- Mahmuaka Chhakchhuak
Pu Nghaka han tih ringawt mai chuan a tu Nghaka ber nge tih hre lo in tam ngei ang tih ka ring nghal a, zawhna a awm hmain V.L. Nghaka, kum 1930-a Buhban khuaa piang a, kum 1941-a Buhban khua atanga Kawnpui khuaa pem a, Hindi Chawilartu tiin emaw Educationalist ti emawa hriat hlawh ta hi a ni. Sorkar hna a thawh laia a hnathawh leh kum 2022-a Padma Shri Award a dawn thute chu thui taka sawi tur awm mahsela tun atan chuan sawi lang rih lo ila an naupan lai chanchin hi han sawi zawk teh ang.
Thu leh Hla, June 2023 chhuakah ‘Kan Naupan lai chuan’ tih thupui hmanga a ziak chhiar tur a awm a, nu leh pate feh kal hmaa tuthlawh hmanga sephung leh perhpawng an laih thin dante, zinga vur tla an en thin thute, chhun lama sava veh leh thang an kam dante, Sava no khawi an chin dante chhiar tur a awm bawk a. A thianpa nena chakai meichher an chhit dante, bungbel telloa ram lama eirawngbawl dante leh Sai pela ramchhuah dante tawi tetein min hrilh a, a bengvarthlak hle a ni. Thu leh Hla, August 2023 chhuakah pawh ‘Tawn hriat’ tih thupui hmanga Pu Nghaka thuziak chhiar tur kan hmu leh a, hetah thung hi chuan thui deuh hlekin a ziak a, a ngaihnawm hle bawk. Helaiah hian an naupan lai chanchin chhiar tur a awm leh a, thu dang ngaihnawm leh bengvarthlak tak tak leh sawizui chakawm tak tak a awm rualin LAMKHUANG HMIN DIL THU a ziak hi i han thlur bing teh ang.
An sikul huana Lamkhuang hmin a awm thu leh zirtirtu hnena ei atana an dil a, a dil laia a thiante’n an lo ei zawh san vek thu a ni. He thu tawiteah hian tunhma lama kan Mizo nun tam tak hriat theih tur a awm a, vawiin hun thlenga la chhawm zel tlak leh kan chhawm zui zel si lohte pawh hmuh tur a awm. A hmasa berin Sikul huana Lamkhuang hmin chu anni hostel naupangte tan chuan ei chakawm tak tur a ni a, dik tak chuan heng hunlai hian naupang tan leh puitling tan pawh thil ei mai mai tur hi a tam kher awm lo e. Lamkhuang kher erawh thei ei chakawm tak a ni lo mai thei a, nimahsela a duh tan chuan alo ei teuh theih tho mai. Tumkhat, Aizawl atanga Guwahati kan kal a, kan chuanpuite pafa thumin khawlum taka Lamkhuang an ei kha hmuhnawm ka ti a, khatiang taka Lamkhuang an ei hnem thei kha fakawm ka ti viau mai zawk. An pafa thum chuan Lamkhuang pum lian tak hi an ei zo vek a, tui ti takin an eiin khawlum tak karah pawh chuan a hnu lama a ham let dan tur ngaihtuah miah loa an ei erawh kha chu an hriat loh vang a niin a rinawm a, an ei hnem hlawm kher mai.
Tichuan, Pu Nghakate ho chuan an zirtirtu hnena Lamkhuang ei dil tur chuan tunge kal ang tiin an han sawi ho a, pumruaa a tet vang ai mah chuan exam-naa pakhatna a nih thin vang zawka dil hlawhtling tura an ngaih avangin Pu Nghaka chu an tir ta a. A ni lah chuan ‘Thil ei tur dil zawng ka zak’ a lo ti a, a hnial a, nimahsela a thiante chuan an vau a, kal lo ngam lo tur khawpa an vau avang chuan hreh tak chungin a kal ta a ni. Keini naupan lai pawhin aia upate thu kan hnial ngam loh dan leh an duh dan dana min tirhkawi thin tawh dante ka ngaihtuahnaah a rawn lang uar uar a, Pu Nghaka dinhmun hi hrethiam vein ka inhria. Pu Nghaka ber kher hi dil hlawhtling thei ber tura an ngaihna chhan erawh thil lawmawm tak a ni zawk a, zirtirtu thinlungah chuan exam-naa pakhatna ni thin chu dah pawimawhna a awm ngei ngei ang tih a rinawm.
Hreh tak chung chuan a kal ta a, Headmaster Pu VL. Auva hnenah chuan ‘U Au, sikul huana lamkhuang hi a hmin a, a tlak mai a hlauhawm si a, hostel naupangte’n kan ei thei ang em? Thehleite’n an kher bawk si a’ tiin ava dil ta a. ‘Sir’ tiin emaw ‘Pu Au’ ti emawa ko loa ‘U Au’ tia an zirtirtute an ko mai thin hi zahloh vang lam a ni hauh lo ang tih chu kan hrethiam theuhin a rinawm a, zirtirtute leh zirlai naupangte inpumkhat that vang zawk a ni ngeiin a rinawm. Hetianga a han dil takah chuan phalsak a niin Pu Auva pawh chuan ‘Nghaka, nang meuhin min dil si a, zuk ei rawh u’ a ti ta a. ‘Nang meuhin’ tih tawngkam a hmang tel hian a diltu dinhmun pawh eng emaw chen a tarlangin a hriat theih a, sikul naupang Nghaka hi naupang satliah a ni lo a, sikul naupang zawng zawng zinga naupang chhuanawm tak a nihna a lantir tiin sawi ta ila tunge min hnial thei ang. Nghaka hi naupang fel tak a niin zirtirtute pawh hian an chhuang ru hle pawhin a rinawm a, zirlai a thiam theih thin bawk avangin amahah beiseina lian tak pawh an neiin zirlai naupang dang ai pawh hian an duat deuh bik ngeiin a rinawm. Tichuan, Nghaka chuan ‘Ka lawm e’ tih pahin rang takin a tlanchhuak a, nimahsela a thiante chuan lamkhuang chu an lo eizo vek si!
Nghaka ngaihdan a ni lo a, naupang mai mah nisela rinawm leh dik taka nung thin niin a thilsawi ang chiah pawh chuan amah ngei pawh a awm a rinawm rualin a thiante ngei pawh chuan pangngai taka an lo nghah a ring a. An nghak lo a, a dil hlawhtling tura ngai sain Lamkhuang chu an lo a, an lo ei zo vek a nih chu! Zirtirtu hnena thil dil hlawhtling tura an thian Nghaka an ring nghal hrim hrim hi thil lawmawm tak a ni a, thiante pawhin min rin tawh loh hi chuan hrehawm tak a ni. Tunlai hunah ngei pawh hian thil dil hlawhtling tura min ngai tu nge tam ang a, a ni hi chuan engpawh hi sawi mahsela a hlawhtlinna hmuh tur a awm ngai chuang lo min ti tu hi tam zawk ang le? Helai thuah hian fuihna tha tak a awm theiin a hriat a, a bik takin kan Politician-te hian an thusawi angin thil han ti chat chat thin sela rin an va hlawh dawn em te ila ila tu pawi kan sawi em lo ang chu maw. Nghaka thiante chuan dil hlawhtling tura ngaiin lamkhuang chu an lo ei zo ta vek mai si a, Nghaka chuan mak pawh a ti hle mai. An hnenah chuan ‘U Dokim, min tir a, in lo ei zo vek si a!’ tiin aia upate pawh nimahsela a zah duh ta bik lo a nih kha.
Naupang nungchang duhawm tak nei thin Nghaka thinlung tur hi han ngaihtuah ila Lamkhuang ei ai mahin amah an lo nghak zo lo chu a thinlung tinatu a nih ngei a rinawm. Tute’n emaw min bum a, rinawm tura kan ngaihte’n rintlak an nih lohin emaw kum leh pumrua a puitling ve uai tawhin bumna rawngkai an hmang leh tlat si thin hi kan khawvel tibuaitu ber pawh a nih zel hi maw le!
Sikul naupang Nghaka rilru thianghlim dan tur leh rintlak a nih dante hi vawiin thleng hian entawn tlak ava han ni em. Hetiang nun neitute chu an tu leh fate thlenga an hmuingil a rinawm a ni.