- Dr. C. Lalrampana
A KAMKEUNA
Hla phuah thiam Pu Vankhama’n -“Rimawwi ram” tih a phuah te, Pu Rokunga’n-“Ro min relsak ang che; Kan Zotlang ram nuam; Lentupui kai vel leh romei chhumin” tih hla a phuah te; Pu Kaphleia’n “Zoram nuam” (1937) tih hla a phuahte bakah Zirsangzela Hnamtein “Zonun mawi” tih hla a phuah te, P.C. Lalthakima’n “Aw Zoram nuam” tih hla a phuahte leh Vanlalsailova’n “Zoram tang fan fan” tih hla a phuah te, C Zoramliana’n -“Mizoram tan” tih hla a phuah te; Lalruatpuii’n-“Zoram hmangaihtu” tih hla a phuahte hian lairil a van fan hneh vawng vawng tehlul em! Heng hla tha tak takte hian kan Zoram hlutna leh ngainatawmna te, tanruala inpumkhat a pawimawhzia leh kan ram tluchhe mek hi tungdingleh turin nang leh kei Zofa chhul chhuakte ngei mai hi min ãu a ni. Pu Kaphleia phei hi chuan duh thawh takin-“Ka ngai zual thin kan Zoram nuam, Anpai khua lian a hneh chuan; “A thenin Africa, a thenin vur ram, A thenin tuifinriat thliarkar kan ngai e; A thenin phaizawl, a thenin tlang ram, Kei ka chan Zoram ka ngai bang thei lo ve.” tiin Zoram hi a zahpui ve ngai lo. Pu Kaphleia hla phuah hian kan ram ka lo sit rilruk thinna pawh a lehthal hneh chiang hle mai!
NATIONALISM AWMZIA CHU?
Ram khat, Hnam khat, chi khat, chenna hmun khat, hnamzia rang thuhmun, sakhaw biak thuhmun, tawng thuhmun, tihdan thuhmun neih duhna leh intihbingna leh thei hranna awm lova rualkhai taka mipui changkãn duh avanga thi leh thau pãwlha dikna leh takna, rinawmna leh taimãkna nen, inpumkhat tuma ngaihtuahna leh a taka tha leh zung senga beihna, mahni chenna ramri chin chianna hi ram leh hnam hmangaihna dik tak ‘nationalism’ chu a ni. Tin, hei bakah mahni pianna ram leilung ngaisangtu leh chhuangtu, ram dang aia mahni pianna ram tha zawka ngaihna thinlung pua ram hmangaihna leh ngainatna neia hmasawnna tur leh a chhunga chengte inpumkhatna tura theihtawp chhuahna hi ram hmangaihna (nationalism) chu a ni bawk.Tunlai kan politician-te erawh hi chuan tawngka maiin ram hmangaihna (nationalism) hi an ãupui a; politik dawhsan (political platform) atangin an khabe themthiam chhuahin a taka an hlen theih loh tur tih an hriatsa reng pawh tithei tur angin an tiam zuah zuah a, an intiam huai siak a, a tiam huai huai an dawthei leh lawi bawk a; manifesto an inziah that siak a, a tawpah “manifesto zawng zawng tihhlawhtlin kher tur tihna a ni hlei nem” min tihkhumleh a; chutiang zelin inthlan dawn apiangin nationalism-ah an harh thar ziah a, mahni chen mekna ramri chin hre chiang der si lovin ramri chinfel an tum thar ziah bawk a, kum 174 ral hnuah pawh an la chingfel chuang hlei lova. An sorkar veleh an tiamthu der chu an theihnghilh hminleh hmak thin niãwm tak a ni. Inthlan beihpui thlak laia rethei nau fate hnap mahni rawmawl pai lai phawrha hruk faisak puk puk thei kha biak phak lohin an tawlh hlaleh a; an hnap hrulsakte ngei pawhin an ãu ei zo tawh thin lo. Lalthuthhleng an luah tawh chuan miretheri chanhaihte riltam authawm leh tap thawmin an beng a luh zo tawh thin lo. Hetiang nationalism-a chiang lo ram hmangaihtu nia inchhalte hi kan ngah em em a, mahse, term hnih term thum a zawna ro an rel chhunzawm pawhin an thutiam leh manifesto-te an thlawhtling thei chuang lo. Aw! Zoram mipuite hi harh a va han hun tawh tehlul em! Zoram mipui tam ber leh thingtlang lama kan unaute lah hian retheih luat avangin sum thiltihtheihna (money power) an nep zo thlawt si lo. Inthlan vote thlak dawn zanah an hlutna (voting right) pawh humhim zo lovin an zahawmna an hralh a; a tawpah nationalism-a chiang kuang loho bawk rorelna thuthphah an thuttir leh vung mai thin a nih hi! A tawpa tuartu chu thingtlangpa rethei berh te te an nileh si thin. A va han pawi thin tehlul em! Sum tam tak aiin hming that hi thlan a pawimawh zawk a ni tih hriat a van un tawh tehlul em!
NEPOTISM VE THUNG CHU?
Kan ram hruaitu (political leaders)-te’n an sorkar loh veleha sorkar lai an puhna fo thin mi tlemte emaw, chhungkaw thlah khat inchhung kualin sorkar hna leh contract hna hrang hrang induhsak taka tender leh advertisement siam lova a ruka an inpek thin Lal chhungkaw rorel, mi tlemte chauhin hlawkna an tel thin nia an inpuh fo thinna hi ‘Nepotism’ dik tak chu a ni. Tun hnaia khawvel huapa induhsak bikna, hleih neih rorelna (nepotism) dik tak kan hmuh theih chu Sri Lanka President hlui Mahinda Rajapaksa-a’n a unau pathumte ministry chelhtira rorelna duhsak taka a chalaitir leh a vua leh vang dangte dinhmun pawimawh ber ber chelh tura a ruat avanga an ram tlukchhiatna leh tluksawpna rapthlak tak, amah ngei pawh ram danga inhumhimna zawnga a tlan chhiat phahna kha a ni. Tuna kan ram rorelna kal mek pawh hi Zoram Srilanka Rajapaksa kaihhruaina niawm taka ngaite pawh an awm mek bawk. Mahse, tun mai a ni lo; he hleih neih rorelna hi Mizo Union hun lai (1946-1974) atanga intanin Arpa khuan hun lai leh bukna (patla) khai hun lai te, kutphah bawr invilik hun lai leh Sakei huai rum hun lai leh varparh arsi en hun thleng hian nepotism hian kan ram hi a nuai vel reng zawk a ni. Sorkar hna lak dawn leh contract hna a awm reng rengin ‘Bhavan list; Hnam run list’ etc. tih hian ban zai reng a rel thei si lo. Tunge inmawhchhiat thei bik awm ang le? Inthlan campaign laiin induhsak bik awm lovin huapzo sorkar din an tum thu an tlang aupui chamchi a; an sorkar ta chenga development leh flagship programme chuan a huap zimleh kerh zel si a. Nepotism lipuiah bawk an tla pilleh burh si thin. Huapzo sorkar ni tak tak ngat se’ng chuan NLUP leh SEDP-te hian Party mi leh sa chauh a tuam bil lo tura le? Mahse, Nepotism hlira rorelna kalpui thin a nih avangin chawthing her lum chi a ni tawh dawn em ni? Buhfai tharlam Zoram buh thar ngei chu Kalvari-Kukara chhum ve ngei a chakawm tawh takzet lawm ni?
A TLANG KAWMNA
Tarlan tak ang bak khian Nationalism leh Nepotism sawifiah vak dan a awm em em chuang lo. Nepotism thleibik, hleih neih rorelna i kham tawh takzet a nih chuan Party leh sum atchilh lovin Mizoram leh mipui hamthatna ngaihtuahin i hlutna kha vawng him la, India ram danpui kalhin i hlutna kha zuar lo ngam la; mi tha leh rintlak, kan ram hruaitu tlak tura i ngaih ngei kha huaisen takin thlang ngam mai la, tuna i phunchiarna leh chiarhiarna te, i vuivainate leh i rumnate kha nangmah ngeiin rinawmnain i sukiang thei a ni tih hria ang che. Inthlanpui lo awm tur hi thla 7, ni 210 vel lekin a dang ta. I duhthlanna a dik lo palh a nih chuan kumkhuain kan Zoram hian khawvar eng a hmu tawh lovang a; thim lalkulh hnuaiah kan kun kumkhua tawh ang. Huaisen taka i dikna chanvo (Voting right) i hmang ngam a nih erawh chuan i phur rihna leh i rumna ruam ata lak chhuahin i awm ang a, khawvar eng mawi tak i hmu tawh ang a; Zoram hian hmatiang sawnin raltiang ram a kai ve ngei ang. Chuvangin Zoram thar siam theitu chu nang leh kei kan ni e.