G20-ah hian ram 19 an tel mek a, chu’ngte chu – Argentina, Australia, Brazil, Canada, China, France, Germany, India, Indonesia, Italy, Japan, Republic of Korea, Mexico, Russia, Saudi Arabia, South Africa, Turkey, United Kingdom leh United States bakah European Union te a ni a. Ram 19 intelkhawmna chauh a ni chungin khawvel pumpui sum leh pai che vel (GDP) za zela 80 zet a thunun a, khawvel pumpui insumdawn tawnna (global trade) za zela 75 thununin khawvel a cheng mihring hmun thuma ţhen hmun hnih telna a ni.
G20 inkhawmpui (summit) hi kumtin huaihawt a ni a, he pawla tel ramte’n hruaitu (president) dinhmun an inchan chhawk zel ţhin a. A tirah chuan sum leh pai chungchang chauh an khel thin kha a ni a, mah se, an huang zauhin ram insumdawn tawnna, khawvel sik leh sa inthlak, hmasawnna awh rei theih dan, hriselna, huan lo ram, kawlphetha siamchhuah, khawvel boruak leh eiruk dona lam thlengin an hma ta a ni.
India hian nikum December ni 1 aţang khan G20 hruai hna hi a chelh ţan a, kumin November ni 30 hian a tawp ang. India-in G20 inkhawmpui a thlen chhung hian he’ng ram (member ni ve lo)te hi a bik takin tel turin a sawm – Bangladesh, Egypt, Mauritius, Netherlands, Nigeria, Oman, Singapore, Spain leh UAE. India-in hruaitu nihna (presidency) a chelh chhung hia G20 thupui atan ‘Vasudhaiva Kutumbakam’ – ‘One Earth One Family One Future’ tih hman a ni a. Chu chu ‘Khawvel pakhat, chhungkaw pakhat leh hmabak pakhat’ tihna a ni.
Hemi chhung hian khawpui 50 chuangah inkhawmpui 200 chuang nghah a ni dawn a. Hetianga inkhawpui buatsaihah hian kawng hrang hrang sawihona hun ruahman a ni a. G20 palaite leh mikhual dangte chu kawng hrang hranga India ram hnam ziarang zir chianna hun leh an rama an tawn ngai lohte tawnna hun siamsak an ni dawn a ni.
Mizoram hian March ni 2 hian G20 inkhawmpui pakhat a thleng ve dawn a. Hetah hian ‘Engagement Group – Business 20 Start-Up’ chu Aizawlah nghah a ni dawn a. Sumdawnna kawnga kawng hrang hranga inkawp chungchang leh khawpui ruahmanna chungchangte, nurse hna leh damdawi lam thiam (doctor puitute) chungchang, mau leh huan thlai chungchang bakah kan ram thiamthil siamchhuahte pho chhuahna hun a awm ang.
Aizawl khawpui a inkhawmpui-ah hian ram hrang hrang aţangin palai 60 aţanga 70 vel leh anmahni ţawiawmtu official 30 vel an lo thlen beisei a ni a. An puala thlawhna ruahman bik hmangin March ni 1-ah lo thlawklutin hetiang bawk hian March ni 3-ah Mizoram an chhuahsan leh dawn a. Hotel Regency leh Hotel Floria te chu palaite thlenna atana hauhlawksa a ni a. Inkhawmpui hi Mizoram University Auditorium-ah March ni 2 tlai dar 2.30 a buatsaih a ni dawn a. Inkhawmpui palai thlen kim zan hian larsapin palaite leh mikhual dangte hi zanriah a buatsaihsak ang.
Chief Minister-in March ni 2 zanah zanriah a buatsaih thung ang a, a tuka Chapchar Kut lawmna chhim ve ngei turin palaite tan hian ruahmanna siam a ni. An hun hman dan tur kimchang chu ziah sen a ni lo tih kan hrethiam mai awm e. G20 thleng tur hian Committee sang tak tak bakah a hnuaiah mawhphurtu hrang hrang hlenchhuaktu tur din a ni a. Thil dang tam tak an ruahman dan sawi tur a awm bawk na-in kan tarlang vek seng dawn chuang lo.
Hetianga khawvel ram ropuite insuihkhawmna lian tak inkhawmpui kan han thleng mai tur hi a huphurhawmin a lawmawm viau bawk a. Mizoram zimte a chengte tan kan hnam ziarang kan pholan theihna hun remchang a inher chhuak dawn a. Kan ram leilung, tlang leh mual leh ramngaw bakah kan rama nungchate hi zinmi (tourist)-te hip thei tur a ni a. A michengte pawh mikhual laka ţhat chhuah kawnga chungchuang kan ni. Chutih rualin zinmite lo hmachhawn tura kan tlakchhamte inzirna hun ţha tak a her chhuak dawn a ni.
State pachhe tak leh mi state ngaihtuah chuan hnufual tak kan ni bawk a. Khawvel hmun dang amite’n min tlawhpawh tam lo hle bawk. Kan thlai leh thei tharchhuahte pawh ram pawna hralh tak tak tur chuan a la beitham hle a. Hemi kawngah hian Mizoram mipui, a bik takin kuthnathawktute’n ‘a tam’ an tih hi mi ram leh state tharchhuah nena khaikhin ngam loh khawpa tlem a la ni. Chutih rual chuan kan ram hruaitute leh kan sorkar pawh hetiang kawngah hian an ţhanharh phah chuan a lawmawm ngawt ang.
Khawvel ram lian leh mihring tam tak chenna aţanga lokalte hnenah kan ram mawina, mikhual laka ţhat kan chhuah leh kan ram tharchhuah tam zawk khawvel ram danga hralhchhuah dan lo zawn hun remchang hetiang hi kan tawng leh tawh lawk lawk kher lovang. Mau leh rua leh thildang hmanga thiamthil kan siamte pawh mihring tamna rama tam tham hralh theih dan tur kan lo dap hun remchang a ni dawn a. Kan kutthemthiamte pawhin chutiang tlak tura an thiamna an tihpun dan tur dap hun remchang tak a ni bawk ang.
Mikhual lian leh pawimawh tak tak ţhahnem tham kan thleng dawn a, kan Aizawl khawpui nunphung pawh a nghawng buai chin a awm dawn. Chutih laiin hetiang hum remchang ţha tak mai hi hmang ţangkai thei tur hian ţan kan lak a, nasa taka kan inpuahchah a ngai a. Kan thei leh thlai lo entir turte pawh a lian lo a nih pawhin damdawi hmanga enkawl loh, organic hlang hlaka kan thar chhuah a nih chuan hralhna kan van lovang. Thil reng reng hi a zawrh dan a pawimawh si a.