- Rinfela Zadeng
N.T. Wright, English mi, Thuthlung Thar lama mi thiam chuan Lal Isua mihring chanchin zirna thawh thumna hi a lo chher chhuak a; mi thiam dangte pawhin kum 1980 atang khan Lal Isua chungchang zirna bikna leh zir zauna lam hawi lo awm te sawina atan an hmang a. Rudolf Bultmann leh a zuituten Lal Isua chanchin an zir dan leh ngaih dan te chu an lo liam zo ta a, Bible leh Kohhran hmasate sawi dan ni loa Lal Isua chanchin zirna vawi thumna (The Third Quest of the Historical Jesus) chu Sap tawng hmangtute khawvelah lo langsar ta a. Judate sakhuana, khawtlang nun, ei bar dehchhuahna leh ram inrelbawlna zawn atangin Isua chu hriat fiah an rawn tum ta a.
Heti zawnga thlirna hian Juda mi thiam tam tak (J. Klausner, M. Buber leh G. Vermes, adt) chuan Isua chungchang an ngaihven phah hle a. Hetiang bawk hian Juda ni lo mi thiam tam takin Isua lo chen tawhna Judate khawvel chu an ngaihvenin kum zabi 101-na huna Juda sakhuana mila Isua hriat fiah chu an tum ta a. Lal Isua thusawi leh a thiltih zawng zawngte kha eng vanga sawi leh ti nge a nih tih kha an zir chiangin a chhan pawh an hre fiah leh zual thei dawn ta bawk a ni. Isua kha mihring awm leh cheng a nih ngei chuan chumi hun leh hmun (context) mil chuan eng emaw chen tal a awm tur a ni a, chu chu Chanchin Tha buten Isua an lantir dan nen eng chen nge a inzul tih lai kha a pawimawh ber tura chu a ni bawk. Tin, Bible atana pawm lehkhabu (cannon) piah lamah thuziak dang (non-canonical) te pawh thu lakna har atan an lo hmang chho ta a ni.
Lal Isua chanchin chhui thar a nihna chhan te Mi thiamte’n Lal Isua chanchin an zir vawi thumna hi chu ringhlel taka Lal Isua chanchin an zirna atangin a kal hrang ta a. Kum zabi pakhatnaa khawvêl, a bîk takin Judate khawvêla Isua chanchin te chu hriat fiah an tum ta a. Judate chanchin leh an thu leh hla (literature) chungchangah hriatna hmasa awm tawh mah se, hmasang chanchin zir mite leh Judate sakhaw chanchin zirna lama mi thiamte hriatna infinkhawm lo pung chho zel chuan Thuthlung Thar lama zirna chu nghawng chhoin, thlir dan zim tak atanga Thuthlung Thar zirna chu a lo nek chhuak ta a.
History lam zirna hmanraw lo thang chho zel leh hnam hrang hrangte nun dan leh khawsak dan zirna chuan Nazareth Isua an lo hriat thiam dan chu zau leh zual zawkin kawng a lo hawng chho ta a. Ziaka zawhna awmte chhanna turin general hypotheses (thil chiang awmsa atanga enchhin theih tur ngaihtuah) hmangin bung thar an kaiin an chhui ta a. Chungte chuan hun kal tawha zawhna an lo ngaihthah fo thinte rawn hrut chhoin Judate sakhuana, khawtlang nun, ei bar dehchhuahna, leh ram inrelbawlna zawn atangin Isua chu hriat fiah an rawn tum ta a ni.
Lal Isua chanchin zira inhmuhkhawmna
Isua chanchin zir tura mi thiamte intawh khawmna (Jesus Seminar) hian mi thiam pawl pakhatin Isua zawn chhuahna kawng zawh tura an thawh hona a entir a. North America rama Thuthlung Thar lama mi thiam lar tak Robert Funk-a’n kum 1985- a din a ni a, Isua tak tak chu rinna Krista atang chauh ni loin Chanchin Tha bu-a Isua a nihna ata pawh chhuah zalen turin a din a ni tiin he seminar hi din a nih thu a sawi. J.D. Crossan, Irish-American, Thuthlung Thar lama mi thiam chu co-chairperson a ni a. Chutah chuan mi thiam za chuang vel kal khawmin kum 300 hma lama ziak Kristian hmasate lehkha ziak leh Thuthlung Thara Lal Isua thusawi mal te te chu a dik leh dik loh chungchânga mi thiamte inrem dan tehna tûra inkâwm khâwm an ni a.
Lal Isua chanchin chhui dawn theihna hmanraw awm zawng zawngte chu zir chian turin an la khawm vek a, Apokrifa (Bible-a pawm loh lehkhabu) leh Lal Isua chanchin sawina lehkha ziak them chenin ngun taka zir turin an la khawm vek a ni. Tin, mi thiam kal khawmte chuan Lal Isua chanchin chhuina hmanrua (material) chu a dik leh dik lo thliar hranna turin secret ballot hmangin vote an la a. Rawng (colour) pali hmangin chu Seminara Lal Isua chanchin an chhuina hmanrua chu thliar hrangin an sawi ho a. Hetiang hian an then a –
Rawng sen – Rinhlelh rual loha Lal Isua thusawi ngei a ni tih an pawm
Rawng sendang – Lal Isua thusawi ni theia ngaih an pawm
Vut buak rawng – Lal Isua thusawi ni lo, mahse Lal Isua thusawi hnaih tak
Rawng dum – Lal Isua thusawi ni miah lo, mahse, hun lo kal zela mite ngaih dan
Heng an thutlukna te hi a zau thei ang berin an theh darh ta a ni. He Seminar-in a tum bulpui ber chu – mi thiamte zirna huanga Lal Isua thusawi leh chanchin te a dik thei ang bera hai lana zir chhuah kha a ni a. Kohhran mite hnenah kum 200 chhung zeta Lal Isua chanchin an zirbingna chanchin chu an ban phak turin a chhawp chhuak ta a. Kohhran mipuite chu Lal Isua chanchin zirna dik tawk lo atanga zalen taka awm turin mi thiamte hian an duh bawk a ni.
Lal Isua hi Pathian zawlnei ringawt ni loin he khawvela ei leh bar, sum leh pai leh ram leh hnam inrelbawlna thila hrehawm tuar mek te tan pawh zawlnei ropui tak a ni a. Lal Isua rawngbawlna, a mi mal nun leh a zirtirna te chuan Pathian ram awmzia a sawi fiahin a lantir a; Pathian hmangaihna, khawngaihna leh zahngaihna te pawh chiang taka lan tirin a puang chhuak a ni tiin mi thiamte hian Lal Isua chanchin an zirna atangin thutlukna an siam a. Mi hausa leh thiltithei, ram leh hnam hausa zawkte rorelna khawvel, sorkar rorelna fel lo avanga mi rethei zawkte rah behna leh tawrhna avanga hrehawm tuara rumte tan hian Lal Isua chu mihring rin tlak, beiseina petu leh rin tlak a nihzia kha mi thiamte chuan an zir chhuak a ni.