Lehkhabu Thlirna : Mi dik, rinawm leh huaisen, hmangaihna ngah MC Lalrinthanga

  • Mahmuaka Chhakchhuak

He Lehkhabu hi phek 293 thleng awmin phek hma lamah hian thuhma phek number XII thleng a awm bawk a, tichuan, a vaiin phek 300 chuang a tih ngam a ni. He lehkhabu buatsaihna atan hian a bik takin Pu Michael Lalmanzuala hi a hah zual hle mai a, he lehkhabu buatsaihna atana sum leh pai pawh hi ama tum vek a ni. Tetea (MC. Lalthianghlima) leh keiin kan theih ang angin a bu chhunga dah tur kan buaipui a, Pu MC. Lalrinthanga Article pawh kan theih ang angin kan dap a, chung zingah chuan a tha zual, vawiin thlenga la chhiar hlawh turte kan thlang a. Tin, a thian hnai zual leh amah lo ngainatute kan theih ang angin kan be pawp a, he amah hriatrengna tur Lehkhabuah hian thu ziak turin kan sawm a, chung zawng zawng chu heti hian a buin kan lo khawr pum thei ta a ni. Kan sawi hmaih hauh loh tur chu Pu MC-a’n rinrawl bera a neih leh a thiantha em em Pu VL. Zaikima (Lengchhawn Press) leh a naute’n hna tam tak karah min buaipuina zara hetiang hi thleng thei kan ni tih hi kan han tarlang tel leh duh a.

He Lehkhabuah hian Thuhmahruai pakhat bakah Thuziak dang 55 a awm a, chung thuziak zingah chuan ama chanchin kimchang takin MC. Lalthianghlima ziak a awm a, a dawt lehah chuan midang 13-in Pu MC. Lalrinthanga puala an thuziak a awm leh a ni. Heng thuziaktute hi mi hrang hrang an nih angin an thuziak pawh hi chi hrang hrang a ni a, a hmasa berin Publisher a nihna lam hawi ziak a awm a, Pu MC-a’n midang lehkhabu alo chhuahsakte chanchin ngaihnawm taka sawiin Mizo zinga ziakmi langsar tak tak mi engemawzat hming pawh a rawn tarlang bawk a. Chung a lehkhabu chhuahsakte zingah chuan Book of The Year atan pawha thlan alo awm tawh bawk a ni. A bik takin L. Keivom lehkhabu phei chu Pu MC-a chhuah vek emaw tih mai tur a niin amah nen pawh thiantha tak an nih thu min hrilh. Kan mi hmasa R. Vanlawma, A. Thanglura leh Siamkima te lehkhabu pawh alo chhuahsak thin thu min hrilh bawk a, a bengvarthlak hle a ni.

Pu K. Lungruala ziak hi a ngaihnawm bakah a bengvarthlak hle mai: Politics lam hawia ziakin Thu leh hla lama Pu MC-a thawhhlawk dan ngaihnawm takin min hrilh bawk a. Lungleia C. Thuamluaia leh Lalzova te hriatrengna lungphun buatsaih a nih dan min hrilh lehin Mizoram leh India sorkar inkara remna leh muanna a thlen theihna atana a thawhhlawk dan min hrilh bawk. Pu Tawnluia leh Pu Zoramthanga te Delhi atanga Arakan lam an pan theihna atana Pu MC-a thawhhlawk dan ngaihnawm takin min hrilh a, Dr. Silvera motor an hman hawh dan leh chu motor chu sipai lamin an man leh dante min hrilh. He lam chauh sawi loin Kal (Kidney) thlak a nih atangin Mizo zinga Kal thlak ngaite tana a tangkai dan a sawi bawk a, Kal thlak ngaite tana Patient House buaipui tura Chairman a nih thu min hrilh bawk. Politics lama a chanchin pawh min hrilhin thu bengvarthlak tak tak min hrilh a, hetianga Pu MC-a chanchin min hrilh hian Pu MC. Lalrinthanga hi mi chhuanawm tak a nih zia min hriattir a ni. A dawt leh chiaha Pu Vanlalngaia thuziakah hian Pu MC. Lalrinthanga hi a chhung atanga siamthat tum tlat mi a nih zia min hrilh leh a, Pu Ngaia hi amah hrechiang tak tur pawh a ni.

Pu CS. Chawngchhuma hian mimal taka a chanchin a rawn sawi ve lehin, Pu MC-a chanchin ngaihnawm takin min hrilh a. Lehkha a thiam theih zia sawiin Infiamna lama a theih zia a sawi bawk a, a hmelthat avangin nula lamin an chhaih buai thin leh lehkha pawh a zir that theih loh thin thu a sawi bawk a (hei chu a sawi uchuak deuh mai thei e). Amah Pu Chawngchhuma vek hian alawm a U Sangtea nu, Pi Vanziki chu ka U Sangtea boral hnu atang chuan Krismas dawn apiangin Pawisa, Mufler leh Mawza lumte hi a rawn thawn ziahin a boral dawn kum thlengin a rawn thawn a ti. Kum 1998-a Hnahthial bial atanga Congress Party Candidate a nih thu min hrilh bawk a, chutah amah chu MNF Party Candidate a ni bawk si a lungawi taka an inhmachhawn dan a sawi a. Heng bakah hian Pu Laldenga’n Pu MC. Lalrinthanga chu Emissary atana a ruat hmasak ber thu min hrilh bawk. R. Thanzuala (Ex-General Secretary ADCC) thuziak hi chhiar loh phal chi a ni lo a, hetiang hian Pu MC. Lalrinthanga a hmuh dan min hrilh;

Thiante tana mi rinawm, thutiam tawha thiante phatsan ngai lo

Eng anga hotu lian hmaah pawh dik nia a hriat tawh chinah chuan tang tlat ngam, hotute tlawn kual ngai lo mi

Zu leh Hmeichhe lama ler lo tak

Heng bakah hian MC-a lehkhabu ziak avanga amah tawng thintute hian a lehkhabu chhung thuaa ziak dik lohna lai sawi si loin ama mimal an bei thin chu fuh lo a tih thu min hrilh. A thuziak dik lo lai thai lang thei se mi rilru pawh a hmin a rin thu a sawi bawk.

Pu MC. Lalrinthanga tana thuziaktute hian an hmuh dan leh an hriat dante chi hrang hrangin an ziak a, chung ziaktute ziah danah chuan Pu MC-a hi mi invawngfel tak leh thawmhnaw pawh uluk taka enkawl thin a ni tih a hriat a, chu baka a danglamna leh chu ‘Rimtui thei tak a ni’ tih hi a ni. Revd. Chuauthuama leh Mazami (Manager, Lengchhawng Press) hian an ziak a, dik pawh dik ngei ang. Heng bakah hian Mazami hian “Politics lam zawnga amah uitute leh Dikna a duh avanga uitute uina nge nasa ang, keini Lengchhawn Press-a thawktute uina hi le…..a kawng a hrang daih nachungin kan uina hi a nep bik lo ang” a tih hian midangin Pu MC. Lalrinthanga chungchang an sawina chu a tlang kawm ila a tha ang e.

Pu MC. Lalrinthanga Thuziak thlirna:

Pu MC-a thuziak hi he lehkhabuah hian 42 dah a ni a, phek 93 atanga a tawp thleng phek 293 thleng hian a kutchhuak thuziakte dah a ni. Heng a thuziak atang hian lehkha a ziah tanna hi a rei tawh hle tih pawh a hriat theih. “Dam takin aw Mangtha ule” tih hi kum 1973-a a ziak a ni a, chu chu kum 18 a nih kum niin Class IX a zir laiin a ni nghe nghe. He mi kum vek atang hian R. Vanlawma nen pawh an inkawm tan thu a thuziak atang hian kan hmu thei. R. Vanlawma a ui thu a ziak bakah hian Zikpuii Pa a sunna thu a ziakin Dr. Silvera sunna thu a ziak bawk a, Pu Laldenga tan thuziak bawkin Ch. Saprawnga tana a thuziak kan hmu bawk a, Ch. Chhunga puala thuziak pahnih kan hmuin Zoliana Royte tana thuziak pakhat leh Pu Manzuala puala thuziak pahnih kan hmu bawk.

Heng mimal chawimawina leh fakna thu a ziakte hi a thinlung zawng zawnga a ziak a ni tih pawh a chhiartu apiangte tana hriat theih tur a ni a. R. Vanlawma nen kum 1973 atanga a boral thlenga an inkawp dan chanchin a ziak hi chhiar a nuam a, a bengvarthlak mai bakah theihnghilh phal chi rual a ni lo. A thenah chuan nuihna tur awmin a thenah chuan kut ben hialna tur khawp te pawh a ziak. KC. Lalvunga puala a thuziak hi chhiar a nuam ngawt mai; ZIKPUII PA KHA tih thupui hmanga a ziak niin Ka thianpa ‘Zikpuii Pa’ tia bul tanin Mi hlim thei tak a ni a, hlim em em reng ringawt mai a ni a ti a. A dawt leh chiahah – Zikpuii Pa kha mi inngaitlawm, thuhnuairawlh mi ni a……..a ti a. A dawt lehah Zikpuii Pa kha mi zaidam leh thinnel em em a ni……a ti leh a, Pu KC. Lalvunga kha Kristian tha tak a ni ti lehin Pu Lalvunga kha Musician ropui tak a nih thu a ziak lehin Zikpuii Pa kha infiam mi a nih thu a ziak leh bawk a. A hming lamri meuhin Pu Lalvunga kha Critic ropui a ni a, Thinker a ni bawk. Tin, Diplomat a ni a, Prophet a ni bawk tiin a chhunzawm leh a ni. Heng bakah hian Zikpuii Pa kha Mizo hlang a nih thu sawi bwkin a ngaihtuahna a Mizo a, Mizo tan engkim a hisap thinin amah ngei pawh Mizo taka nung a nih dan min hrilh.

C. Thuamluaia leh Lalzova te pahnih puala Lungphun (Hriatrengna Lungphun) a nih thu leh a bultantu a nihna hi chhinchhiah tlak tak a ni a, C. Thuamluaia phei hi chu hetiang hian a sawi a – Zikpuii Pa ang maia Essayist, Novelist leh Poet ropui tak a nih thu a sawi nghe nghe. Heng zawng zawng thiam kim vek hi thil harsa tak a ni a, Zikpuii Pa chuan a thiam kim vekin a ni loah hi chuan C. Thuamluaia chauh a awm a ni a ti thlawt (123 page). Dr. Silvera puala a thuziak hi chhiar hmaih chi rual a ni lo a, kum 1984-ah MP (RS) atan thlan a ni a. Kum 1989, 1991, 1996-ah te Lok Sabha MP atana thlan tlin a nih thu min hrilh lehin “Mizoram chhunga Politics khel tawk kan awm a, India ram pum huapa khel tur Dr. C. Silvera te ang hi kan Party-in kan mamawh a ni” tia Pu Vaivenga sawi rawn la chhuak hian Pu Silvera chungchang chu a sawifiah viauin a hriat theih. Heng bakah hian Central Minister zinga eiruknaa fihlim mi pathum an thlan chhuah (Manmohan Singh, A.K. Anthony leh Dr. C. Silvera) zinga a tel thei hi a Mizo-puite tan hian hriatreng tlak a ni. Mizorama Cancer hemna khawl dah a nih dan min hrilh pawh hi a bengvarthlak a, Dr. Silvera kha kum 10 Mizoram Chief Minister ni ve sela Tripura CM Manik Sarkar emaw Bihar CM Nitish Kumar emaw Gujarat CM ni thin Narendra Modi emaw kan ngai bik lo ang ti hialin a sawi.

Phek 157 naah hian Pu Laldenga puala a thuziak dah a ni a, kum sawm hnih vel lek a nih laia Pu Laldenga kianga a awm tawh thu chu kan hre theuh awm e. Helai hmunah hi chuan Pu Laldenga Lungphun niin thusawi ve ngei a tum a, hun a awm tak loh avangin Pu Denga pualin heti lamah thu a ziak ta zawk a, Pu Denga leadership neih that zia leh Diplomacy a neih ropui dan min hrilh. Phek 173-naah hian Ch. Saprawnga chu hruaitu entawn tlak a nih thu min hrilh leh a, Pu Rawnga chu a boral thlenga a awmna Party tana a rinawm thu min hrilh. Midangin ‘Last chance’ tiin emaw ‘Real last’ tiin thalai zawkte tana hmun kian duh hauh loa an awm thin laiin Ch. Saprawnga thung chuan midang dipna a nei ngai lo. Pu Rawnga khan a theih chhung chu MLA emaw Party hruaitu emaw nih tum ta se a tlin leh theih thin mai pawh ringin chuti chung chuan ‘A tawk tawh e’ tiin chawlh hun a hre tlat thin tiin min hrilh.

Pu MC. Lalrinthanga hian Pu Ch. Chhunga puala thuziak pahnih neiin Pu Chhunga chu ram tan amah a inhlan ngamna chu ropui a tiin Party hruaitu thenkhatte chuan anmahniin an tih duh loh leh an tih hrehte hi Party Thalaite an tih tir thinin Party Thalaite chu kut leh ke bera an hman thin thu sawiin chutiang chu Pu Ch. Chhunga chuan a ti ve ngai lo tiin min hrilh. Chutiang thu bawk chu Pu Chhunga chuan Pu Laldenga hnenah pawh sawiin “Thalai tam tak leh kan ram mipuite’n an tawrh ai chuan keini pahnih hian tuar maiin a tul leh kan thi mai ang a, chu chu a tha zawk lawm ni” tia min hrilh pawh hi Pu Chhunga ropui zia tih lanna atan chuan a tawk viau awm e. Phek 280-naah hian Pu Ch. Chhunga puala a thuziak awm lehin Mizoram Chief Minister kan neih zinga Belhchian dawl, rintlak leh ropui Lawrence Chal Chhunga tih meuha thupui dahin ngaihnawm takin min hrilh.

May 3, 1972 atanga Sorkar bul tana engmah lo atanga ram min hruai dan kha khawngaihthlak tak a nih rualin nuihna tur pawh a awm thei bawk awm e. State sorkara experience nei Mizo Officer pakhat mah an awm lo a, Ram buai lai alo nih bawk nen khan ram hruaitu tan chuan luhaina tur a tam thei hle ang. Chuti chung chuan Pu Chhunga chuan Khaw khawm leh Thing tam avanga riltama thi pakhatmah awm loin Zoram mipuite min hruai a, Assam sorkar sum hman bang Nuai 599.50-in ram hruaina bul an tan a nih kha. Chuti chung chuan Pu Chhunga chuan Mizo zinga mithiam kan neih ang angte chu a theih ang angin Sorkar hruaitu atan a dahin an finna leh thiamna hmang tangkai chuan Mizoram an enkawl a ni. Heng zawng zawng aia sawi uar ber tur zawk chu rambuai avanga ram hruaitute luhaina tam zia thin kha a ni a, India sipai laka inven a ngai a, Mizo sipai lakah pawh inven a lo ngai tho te kha a hautak duh viau ang.

Pu Ch. Chhunga kha mi inngaitlawm tak a niin a tawngkam leh thiltihna reng rengah pawh midang tana hnawksak tur zawnga awm ngai lo mi a ni a, Politics lamah pawh midang tan a hnawksak lo thin hle. Party chhunga hruaitu nihnaah ngei pawh dawhthei takin a nghak thin zawk a; kum 1952-a Mizo District Council inthlan hmasa berah khan Pu Pachhunga a hneh lo a, chumi kum vekah chuan Mizo Union President a nih laiin MLA thlanah Pu R. Thanhlira MLA seat chhuahsan chu luah turin Pu Chhunga chu an han sawi deuh nain Pu Lalsawia chuan a luah ta zawk a. Kum 1957-a Assam MLA inthlannaah Pu C. Thuamluaia nen an inkhing a, Pu Chhunga hian a hneh lo leh a, reilote hnua C. Thuamluaia a boral tak thutah chuan Bye Electionah a tling ta hram a. Kum 1962-a District Council term thar atan Party President chu a han tla leh a, hemi kum vek hian Party chhung buaina avangin Party President atangin a chawl bawk a, kum 1972-ah UT tharah chuan Kolasib bial atangin thlan tlin a ni a, a thawhpuite zinga Chief Minister ni tuma chuh ve an awm tlat mai bakah Lt. Governor SP. Mukherjee chuan May 1, 1972 tlaiah hian ‘Zaninah in ti fel ngei tur a ni’ a rawn tih tlat bawk si avang chuan Party hruaitute leh MLA thlan tlin tharte chuan amah chu lungrual takin CM atan an thlang chhuak ta a ni. Pu Ch. Chhunga Politics zinkawng hi a ngaihnawm a, tunlai huna Politics ngaihvena Politics huang chhunga zuanglutte tan ngei pawh hian zir tur a tam hle awm e.

Heng bakah hian Zoliana Royte puala thuziak awm lehin ‘Khatla Arsi’ ti hialin a ziak a. Khawtlang tana a thawhhlawkna leh mi tlawmngai thei tak a nihnate min hrilh. Heti hian mimal a chawimawina leh mimal puala a thuziak chu duhtawk rih mai ila, heng bakah hian Politics lam hawia a thuziak tam takte hi sawi tur ala awm a, a ngaihnawm bakah a bengvarthlak hlawm viau bawk. Corruption a veina chungchang hi a ziak tam hle a. Pu Hawla hming hi a lamri tam hlein Pu Thena leh Zoramthanga hming pawh a lam ri fo bawk. Pu Michael Lalmanzuala puala a thuziak pakhat zawk chu a thupui atan “Manzualism an tih hi” tih a hmang a, Manzualism tih awmzia chu ‘Solution tha kawhhmuh tur nei miah loa mi dang sawisel vak hi Manzualism an ti’ tiin a ziak kan hmu a. Mi pakhat chuan ‘Solution tha hriaten an tih duh loh avangin Manzualism an tih hi alo chhuak a ni’ tiin a chhunzawm lehnghal bawk. Pakhat leh zawk chu Pu Manzuala Open Letter thawn chungchang a ni a, chhiar hmaih chi rual a ni lo a, chhiar ngei ngei chi a ni.

Hetiang hian thu ngaihnawm leh hlu tak tak a ziak a, a thuziakte hi thenkhatte tan chuan huatthlala tur tak tak a nih theihna pawh a awm ang. Nimahsela Pu R. Thanzuala thuziak ang hian a thuziak avanga amah tawng thintute hian a lehkhabu chhung thua a ziak dik lohna lai sawi si loin ama mimala an bei thin hi chu a fuh chiah loin a rin theih a, a thuziak dik lo lai zawk hi midangte hian sawi thin sela a tha zawkin a rinawm.

Duhtawk dawn tawh mai ila a tawp ber atana ka han belh leh duh chu hei hi a ni a – Pu MC. Lalrinthanga hian Zoram hi a vei hle a, ram leh hnam tan a theihna zawng zawng a hmang tih pawh a thuziakah hian kan hre thei. Amah ang hi mi panga tal pawh awm sela chuan kan ram hian hma kan sawn phah theih ngei pawh a rinawm. Chutih rualin amah anga huaisen nih hi thil har tak a ni bawk si. Engpawh nisela Pu MC. Lalrinthanga meuh a han boral ta hi chu kan ramah hian hmun ruak a lian hle mai a, a aiawh zo tur hi tu tak rawn penchhuak ang maw le?

Leave a Reply

error: Content is protected !!