- Rempuia R. Lutmang
‘A nih leh’ tih tura ‘a nih loh leh’ tih daih chîng an awm, hmanlai mi tih mai tur zingah an awm duh, tunlaiah chuan an awm meuh lo ang. Hmanlai mîah pawh mi tlem têin hman an ching niin a lang. A chhan chu, ‘a nih leh’ tih hi thuziak hluiah pawh a tam daih zawk.
‘Exodus Politics’-ah hian a ziaktu Lalhmingthanga hian ‘a nih loh leh’ tih hlir a hmang a; ‘a nih leh’ tih vawi khat mah a hmang lo niin ka hria, hmuh hmaih a awm thei. ‘A nih loh leh’ tih a hmanna apiang hi ‘a nih leh’ tih hmanna tur a ni. A ni lo zawngin a hmang laklawh ang a, a Mizo tawngah ‘a nih leh’ a tel ve ta lo te a ni thei ang chu.
Hei, “Israel fate nungchang kan thlir hian Pathian Dan atanga kal bo chin chu a hahthlakzia kan hre thei awm e. A nih loh leh Pathian Dan chu eng nge ni?” tih hi a hman dan pakhat chu a ni a, ‘a nih loh leh’ hmanna tur ni loin, ‘a nih leh’ tih hmanna tur tih chiang takin kan hre thei.
A nih loh leh
‘A nih loh leh’ tih kan hman chuan a hma chiaha kan thu sawi kha a thlâk a, kawng dang a rawn kawhhmuh a, thil dang a rawn chhawp chhuak a, a ni lo lam emaw, a hmaa mi kalh zawngin emaw thil ni thei dang a rawn tar lang a, a luahlan thin, chu chu hman dan dik a ni. ‘A nih loh leh’ tih hi ‘a nih loh pawhin’ nen a intluk, ‘a awm loh leh’ tihna te pawh a ni thei.
“Maian baiah hian lengmaser thlak la, i bai a tui sawt ang. A nih loh leh (a nih loh pawhin) runhmui te pawh han thlak a, a tui phah viau thei a nia.”
“Lengmaser chu thlak mai rawh, a awm loh leh (a nih loh leh) runhmui chu a ni mai.”
Hetah hian lengmaser kha runhmuiin a thlak a, a luahlan a ni.
Genesis 13.9 en ang u,
“Ram chu a pumpuiin a awm duai lo em ni? Khawngaih takin ka hnên ata hi intihrang mai rawh: nang vei lama i kal chuan kei ding lamah ka kal ang a; a nih loh leh, nang ding lama i kal chuan kei vei lamah ka kal ang e,” a ti a.
Han en vang vang i la, thil hmasa zawk kha a hnuhnung zawkin a rawn cho a, rawn thlak a tum a nih hi. A hmaa thu ‘nang vei lamah, kei ding lamah’ tih kha ‘nang ding lamah, kei vei lamah’ tih hian a rawn thlak a, kan thlan zawk a nih tak hlauh chuan a luahlan a lo ni ang.
Khitiang khi ‘a nih loh leh’ hmanna chu a ni, a hmaa awm tawh sa kha a thlak a tum a, a hmaa kawng awm ni loin kawng dang a rawn sial thin.”
A nih leh
“Kan ram a dam lo a, ram hmangaihtu tak tak hruaitu kan mamawh a ni. A nih leh, a tua hi nge kan politician zingah hian ram hmangaihtu tak tak chu ni ta ang?”
“Bazara kal ngei ngei ka ngai asin maw le. Mahni chauha kal chu ka va peih lo e aw.”
“A ninawm sek. Khawi, a nih leh ka va kalpui ang che.”
Khi khi ‘a nih leh’ hmanna chu a ni. ‘A nih leh’ tih aiah tawngkam naranah chuan ‘nih leh’ kan ti mai bawk. A hmaa mi a luahlan ve lo a, a thlâk lo a, a lo pui a, a zui zawk a ni. A zui zawnga a kal loh chuan zawhna tawngkam a ni thin, a nih loh leh (a nih loh vêk chuan, a nih loh pawhin) a hmaa thu awm sa âwih lohna tawngkam a ni zel.
“Ka siam tha vek i ti ve ziah a, a nih leh khawi hi nge i siam that chu?”
Khitah khian a hmasa leh a hnuhnung, a inluahlan tur emaw, a inthlak tur emaw a awm ve lo a, a kalh zawngin zawhna a awm ta thung.
Kan han sawi tak kha tawngkam tluanga hman dan a ni a, chutiang ni lo, inthlahna tawngkam a la awm.
Mi tam berin ‘a nih leh aw’, ‘a nih leh le’ tih kan hmang. Chutiang kârah chuan ‘a nih loh leh aw’ ti tlat an awm. Khawi hmunah pawh an awm ve ni chuan a lang; mahse, an awmna hmun apiangah mi tlêm tê an ni zel. An tawngkam a letling a, hmanpuitu awm tam ngaihna a awm lo. Tawngkam tluang pangngaia ‘a nih leh’ tih aia ‘a nih loh leh’ tih ching te hian tawng an hmang letling a ni.
A nih leh pawimawhna
Indopui II-ah khan khawthlang lam Kaisara kha a che na halh halh bawk a, England te, France te kha mangang tak an ni. America lah a ngawi reng mai bawk si.
Chu chu khawchhak mi fing Japan khan a hmuh hmaih hauh lo a, “Keimah Sanghalhriamapa” a ti ve ta a. China te, Korea te a la naran mai pawh a ni lo, a hnapzial a ni ber. Burma pawh a rawn kalpah thla mai mai chauh a ni. Chutah, British ram India a rawn hma dawn ta a, Nagaland khawpui Kohima-ah te pawh an rawn thâng huam huam hman. Rih dil chhak lawk lawkah pawh an rawn mawm tuam tuam ta mai. British mang hi a ang takzet a ni. An mangang tawpkhawk chuan tribal-ho kha thi turin an recruit chum chum ta mai.
Chutah tak chuan Mizopa tan, “Lam leh nam san nan ka thunglû ka zual e” tih a ngai ve tak tak ta a, awm mai mai theih a ni tawh lo. Ni tin deuh thaw vanlaizawlah Japan thlawhna nge Britisth thlawhna tih pawh hriat loh kha an tleh dêl dêl reng tawh mai a, van hi a rumin a rum hlerh hlerh nileng ni tin a ni ringawt. “Lallula thlah ram chin chu hei hi a ni” tih te kha chu fanghmir lal ram vûng ve lîk lêk, rah fuh loh pawha chim hem hem ang chauh a ni ta. “Lam leh nam” tan tak meuh meuh tha thawh a ngai ve ta tih kha mi â ber tan pawh a chiang tawh lutuk. Tawng thei lo, ni danga “au-a au-a” ti mai mai thin kha, râlpui an han hnaih tak tal chuan an meng phâwk nileng reng tawh mai.
Imphal atang te pawhin Japan râl hlauin Lakhipur lamah, tribal kephah hlai chin chu an rawn tlanchhe hum hum tawh a. Chungho buaipui chuan Pu Sângliana pawh a buai hle mai. A hna kha a hahthlak a ni, amahin hah a intih leh tih loh chu thu dang ni se. Sipaiah khan mi an inpe sup sup a, kan ram kan chân dawn tho ai chuan hmelma bei ve teh ang an ti a nih a rinawm.
Chu chuan Pu Sangliana rilru a chawk tho ve a ni chêk ang, sipaiah a intlar ve ta a. Sipai hotute chuan khawi hmunah pawh kal a huam leh huam loh an lo zawt a, “Huam e” tih ve mai awm, a inngaihtuah chiang a, khawi hmunah mai pawha kal kha chu a lo zuam chiah lo a ni ang, “Ka nu’n rem a tih chuan huam e,” a ti thei ta hram a. An induhthawh ve awm tehreng nen, sipai lam pawh khan zawhna dang pakhat mah zawt tawh loin, “A NIH LEH HAN KAL TEH,” an ti ta a.
Ama sawi danin, “A nih leh han kal teh an ti a, ka kal ta hnang hnang a, in ka thleng leh ta mai a ni” a ti. Ina dam taka a thlen leh theih chhan hi sipai lamin ‘a nih leh’ tih tawngkam dik taka an hman vang a lo ni.