- HC Vanlalruata
Tam tak, Kristian ţha em e manga langte chuan an hnial leh dawn chiang a. Mah se, sawi tho tho teh ang. Hun a kal ve ta hret bawk a. Mizo zawng zawngin zu khap burna dan hman a ni chunga zu zawrhna hmunpui ni reng ‘RV’ ti a kan hriat vek Rangvamual hmunah nikum October thla chho khan Mizoram pum huap gospel camping huaihawt a ni a. Mi, a sang, a sing tel an lut a nih kha. An zingah khan kohhran hruaitu pawh ţhahnem tak an tel a ni.
He beihpui thlakna a hmuipuipu leh thusawitu ber (anni chuan sap ţawngin ‘speaker’ an ti kher a, Parliament leh state assembly-a a thlan a thlan speaker erawh chu an ni lo) khan ţan pawh a la nasa viau awm e. Natna khirh tak tak nei damna chang ta an tam ni a sawi a ni a. He’ngte hi damdawi lam thiamte’n an dam ngei em tih an finfiah awm erawh chu kan hre hranpa lo.
Catholic kohhran hian mithianghlim (saint) a an puan tur an kohhran rawngbawltu langsarte hi mithianghlim a puang tur chuan an dam laiin thilmak (miracle) an tih ngei ngei a ngai a. Medical lam mithiamte pawh an ruai ţhin niin an sawi a. Mahse, diktak chuan hei pawh hi a rintlak tawk lovah mi tam tak chuan an la ngai fan. Chhan tam tak a awm thei na-in, Hindu puithiamho hian rinna avanga tihdam (faith healing) hi keini Kristianho ai mah hian an lo uar pek a. Ţawngţai dam leh tihdam hi an tidal zo vek a ni awm a sin.
Mizorama rawngbawltu ni a inchhal, a bikin mipuiin an zui hut hut zingah hian khawh thlu theite, ţawngţai dam thei ni a inchhalte leh thil mak dang dang tithei anga langte an lo chhuak fo tawh a. Chu bakah chuan ze mak tak tak khelte, Mizote chunga chhiatna rapthlak tak, sawi ta mai ila – thim thuah hnih/thuah thim thleng tur – anga sawi inti zawlneite, sai-ip puan sina khawlai fangte leh bingbilet ngata lirthei kal tibuai khawpa kawngpui a chete pawh kan hmu tawh.
Kan nei chikim khawp mai a. US-a amah zuitute hrai hlum vektu Rev. Jim Jones (May 13, 1931 – November 18, 1978) hming ang deuh pawh hmar lam tlang dungah rei fe an khawi tawh kha. N. Vanlaiphai khua a tleirawl rual hnute hnek ze khelte pawh khan an pawl 10 leh 12 ekzam an bawhpelh vel mai mai a, engmah an nih tak chuan kan hre zui lo. Thlarau Thianghlim fa pai a inchhal a, biakina nausen lem pawm lutte pawh kha engtin tak awm ang maw? Kelkang a kal, tlak lei ei leh ei lote dam rei zawng leh damna an chan tak tak leh tak tak loh hi kan hre lova, finfiah theih pawh a ni lo.
Rev. Jim Jones chungchang kan sawi ta rau rau, peng hlek mah ila a pawi awm love. He pastor hi a naupang lai a UPC lam (Pentecostalism) tuipuitu a ni a, pastor-a hriak an thihna chu Independent Assemblies of God-ah niin kum 1950 chhovah khan tihdam rawngbawlna a buaipui nasa hle. Sorkar thuneitute duhsak pawh a hlawh hle a. Nihna pawimawh tak tak a chelh nghe nghe. Mahse, hun a lokal zel a, a kalsual nasa tulh tulh a. A tawpna chu a rapthlak khawp mai.
Kum 1978 khan a vanglai huna Pu Chana/Pu Ziona zuitu ang zat vel mi 3,000 chuang zuitu nei Rev. Jim Jones chuan Guyana hmuna a hmunpui din (a hmingah pawh ama hming chawi a Jonestown ti a an vuah) a kalpui zel laiin United States a MP (Congressman) pakhat Leo Ryan kaihhruai committee chuan an chhui chiang ta a. Mimal zalenna rahbehna leh tihduhdahna a awm tih chhuitu Leo Ryan leh he khaw chhuahsan duhtute chu thah fai vek an ni a. Chumi kal zelah chuan Rev. Jim Jones zuitu mi 909 (naupang kum tling lo 304 tiamin) te chu tŭr eiin anmahni an intihlum a nih kha.
Mizote hi tunhma a United States of America a lut hmasa, kum za tam fe kalta amite (Mizote’n Mizoram kan la luah lo nge chu hriat a har) ang deuh kha kan la ni chheh chheh mai. Anni khan ţawngţai dam thei leh inti daktawr chawp (do-gooders an tih mai, a ţhenin ‘quacks’ an tihte) hi kan la buaipui ţan ve dawn chauh chu a nih hmel hi a! Lehkhathiama kan ngaihte pawh hi eng ual an ni lo, sakhaw thilah chuan an ât deuh chhuih bakah an rui buai deuh vek mai a nih hi. Mormons-ho nen khuan kan tunlai intimihlim leh intithlaraumite chet dan a tehkhin theih awm a sin!
Kan rinna, kan sakhaw lak dan hi takna aiin rik hut hut, lam hut hut leh zai hlim lam a nih loh vêk chuan kawngpui dunga mi tam thei ang ber hmuh tura ze khelh, ring taka ţawngţai hmingpu a awrawl tawp tawpa au bakah maksak taka bingbileta chet leh hnute hnek tih vel kan hre tawh a. Bible a zawlnei ang mai a thupuan uar pawl an awm a, Mizoram leh a chhunga chengte chu hremna tawk bik tur leh hun khirh tak tawng bik tur angin an hrilh lawk nasa hle bawk.
Hengho thiltih hian ringtu invuah tam tak a hruai kawi a, kohhranah buaina namen lo a thlen fo bawk. Harhna kan tih mai (revival) pawh ze nawi tel lovin a thleng thei lo emaw tih tur a ni ta. Politics kan khelh dan ang bawkin midang ai a chang sang zawk anga lan tumna hian he ram leh a chhunga chengte hi a sawp nasa ta khawp mai. Mi tam tak chu Isua Krista a lokal leh mai dawna inzirtirna firfiak avanga lehkha pawh zir zui duh lo leh hna thawh pawh ţul lova ngai a rethei taka awm zui ta te, an tu leh fate pawh lehkha zir khapsak hialte kan hmuh hlawm hi.
Chu mai ni lovin ‘sakawlh’ nambar neih hlauh avanga sorkar buhfai la duh lote, chhiarpui a hming ziahluh duh lote kan nei chho ta zel a. Electoral roll a hming chuantir duh lo leh aadhar card neih duh lote pawh kan nei tam ta mai. Hetianga sakhaw rindan engemaw zuitute hian Kristianna hi an tibawrhbang satliah a ni lova, sorkar dodalna lam a hawi a. Chutih rualin sakhaw phenah an biru lawi si.
Bible-ah khan ‘an rahah in hmu ang,’ tih a awm kha. Hetianga rindan maksak leh ‘hut hut’ ang chi hian he ram leh hnam hi a siamţha lo tih kan hre tawh. Rangvamual Camping khan he ram hi eirukna thilah emaw kan sakhaw biak dan phungah emaw awmzia a nei lo tih hi pawm ngam a ngai a. Kelkang khua a han punkhawm chiam khan kan ram kalphung dik lo ni a kan sawi hi a siamţha hek lo. A rah ţha hmuh tur kan nei miah lo.
A pawimawh ber zawk chu kan nuna nghehna, taimakna, rinawmna leh tei rei peihna leh hnathawh hi a ni. A huau huau, a hut hut nun hian he ram hi engti kawng maha a siamţhat kan la hre lova. Rah ţha a chhuah phei chu kan hre reng reng lo. Taksa natna aţanga damna hmute an lo awm chuan kan dodal a ni lo. Chutih laiin a tak ram kan pawh thei lo leh hmuh theih china rik hlut piah lam, a tak ram hi kan ram leh hnam mamawh ber chu a ni zawk.