G20 hian khawvel puma awm hmeichhia, naupang leh tleirawlte hriselna a ngaih pawimawh a ngai

  • Amitabh Kant, India’s G20 Sherpa; Helen Clark, PMNCH Board Chair

Khawvel puma sum leh pai lama hmasawnna nghet tak neih theih nan hmeichhia, naupang leh tleirawl hriselna atana sum sen tur dah hi a pawimawh hle. Kum tinin, G20 ram zawng zawngah, nu, nau piang thar, naupang, leh tleirawl thihna ven theih maktaduai hnih vel a thleng thin a- nau piang thi te pawh a tel a ni.(1, 2) Tun hnaiah, heng thil tha lo chhuahna thlentu pawimawh berte chu “C pali” te hi an ni. : covid-19, buaina (conflict), sik leh sa inthlak danglam (climate change) leh khawsakna senso buaina (cost of living change) te an ni . Chûng thilte chu a inzawm tlat a, hmeichhiate, naupangte, leh tleirawlte hrisêlna leh ṭhatna chu nasa takin a tichhe a ni. Systemic discrimination leh khaw lum lutuk, ei leh in lama harsatna leh retheihna te hi hmeichhia, naupang leh tleirawl hriselna lama hmasawnna awm lohna chhan lian tak a ni. Kum 2000 khan climate emergency vangin khawvel pumah mi 150 000 chuang thihna a thleng tawh a, khawvel pumah natna hri a tipung a, chung zinga 88% chu naupangte chungah a tla a ni. (3, 4) Sik leh sa inthlak danglam avanga hmun danga insawn chhuak zinga 80% chu hmeichhia an nih thu an chhut a, hei hi mipa leh hmeichhia inkara sum leh pai leh khawtlang inthlauhna vang a ni ber. (5) .

Chutiang inthlauhna te, boruak chhiatna te, mihring nunna leh sum leh pai hloh te chu a lungchhiatthlak hle a ni. Chuvang chuan hmeichhiate te chunga a nghawng hi a tha lo hle a, “retheihna leh hmeichhia dinhmun tihniamna” hi a tizual a ni. Khawvel pumah hian hmeichhiate hian mipa aiin an hlawh tlem chhunzawm zel a, zirna level inang chiah chiah an neih lai pawhin. (6) .

G20 ramte hi khawvel mihring hmun thuma ṭhena hmun hnih awmna an ni a, an hmalakna zawng zawng hian khawvel pum huap a nei a ni. G20 hian hmeichhia, naupang leh tleirawlte hriselna tihchangtlunna tur leh nunna chan ven theih tur hmachhawn turin tunah hian hma a la a ngai a ni. Tunah hian India hian G20 president nihna a chelh mek a, universal health coverage neih theihna tur leh khawvel puma healthcare service pekna tihchangtlun a tum a ni. Entirnan, India chuan kum 2021-a digital strategy kalpui a nih angin digital health solutions atan hmalakna engemaw zat a rawt a, (7) Heng digital tools hmang hian immunization coverage enfiahna atan mi maktaduai khat registration theih a ni a, mi maktaduai 1.78 chuang enkawl theih a ni bawk covid-19 vaccine dose pek a ni. India chuan climate-health nexus chungchangah hmalakna tur a rawt bawk a, (8) climate crisis-in mipui hriselna a nghawng chhunzawm zel dan ngaihtuahin, hripui leng chungchanga inbuatsaihna leh chhanchhuahna tha zawk tura hmalaknate a rawt bawk. Heng hmalaknate hi hmeichhia leh mipa leh kum lama innghat a nih theih nan hmalak a pawimawh a, entirnan, hmeichhiate ngaih pawimawh digital health services ngaih pawimawh hmasak a pawimawh hle.

Ram hrang hranga thawhhona hi thil tha tih dan insem leh harsatna insemte sutkian nan a pawimawh hle. Entirnan, boruak inthlak danglamna nena insiamrem tha tur chuan systemic approach pahnih a mamawh a, ram hrang hrangte chuan South-South leh North-South thawhhona hmanga sum leh pai lama resources tihpun leh technological capacities siamna kawnga an hmalaknate an in tanpui tawn a ngai a ni. G20 ramte pawhin hmeichhiate, naupang leh tleirawlte hriselna leh hriselna lama harsatna an tawhte hneh turin nasa zawka hma an lak a ngai a ni.

Pakhatnaah chuan G20 ramte chuan hriselna kalphung tihchakna tur, hriselna lama service pawimawh tak takte hmuh theihna tihpunna tur, leh hriselna atana khawtlang nun tichhe thei thil, retheihna leh hmeichhia leh mipa inthlauhna te hmachhawn turin cross-cutting financing tihpun chu an dah pawimawh ber tur a ni. Gender lens hmanga physical leh digital infrastructure-a investment hian hlawh nei lo hnathawh phurrit a tihziaawm thei a, hriselna a tichangtlung thei a, hnathawhna a siam thei a, labour force-a telna a tipung thei a, digital gender gap a tihziaawm thei a, productivity a tichak thei a, economic growth a tipung thei bawk. (9) .

Pahnihnaah chuan ram tam tak chuan hri leng hmaa hriselna atana sum hman zat chu vawng reng turin an bei nasa hle. Chu chuan khawvel pumah hmeichhia, naupang leh tleirawl hriselna a nghawng mek a ni. Ram hrang hrangte chu hriselna atana hmasawnna lama tanpuina tam zawk hipna hmanga an hriselna kalphung tihchakna tura pui turin khawvel pum huap hmalakna a ngai a, leiba phurrit tihziaawmna tur solution nghet tak zawng chhuah a ngai bawk. Hei hi G20 hian an sawisel a ngai a ni.

Pathumnaah chuan policy leh programme te tha taka enkawl leh kalpui tur chuan data system nghet tak kan mamawh a ni. G20 ramte hian khawvel GDP 85% vel, khawvel mihring hmun thuma ṭhena hmun hnih an luah a, politics lama nghawng lian tak an keng tel tih ngaihtuah chuan, zirchianna hmasawn leh hriselna lama technology thar leh ṭha zawk leh vaccine siam chhuahna kawngah an dinhmun a ṭha hle. Heng kawngah hian investment kan siam a, thutlukna kan siam hian hmeichhia, naupang leh tleirawlte chu awmze nei taka inrawlh tir a pawimawh hle.

Palinaah chuan, naupan lai atanga an hriselna ngaih pawimawh hi a tul hle a. Chhungkaw tana tha tur policy leh universal social protection-ah te pawh a pawimawh hle. Chutiang investment chuan cognitive capital—intellectual skills set kimchang, a bik takin nau neih hma leh naupan laia enkawl, mihring theihna tichiangtu—chu a tichak thei a, chu chuan mi zawng zawng huapzo economic growth a thlen thei a ni. (10) G20 huam chhunga thalai hnathawh tur nei lote hmachhawn tur chuan tleirawlte thiamna, digital literacy ang chi tihhmasawn a ngai a, technology-driven leh environmental conscious growth siam a ngai bawk.

G20 hian hmeichhiate, naupang leh tleirawlte hriselna leh ṭhatna chu a hmalakna tur agenda-a awm reng tura siamin a dah pawimawh ber tur a ni. Chu chuan sum leh pai lama inpekna, tihchangtlun, leh nghet taka kalpui a ngai a, chu bâkah hmeichhia, naupang, tleirawl, ram pakhat mah hnutchhiah a nih loh nân khawvêl pum huapa thawhhona leh inpumkhatna tam zâwk a mamawh a ni.

Khawvel puma sum leh pai lama hmasawnna nghet tak neih theih nan hmeichhia, naupang leh tleirawlte hriselna leh hriselna hi a pawimawh hle. Hei hi G20 hruaitu chak tak tel lo chuan a hlawlhtlin pui theih a ni lo.

    ****

Brief:
Mr. Amitab Kant: Amitabh Kant is India G20 Sherpa, a ni a, G20 ah hian kan ram aiawhtu niin, NITI Aayog ah CEO hna a chelh thin a ni. 
Ms. Helen Clark  PMNCH Board Chair a ni a,  New Zealand Prime Minister hlui a ni. 

    *****

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427