- Reuben Lalnunthara Hnamte
Tunlai kan khawvel changkan tawh zia leh a rapthlak zawng phei chuan rapthlak khawpa thil mak thleng hi a tam tawh a ni. Tunah chuan kan ramah ngei pawh khawvel letliama thil thleng pawh kan hre ve thei ta zel a. Hriat vek loh leh hriat kim loh tam tak pawh kan nei mahna. Tunlaia computer thluak nei an tih maite pawh mihring finna aia nasa taka a fin zawk dawn avangin a hlauhawm thei dawn a an hriat avangin khawvel mi thiam rual ten mipui vantlangah tihdarh an la phal lo a ni a. Computer leh internet kan hman maite pawh hi a luhchilh peih chuan a tangkai zia leh a finzia an hre em em a ni. Chutih laia a aia fing zawk an la siam chhuak ta cheu a ni a, finna nasat tawh zia chu mak tak a ni ta. BBC leh VOA khan August ni 28. 1983 khan mihring taksa peng thlak theih a nih tak thu an puan khan khawvel a barakhaih a, khawvelin mak a ti a nih kha. Tunah chuan khangte chu thil mak pawh a ni ta lo, a aia mak leh changkang zawk alo chhuak zel a, thiamna hi a sang zel dawn bawk.
Tunah chuan organ Transparenting chu thil mak pawh a ni ta lo va, kal te, lung te leh mihring taksa peng dang an thlak te pawh ngaiah kan nei tawh a mak pawh kan ti ta lo. Amaherawh chu mihring nihna thlak theih hial a lo ni ta a, transgender kan tih mai, mipa hmeichhia a inthlak leh hmeichhia mipaa inthlak te hial pawh khawvel ram changkang zawkah phei khu chuan an phu ta sup sup mai a nih khu. Kohhran thenkhat phei chuan hmeichhia mipaa inthlak thenkhat te Pastorah hial an lo nemnghet ta mai a ni. Kan mipate an lo nula zo ta a, kan nulate an lo tlangval zo ta a ni ber mai. Mizoramah pawh hian chiang taka hriat ni lo mahse, transgender hi an awm tawh ni a sawi a ni. Hmeichhia leh hmeichhia inkawp te kha mak kan ti a, rapthlak kan ti thin kha a ni a,. Tunah chuan mipa leh mipa inkawp pawh kan ramah an tam ta hle mai. Social mediaa inpholan pawh an hreh tawh lo. Khawvel hmun tamtakah neih inang inkawpte inneihtir phalna nei sorkar leh kohhran hial an lo awm ta bawk.
Homosexual kan tih te phei khu chu ram changkang zawkah phei chuan an huangtau ta em em mai a, kohhran hial an awm tawh a. America ramah te phei chuan “ Pathian chu hmangaihna a ni” tih placard tarin kawngte an zawh ngam tawh a ni. 1970 vel atang khan Test-Tube Baby kan tih te phei chuan an lo piantir thiam daih tawh a. Prof. Jerome Legeune, Paris University chuan, March 12, 2000 khan, “Kum zabi 21-na aţang hi chuan Mipa-in rem an tih phawt chuan Naute an pai thei tawh dawn” a tih kha, atakin Prof. Edwin Symonds, Obstetrics & Gyaecology, Birmingham University chuan Mipa pum chhungah chhulbawm dah dân an thiam tawh a nih chu! Kum 2008, June 29 khan a takin Mr. Thomas Beatie (34), (Pi Nancy Roberts-a pasal) chuan naute a pai a, fanu duhawm tak Susan Beatie a hring ta, tunah hian a fa 2-na a pai leh mek! TV Show Host lar tak, Oprah Winfrey chuan he “Khawvela Mipa Nau Hring Hmasaber Tur hi Interview Hmasaber” April 3, 2008 khan a neihpui nghe nghe a nih kha. Ram changkanga Nuho-ten an nghah-hlel zia leh an lawmzia chu sawiin a siak lo an ti!
Finna nasat poh leh buina a tam a. Hriatna a pun poh leh manganna a pung (Thuhriltu 1:18) tiin Bible chuan a lo sawi a. Khawvel thiamna lo sang zel hi atangkai em em rualin, buaina a thlen tamin manganna a ti sang hle a. Ralthuam changkang tak tak khawvel ram ropui ten an siam chhuak zel a, ramthuam changkang lama intlansiakna a sang zel bawk. Mahse chu chuan kan chenna khawvel hi a ti derthawng lehzual ta a. Kan changkanna hian Khawvel lo lum chho zel (Global warming) a ti sanga, manganthlak khawpin khawvel a lum ta a. Boruak thianghlim kan nei tlem ta tulh tulh a ni. indona a tam tulh tulh a, leilung chhiatna kumtinin apung zel bawk. Mihringte lah Pathian hawisanna lamah kan sang tulh tulh a, khawvlah kan inghat thuk tulh tulh a ni. Khawvel changkannna leh nawmna hian ringtute pawh min hip ral zo tawh. Ringtu intite zingah van lam ngaihna nei lo, khawvela inghat an pung zel a. Politics khawvel kan atchilh tulh tulh a, sum leh paia duhamna thianghlim lovin min eichhe mek a, a hminga kohhrana kan awm leh, kan inkhawm chuan thil tha ti fe ah kan ngai a ni ber mai.
Tunlaiah kan thalai leh naupangten social media an atchilh tawh a. 2004 kum atangin mizoramah mobile phone kan nei ve tan a. Tunah chuan nu leh pa tamtakin nauawm nan an hmang a ni ber tawh a. Chu chuan naupangteah social media atchilhna a thlenin, naupang awm chut chut harhvang lo an pung zel. Naupang te te hnute um tantir kan tih maite pawh Social Media Instagramah etc.ah te sexy tak takin an inpost ngam tawh a. Thalaiteah sex video viral a nasa sawt hle, intihtheih nan kan hmang ta emaw tih mai tur a ni. Kan ram zimte, Kristianna tamna leh inkhawm tamna ramah hian tikhawpa sualnain min luchilh tawh a nih si chuan engtinnge kan inchhanchhuah tak ang le? Inkhawm tam ngawt a, inlak muk ngawt nilova, house to house a campaign tak tak hi kan mamawh ta em ni ang?
Khawvel hi ala awmchhung chuan a changkang tulh tulh anga, a thang tulh tulh dawn. Nimahse Bible sawi ang hian buaina leh manganna a nasa tulh tulh bawk ang. Khawvel mi hausa Elon muska te phei chuan van thengreng leh arsi ah te khawpui siam tumin an hmanhlel tawh a. Khawvel hi minute reilotea inkalpawh thei a siam tumin mithiamte an buai hle bawk. Nakin lawkah chuan USA pawh khu darkar khat chhung lekin kan la thleng thei lovang tih a sawi theih loh. Chutiang khawp chuan khawvel finna chu sangin hriatnate pung mahsela, Pathian hi chu a ngaireng leh ropui ber a ni reng dawn a. Lalpa hnaih lotute chu an mangang tulth tulh dawn a. Khawvel thiamna leh sanna, hausaknaa innghat apiangin mangannna leh buaina an hmachhawn tam tulh tulh dawn a ni. Sex hmansualnate, khawvel changkanna leh nawmsaknate, hausaknate hian thlamuanna min pe thei si lo.va, manganna leh buaina tipungtu mai an ni.
Kan ram ngei pawh hi kohhran a tam em em a, kan inkhawm tam a, thawhlawm a tha a, kohhran a hausa a, mahse, sualna erawh a pung tual tual tho si a. Ruihhlo kan do va, zu kan do va, mahse, a rem chuang si lo va, a pung tual tual em ni tih mai tur a ni. Kohhrante, inkhawmte hi inhliahkhuh nan mai em ni kan hman tak? Ringlo mi te tih awm tawka ngaih hi kan ti duh zel bawk si. Sex hmansualna hri leh sum leh pai duhamna hri in min man mek a, kan nawmsak nan chuan engmah tih hreh kan nei lo emaw tih mai tur a ni ta. Thalaite leh naupangte ah damdawi ruihhlo ngawlveina hri leh sex hmansualna hri a leng mek a, rilru lam buaina hri te, mahni intihlum duhna hri nen; kan ram hambak hi chu chhe tak a ni. MLA inthlan kan hnaih tawh a, vote kan han thlak leh chur chur dawn a. Ram hruaitu tha leh dik taka rorel tur, ram hmasawnna tur tak tak ngaihtuah mi kan thlanchhuah a pawimawh hle mai. Kan ram hi siamthat a ngai a, tihdam vat angai bawk a, chu ti a nih loh chuan chhiatna nasa zawk kan hmachhawn dawn a ni. Tawngkamn thiam ngawt ni lo, thusawi tlawr thiam satliah ni lo, mi dik leh tak, ram hmasawnna tur ngaihtuah leh Pathian tih mi thlangchhuak ngei turin I inbuatsaih ang u.