- Rempuia R. Lutmang
He thumal pahnih hi kan tawngkam pangngaiah chuan tu mahin kan hman pawlh lo, kan hre hrang. ‘Thu a hril’ te kan ti a, ‘Biaki’n Liana thil a hrilh’ te pawh kan ti, hla an hril a, a then an lo inhrilh ru bawk, kan hmang thiam tlang vek.
‘Hril’ hi object pakhat a awmin a tawngkam a famkim a, ‘monotransitive verb’ an ti; ‘hrilh’ a nih chuan object pahnih a ngai ngei ngei, chu chu ‘ditransitive verb’ emaw, ‘bitransitive verb’ emaw tiin an sawi. ‘Hrilh’ kan hman chuan ‘tu maw a hrilh’ tih sawi tel a ngai bik a, chu chu a ni object pahnih a ngaih chhan. ‘Hril’ a nih erawh chuan ‘tu maw’ tih lam sawi a ngai ve kher tawh lo, a ‘sawi’ a, a ‘hril’ tawp mai a ni e. ‘Hril’ tihah hian tute nge a dawngsawngtu sawi lan a ngai lo a; ‘hrilh’ a nih chuan a dawngsawngtu kha khawtlai hauh loa sawi tel nghal a tul. A, object tih vel hi la chhiar kan rih mai teh u, kan sawi zel ang a, a chiang chhawm mai dawn.
Bible OV-ah hian he thumal pahnih hi an hman pawlh nasa hle, an hman pawlh han tih lêmah ‘hril’ hmanna tur ngei ngeiah ‘hrilh’ hman an ching. OV Reference pangngai kan en chhin phawt ang a, chumi hnuah OV Re-edited ‘17-ah kan pakai dawn nia.
OV Reference-ah hei hi kan hmu, Matthaia 12.41: “Ninevi khuaa mite chu ngaihtuah hunah chuan, tun lai chhuante hnenah hian an ding ve ang a, thiam loh an chantir ang, Jona thu hrilh avangin an sim si a; ngai teh u, Jona aia ropui zawk hetah hian a awm asin.”
Heta ‘ngaihtuah’ tih lo awm tlawngawl tluangtlam ringawt pawh hi a mak hle. Sap tawng lamah a kim a, Mizo tawngah chuan ‘eng ngaihtuah thil thuah maw’ tih zawhna a awm lo thei lo. Chu chu kan sawi tum a nih loh avangin kalsan nghal daih ang.
Matthaia 12.41-ah hian an thu chheh dik loh kan hmu em? ‘Hril’ hian object pakhat chiah a mamawh a, ‘hrilh’ erawh hi chuan object pahnih a mamawh thung kan tih kha kan la theihnghilh hman lo turah ngai ila. Hetah hian ‘hrilh’ kan hmu a, kan thu han dah chhuahah khan object pakhat chauh a awm bawk si a, chu chu a dik lohna lai tak chu a ni. Sap tawnga “preaching of Jonas” chu “Jona thu hrilh” tiin an dah a, object pakhat chauh mamawh ‘hril’ tih hmanga “Jona thu hril” tih zawk tur a ni. “Kan kohhran chu Pu Faktea thu hrilh vangin kan harh thar” kan ti ngai lo a, “Kan kohhran chu Pu Faktea thu hril vangin kan harh thar” kan ti zawk thin. Pu Faktea’n thu a hril tak tak leh tak tak loh lam a ni lo, entirna a nih chu.
He laia Jona chungchangah hian, lehkhabu dang emaw, mi dang emaw rawn miah lo pawhin Mizo tawng chheh danah ‘hrilh’ hman hun ni loin ‘hril’ hman hun tih a hriat sa a; mahse, kan mi hmasa zahawm tak takte khan an hriat pawlh tlat si. Bible CL chuan a hmang dik, “Jona thu hril” a inti; MKJB buatsaihtu hi a ngaiah bawk an rawn tawlh thlu, “Jona thu hrilh” tih a ni leh hrâm.
‘Hrilh’ hmanna tur ni lo, ‘hril’ hmanna tur kan hriat duh chuan a aiah ‘sawi’ dah ila a dik chiah zel ang a, a awmzia pawh a inang zel ang. ‘Hrilh’ hmanna tur dik tak erawh chu, simple sentence-ah ‘hrilh’ aia ‘sawi’ dah chhin a rem ve thei chiah lo. En chhin ila, “Pu Faktea’n Pathian thu min hrilh” tih aiah “Pu Faktea’n Pathian thu min sawi” ti ta ila, kha, a dik ve thei miah lo.
OV Reference kha ka han en lui deuh a, OV Re-edited ‘17-ah hi chuan heta ‘hrilh’ dik lo hi an hmu thiam tawh a, ‘hril’ tiin an thlak tawh. Chuti a nih chuan dik ta thlap mai awm, famkim lohna khawvel ngang a ni a, a hma zawnga inzawm si lo kha ‘thuhril’ tiin a hmaa thu nen an ziah zawm a, a dik ta chuang lo; ziah zawm lo se a dik ni mai tur. Amaherawhchu, ‘hril’ chungchangah ngawr ngawr erawh chuan dik zawng an dik e. OV-a ‘tun lai’ tih pawh hi ‘OV 17’-ah chuan ‘tunlai’ tih a ni ta a, hei hi tunlaia kan ziah dan dik a ni, an tidanglam dik.
Eng pawh ni se, Isua’n a hun laia ‘tunlai chhuan’ a tihte ang bawkin Pathian thu in sawi nasain in ngaithla nasa a, anni ang bawka in sual in sim loh chuan thiam loh chang tur in ni. Pathian thu tak ngaithla ve ngai lo Assuria mi Ninevi khawhote chuan Pathian thu vawi khat an hre thuak a, an sual an sim a ni si a.
‘Hrilh’ tihin object pahnih a mamawh tih kha entirna dah belh law law teh ang. ‘Hril’ nen duh zawk zawk a hman theih lohzia chu hetah hian a chiang nghal reng mai. Khai aw,
Genesis 24.28: (OV 17) “Tin, nula chu a tlan a, chung thu chu a nu chhungte a va hrilh a.”
Tu nge thu hrilhtu? Nula. Tute nge a hrilh? A nu chhungte. Hei hi a ni ‘thil pahnih’ ngai ka’n tih chu ni.
‘Hril’ tihin object pakhat chauh a mamawh tih kha entirna dah ve leh ang aw.
Tirhkohte 2.17b: (OV 17) “tichuan, in fapate, in fanuten ka thu an hril ang a,” tih a ni a. Tute thu hriltu tur? An fanute, an fapate. Tute nge an hrilh ang? Chu chu sawi tel a ngai tawh lo, ‘hril’ tih a ni a, ‘hrilh’ tih a nih tawh miau loh avangin sawi tel a tul ta lo mai a ni. Kan tawngkam kan chheh danglam emaw, kan sawi belh emaw a nih chuan kan la sawi tel zel mahna. A lang chinah hi chuan sawi tel a ngai ve lo. Chu chu a ni object pakhat kan tih chhan.
“Miin thu a sawi” tih chu “Miin thu a hril” tihna bawk a ni a, “Tu maw a hril?” tih a ngai lo. “Miin thu a hrilh” ti ila chuan kan biakate khan min en heu ho ang a, kan ngawih zui daih phei chuan, “Tu maw a hrilh?” tiin min zawt ngei ang.
Nichin khan OV Reference-a ‘hrilh’ an hman dik loh, OV Re-edited ‘17-a an hman dik tak kan sawi ta kha a ni a; mahse, tih dik vek a har a ni ang, a nazawngah chuan an la thlak vek lo, an la ti dik chuang lo tihna a nih chu.
He ‘hril’ leh ‘hrilh’ hian ‘hril lawkna’ tih leh ‘hrilh lawkna’ tih pawh a nghawng thui hle. Miin thu an ‘hril’ a, thil lo thleng tur, Pathian hnena atanga an dawn te an ‘hril lawk’ bawk thin. Chu an thu hril lawk chungchang sawinaah chuan ‘hrilh lawkna’ pawh ni loin ‘hrilhlawkna’ kan ti hlauh a (OV ‘17-ah chuan a in zawm loin ‘hrilh lawkna’ an ti ta), kan hre bel tawh si a, a dik lohna hre thei lo kan tam hle ang. Eng ang pawhin kan hotute’n sawrkar sum tichingpen mah se anmahni tan tlat kan awm ang deuh hi a ni mai, a bilha tho lo chu bela zu pawh a thlum hlei nem maw tih ang deuh kha a ni. Zawlneite khan Pathian thu an ‘hrilh lawk’ lo a, an ‘hril lawk’ zawk a, chu chu ‘hril lawkna’ ni ngei tur chu a ni maw le.
Kan mi thiam leh zahawm kal hmasate kha ‘hril lawk’ tih zawk tur a ni tih hi hre miah lo chu an ni lo, khawi emaw laiah chuan lei rem an rap fuh ve chiang. Hmun danga ‘hrilh lawk’ tih an hman fai vek laiin, Petera Lehkhathawn Pahnihna leh Juda letlingtute hian Mizo tawng an thiam deuh bik nge ni dawn, ‘hril lawk’ tih leh ‘hril lawkna’ tih an hmang bik thlap mai. En ang aw,
2 Petera 1.19a: Tin, hril lawkna thu nghet lehzual chu kan nei a ni,
2 Petera 1.20: Pathian Lehkhaa thu hril lawk reng reng hi mahniin hrilhfiah tur a ni lo tih hre hmasa phawt ula.
2 Petera 1.21a: Thu hril lawk reng reng hi mihring thua chhuak a ni ngai si lo va.
Juda 1.14: Enoka, Adama atanga pasarihna chuan a hril lawk a.
1 & 2 Petera leh Juda hi chhim lam lehlin a ni a, anni hi hmar lam ai chuan an thiam zawk a nih hi, han ti dawn ila, an lehlin bu dangah ‘hrilh’ an hman ve leh tho si avangin thiam zawka chhuah mai theih chu an ni bik lo. Juda-ah pawh hian ‘hril lawk’ tih hmang dik bawk mah se, a dawt chang 17-naah ‘hrilh lawk’ an ti lehnghal zat tho.
Maimawm ril ang deuh a ni, a chingchivet kikawi kual tlat. A thu hrimah anni lehlin kha chu siam danglam a tam tawh ang, an kutchhuak ang diak diak a ni tawh lo ang.
Hetianga kan Bible lama ‘hril’ aia ‘hrilh’ an lo hman nasat luat avang hian hlaah pawh, “Zawlneite’n an hrilh lawk Lal Messia kha,” te kan ti. Zawlnei khan Lal Messia kha eng maw an hrilh lawk? Eng mah an hrilh lawk lo. Zawlneite khan Lal Messia thu an hril lawk a ni zawk. A phuahtu Manhleia (Lalmanhleia Sailo, 1898-1940) khan ‘hril’ nge a hmana ‘hrilh’ tih chu ka hre hauh lo a, ‘hrilh lawkna’ tih avang hi a ni chek ang chu, ‘hrilh’ tiin kan sak dual dual zel hi. Manhleia hian Rokunga (1914-1969) ang bawkin Isua kha bawng inah a piantir ve, a ti hmasatu zawk pawh a ni mai thei.