- Lallunghnema, Charity Lodge
India sawrkar hian a khua leh tui te hamthatna leh awlsam zawkna turin Dan hrang hrang a siam a, heng Dan te hi tam tak chu khua leh tui te tana thil buaithlak leh harsa zawk ni awm alang te a awm nual a, amaherawhchu mithiam ten uluk taka an duanchhuah leh chhuizui anih avang hian belhchian meuh chuan mipui te tan a lo tha hle zawk thin. Hemi chungchangah hian mipui(consumer) te hian kan dan leh kan dikna chanvo kan hriat a, hemi chang thei tura kan auchhuah ve a tul chang pawh a awm thin. Sawarkar dan siam tha tak hi mipui leh sawrkar inkara palai hna thawktute hian an kenkawh that tawkloh vang te leh an inthlahdah avang te, a chhawrtu tur mipui ten dank an hriatloh avang tein harsatna tam tak kan nei fo thin. Chuvang chuan chanvo leh kan mawhphurhna te hi mitin hian kan hriat ve hi a ngai a ni.
India ram hi ram zau tak mai a ni a, tunah hian mihring tluklehdingawn 1.21(2011 census) zet kan awm a. India rama mihring cheng ringawt hi khawvel ram dang US, Indonesia, Brazil, Pakistan, Bangladesh leh Japan a mihring awm zawng zawng belhkhawm nen kan inzat vel nghe nghe a ni. Heti khawpa mihring tamna ramah hian mirethei pawh kan tam na ngiang mai. UN in a chhut dan chuan chaw kaw puar eitur neilo hi India ramah mi maktaduai 195 vel an awm a, chu chu khawvel a mirethei awm hmun li a thena hmun khat lai an ni. Chutih lai chuan India ram hi khawvel a buhfai tharchhuak hnem ber dawttu(pakhatna China) kan ni bawk.
Buhfai thar chhuak hnem si, mi rethei chaw kaw puar eitur hmulo tam bawk si ram kan ni ta anih ber chu. He tih lai hian sawrkar chuan a khua leh tui te mamawh ang buhfai hi a semchhuak reng bawk si a. Thil diklo awm ta ber chu mipui chanai tur tam tak hi a dawngtu tur tak ten an dawng thin lo hi a ni. Hei hi tuna kan rama mirethei tam tak te retheih chhan pakhat a ni awm e. Kum 2011 data atanga a lan dan chuan Public Distribution System(PDS) kaltlanga mipui chanai a dawngtu tur tak te hnen thleng lova riral zat hi 47% vel ni a chhut a ni. Hetianga mipui chanai a dawngtu tur tak tena an dawn loh fo thin na chhan tlangpui chu heng vang te hi a ni thin.
1) Buhfai chhiat vang
2) Kawng laka a inhlanchhawngtutena an hralhruk then thin vang
3) A dawngtu tur hnen lova Buhfai a thlen thin vang
4) A dawngtu tur te list a an awm loh vang
NATIONAL FOOD SECURITY ACT. 2013
Hetiang a nih avang hian India ram mihring tam tham tak hnenah rualkhat taka ei leh bar semchhuah anih theih nan sawrkar chuan kawng dang dang dapin hma a la thin a. Democracy ramah chuan sawrkar hmalakna tur pawimawh tak chu khua leh tui te thatna tur ngaihtuah anih angin sawkar laipui chuan kum 2013 atang khan India rama mirethei tam tak ten man tlawm zawka ei tur an neih ve theih nan ruahmanna lian tham tak mai. National Food Security Act 2013 kan tih tak mai hi a lo duangchhuak ta a ni. He Food Security Act hian a tum ber chu tuna vantlang a eitur semna(retailer, kudam.. etc) kan tih Public Distribution System hmanga India ram mipui te hnena ei tur man tlawm zawk a an lei theih nana ruahmanna tha leh mitin ina an char theih tur a kalpui a ni a. He programme hian India rama mihring cheng zawng zawng hmun thuma thena hmun hnih zet te a huam theih dawn a ni.
He National Food Security Programme kalphung tur tlem a zawng lo tarlang ila:
- He Food Security Programme hnuaiah hian India rama mihring cheng zawng zawng hmun thuma thena hmun hnih te chuan ei tur man tlawm zawkin an lei thei ang.
- He Food Security Programme hi India ram pum tuam thei tur chuan thla 6 vel a ngai dawn a, ram pum a tuam hunah chuan sawrkar in hemi atana kum khat chhunga a sum senral tur chu Rs 125,000 crore a ni ang!
- He Food Security Programme hnuaiah hian State sawrkar tena he Programme a tel thei tur mirethei an thlanchhuah te chuan mi 1 zelin thla khatah Buhfai, Wheat leh Cereals te kg 5 theuh kg khatah Rs 3, Rs 2 leh Rs 1 te in an lei thei ang.
- Mirethei zual AAY family tena thla khata Buhfai kg 35 man tlawm zawka an lei thin chu kalpui chhunzawm zel a ni bawk ang.
- Raipuar te leh nu nau pawmlai nei te chuan tanpuina Rs 6000 thleng an dawng thei ang.
He National Food Security Act 2013 hi India ramah tunah hian a taka hman mek a ni a. Hemi chungchangah hian mipui ten kan chanvo humhalh tur leh kan hriat tur tam tak a awm a, chung zinga a pawimawh zual chu lo tarlang ila:
- FSA hnuaia PDS hmanga Buhfai sem reng rengah Buhfai hi thla bi hisapin(kartin hisap ni tawh lovin) pek zel tawh tur a ni a, tun hma chuan ration buhfai kar khat daih zelin kartin sem thin a ni a, Food Security Act hnuaiah chuan thla khatah an quota kha tum khata lak theih tura ruahman a ni.
- Fair Price Shop(Retailer) ten Buhfai a buk tling ngeiin an buk tur a ni a, bukna diklo hmang an awm chuan hrem tur a ni. Retailer te hi thla khat chhung Sunday tih lohah zing lamah dar 6:30-8:30 leh tlai lamah dar 3:30-5:30 inkarah an inhawng ngei ngei tur a ni.
- Retailer ten consumer te hnenah tihluihnain hun tiam bituk chawpin Buhfai an laktir tur a nil ova, an dawr hawn bi hun sawrkar dan awmsa bak an tidanglam tur a ni lo.
- Thla khat chhung quota kha tum khata lak a ngaih tawh avangin mi rethei leh nitin inhlawhfa te tan thla tir lama Buhfai a hlawm a lak kha harsatna a awm the a. Hetiang ang sum leh pai lama harsatna nei tan chuan thla tawp lamah pawh Buhfai hi a lak theih a ni(Retailer te hi thla khat chhung an inhawng tur a nih avangin thla tira pawisa kan remchang lo anih pawhin thla tawpah a lak theih tho anih chu)
- Mipui ten Buhfai lak nan thla khat chhung hun kan neih avangin kan quota kan lak hma chu retailer ten Buhfai an tiral/hralh thianglo.
Heng sawrkar dan thar te hi mitin ten kan hriat a, kan zawm tlan a tha hle. Sum lama harsa deuh tan chuan thla khat buhfai lakna tur kha lo inkhawl lawk a tha hle a ni(Tun hma angin kartin quota ang a sem anih tawh loh avangin vawi khat lakah thla khat quota lak zel tur a ni).
Food Security hman hnuah hian hmun tam takah Retailer ten dan kalhin mipui te chu Ration la thuai thuai turin an nawr thin a, tin thla khat chhung mipui ten an quota lakna hun an neih lain ni 4/5 chhung lek Retailer in a hawnga hemi chhunga la hman lo te quota tih riral chung an awm thin ni a hriat a ni bawk a. Hemi chungchangah hian mipui ten kan chanvo kan hriat a, PDS kaltlanga retailer a Buhfai la thin te chuan sawrkar ina kan chanvo min siamsak hi kan hriat a ngai a, thlakhat chhunga kan quota hi thla khat chhung zawng chuan kan duh hun hunah kan la thei a ni tih kan hriat a tul hle. Dan zawmlo emaw mipui harsatna siam an awm chuan department hotute hnena a rang lama hrilhhriat vat kha mitinin kan chanvo leh mawhphurna a ni tih I hria ang u.
I lo hriat atan :
Thu lakna: ‘Mipui Chanpual’ lehkhabu by Dinpuia of Serchhip.
Ka rawngbawlpui Pu Dinpuia chungah hian ka lawm hle a ni– llh.