Mizoramah politics khawfing a chat fel ta

  • Mahmuaka Chhakchhuak

Mizo upate chuan zing khawvar hmaah hian thim chhah tak a thleng thin an ti mathlawn lo a. Zan khua alo thim a, zanlai velah hian Ar a rawn khuang chuah chuah a, vawi li, vawi nga vel theuh an khuan hnuah chuan thawm a reh leh vang vang a. Chutianga Ar khuang chu ‘Zanlai Ar khuang’ tiin an sawi thin. Zing khawvar dawn lam hnaiah Ar chu an rawn khuang leh chuah chuah a, ‘Khuan hmasa’ tiin kan pi leh pute chuan an sawi leh a. Chutih hunah chuan khua a rawn thim zual sauh a, a vawt deuh hlek bawk thin tiin an sawi a. Chumi hnu lawkah chuan Ar chhiar atangin Ar khuang ri a rawn chhuak leh chuah chuah a, chumi hunah chuan Ar khuang ri chu hmun tinah a ri a chawl meuh tawh lo a, Van lamah Arsi pawh a lo khat pharh tawhin Chhimbuk leh sava dangte pawh chu an riahna hmun atangin thawm an rawn chhuah veleh tan tawh bawkin sava hram ri nak nak a rawn awm e. Reilote, hmuamda emaw lekah chuan Khawfing a rawn chatin khawchhak lam atangin ni eng a rawn lang det det a, leilung pawh a rawn lang fiah chho ta telh telhin kawmthlang lam atangin vawk nguk ri dut dut pawh hriat tur a awmin nungcha dangte pawh chuan thawm an rawn nei tan bawk a. Hetiang hun hi Khawfing chah hun lai tia sawi a ni.

Khawfing chah dawn hnaihah hian thim a zual thin tih angin Mizorama Politics khawfing chah dawn hunlai velah hian thim a chhah zual bikin Mizo zinga Politics mit keu hmasate chuan harsatna tam tak an lo tawngin Jail bang hial an lo zut tawh a nih kha. Nimahsela Zoram mipuite tana an mit keuna chu leihmih leh mai a theih tawh si loh avangin zawi zawiin khawfing chah hun tur chu an nghak a, hmai sen an tawngin thu ro lum tak tak an bengin a hre bawk a, an bei zel a, an chawlhsan duh loh avang chuan kum 1946 alo thlen meuh chuan Mizoramah Politics khawfing chu a rawn chat fel tain Mizoram Political Party hmasa ber a rawn piang ta hlawl mai a ni. Kum 1922 atanga chhut phei chuan a kum 24-na hial tur a ni a, hetih chhunga kan mihrangte chanchin hi a ngaihnawm a, thangtharte tan ngei pawh hian theihnghilh chi rual a ni lo. Kan vawiin hun hetiang kan hman theihna atana sul lo sutu an nihna leh keimahni avanga hrehawm nasa tak an lo tawrh tawhna te khan ram leh hnam hmangaihna thinlung min pe mawlh rawh se.

Political Party lam kan sawi rik hmain a hmalama kan sawi ‘Excluded Area’ kha tlemin sawifiah ila a tha awm e. Excluded Area-a min puan hnanna chhan chu kan sawi tawh avangin tunah chuan sawi nawn tawh lo mai ila; Queen Elizabeth II thupek angin kum 1600 khan East India Company chuan India ramah sumdawnna an lo tan a. Kum 1858 atang phei chuan Company rorelna titawpin England lal chuan a thuneihna hmangin India a rawn awp ta hial a. Chumi a awp atang chuan India mipuite chuan anmahni awptu Kumpinu lakah chuan lungawi tik ni nei reng reng loin an hel reng a, Sap huatna thinlung an nei reng a ni. Chutiang a nih avang chuan Kumpinu sorkar ngei pawh chuan inkaihhruaina dan hrang hrang alo siam tawhte chu siam tha hret hretin Ram bung (Province) tinin mahni thuneihna tawk fang nei turin a ti ta a. Chu dan chu Government of India Act, 1935 tih a niin Province tinte chuan Legislative Assembly neiin mipui thlan Ministry an lo nei thei ta a ni. Amaherawhchu bial hnufual zual bik, mipui sorkarna la nei phak loa an ngaihte chu a bik taka Foreign Department hmanga England Lalin a enkawlna turin a hming atan pawh ‘Excluded Area’ tih leh ‘Partially Excluded Area’ tih a ni. Chutianga Excluded Area-ah chuan Lushai Hills (Mizoram) chu telin Assam Legislature-ah aiawh an nei thei lo a, a hma ang bawkin Bawrhsap leh Lal ho awpbehna hnuaiah chuan an kun chhunzawm ta zel a, chuta tanga hun reife chhung chu Assam leh Burma tlang mite hmunkhata khaikhawm a a hranpaa enkawl tumna pawh chu a reh ta vang vang bawk a ni.

Excluded Area te hi; Naga Hills, N. Cachar Hills, Lushai Hills leh Sadya Bilpara (Arunachal) te an ni a, chutiang bawkin Partially Excluded Area te chu; Khasi & Jaintia Hills, Garo Hills leh Mikir Hills te an ni. Excluded Area-ah hian BEFR hnuaia ILR (Inner Line Regulation) te chu hman chhunzawm zel a ni a, Partially Excluded Area-ah chuan ILR hi hlih a ni thung a, rorelna kawngah ngei pawh Assam Provincial Minister te leh Governor te, thuneihna an kengkawh zui zel a ni. Tichuan, Foreign Jurisdiction Act, 1890 chu kum 1937-ah siam that a niin chumi hnuaiah chuan Excluded Area-a awmte chu dah an ni. Indopui Pahnihna (Kum 1939 – 1945) a rawn thlengin khawvel a chawkbuai a, Germany leh a tanrualpuite chuan ram an la duai duai mai si a, chumi do let tur chuan Britain chuan a theihtawp a chhuah a, sum leh pai pawh a seng nasa ngang mai, chuvang chuan a ram awp chhung chin, a tam lai berin ram 56 lai chu awp hman mahsela ei leh bar kawngah a tlakhniam phah nasa em em a ni. Kum 1942 bawr chhohah phei chuan India chu a thuhnuaiah dah reng thei dinhmunah pawh dingin a lang lo hial hman a, chumi denchhen chuan India mipuite pawhin Zalenna sual beihpui an lo thlak mek bawkin min awptu Kumpinu sorkar lakah chuan an lo hel mek bawk a ni.

Chutianga harsatna a thlen takah chuan British leh America ramte chuan Inremna thuthlung siamin US President Franklin D. Roosevelt leh British Prime Minister Winston Churchill chuan Aug. 14, 1941-ah New Foundland bul Atlantic tuipui chungah ngei chuan an lo siam ta a. He thuthlungah hian an chak a nih chuan an ram awpbehte tan zalenna ‘Self Determination’ neih tir an tiam a, chu thu delhkilh chuan British ram awp; India, Burma, Ceylon (Sri Lanka) ram hruaitute pawhin Allied Forces lam puih an ti tluin keini Excluded Area erawh duhthlanna min siam thung a. May 6, 1942-ah Bawrhsap Mc Call kaihhruainain Lal leh Upa kalkhawm mi 300 zette chuan Aizawl Lammualah Union Jack kal hualin thu an tiam a ni. Tichuan, Aug. 15, 1945 ah Japan chu alo tlawm tak avangin India, Burma leh Pakistan te chuan Atlantic Charter thuthlung angin an ram mipuite zalenna turin hma an la nghal a, reilote hnuah Zalenna an lo nei ta hlawm bawk a ni. Chutiang a nih takah chuan Excluded Area chhunga awmte tan ngei pawh chuan kawng a rawn inhawng tain Politics khawfing pawh a chat ta bawk a.

April 9, 1946 chawhnu dar hnih velah chuan Bawrhsap Mac Donald hnenah chuan R. Vanlawma chu kalin Political Party din phalna chu a dil a; Bawrhsap chenna Bangla pindan hmatawng berah chuan Office a awmin chutah chuan Mac Donald chu alo awm a, R. Vanlawma chuan a lehkha chu pein ‘hetiang hian Political Party siam ka tum a ni’ tiin a sawi zui bawk a. A ni chuan lehkha chu a en vung vung a, ‘Aw le’ alo ti ta mai a, chumi hnuah chuan R. Vanlawma chuan ‘Constitution pawh ala kim lo a, tihdanglam kan la nei ang’ tiin a sawi zui nghal bawk a, tichuan lawm takin a kir leh ta a. Chutianga Bawrhsap Mac Donald berin Political Party din a remtih tak avang chuan chumi ni, April 9, 1946 chu Mizo Union din tanna ni tih alo ni ta a ni. He a lehkha thehluhah hian Office Bearer pawh ziak lang loin Political Party din dilna pangngai ang deuh maia ziak a nih thu R. Vanlawma lehkhabu ziak Ka ram leh Kei tih lehkhabuah kan hmu.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427