- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
United Nations-in January 2024 thlenga khawvela mihring awm zãt a chhut chhuah Worldometer-in a tarlan danin 8.118 billion a ni a, a tlêm tehchiam lo hle. India rama mihring awm zat UN data-in a chhut chhuah Worldometer-in a tarlanah kumin January, 2024 thleng hian mihring 1,441,719,852 kan tling hman der tawh bawk; kan pung chak hle a ni tih a hriat theih. India rama mihring cheng zat atang hian Mizoram chhung bikah mi nuai 13.68 chauh kan tling ve dêk dêk chauh, Abrahama principle chu kan la hlat hle. Hnamdang chim ral hláu thin ãwm reng kan ni e.
N.G.O. AWMZIA?
Non-Governmental Organization (N.G.O) chu Sorkar ni lo, páwl mumal taka mahnia ro inrelna nei si, pawl hamthatna tura theihtawp chhuah thin a ni . Amaherawhchu, khawvel pumah N.G.O. awmze hrilhfiah dan erawh a inang vek lem lovang. Khawvel hmun tinah N.G.O a awm vek ti ila a dik zaw ber mai awm e.
Khawvel pumpuiah hian non-governmental organizations (N.G.Os) vbc 1 zet an awm a. The Central Statistical Institute of India-in kum 2009-a a tarlan danin India ramah non-governmental organizations (NGOs) registered thlap tawh maktaduai 3.3 an awm a. He chhutna atanga thlir hian mi 400 zelin N.G.O. pakhat an enkawl anga chhut chhuah theih a ni. Kum 2023 October 26-a NGO DARPAN-in a tarlan danin India ramah Sorkar hriatpui N.G.O 187,395 an awm a; heng zinga finfiah (verified) N.G.Os chu 97,701 vel chauh an oni tih an portal chuan a tarlang.
Mizoramah mihring tlêm hle mah ila, a hman hmanin N.G.O kan din emaw tih theih hial a ni. G.o.M-in Firms & Societies Registration amendment Act, 2005 a pawm hnu khan Sorkara N.G.O inziak lut certificate nei thlap si dingkhawchhuak (function) mumal leh tak tak si lote engemawzat a thiat/titawp tawh a; hetichung hian tunah Mizoramah N.G.O 70 chuang zet an la awm mek nia hriat a ni.
PRESSURE GROUP AWMZIA
Pressure group chu hlãwkna beisei vang ni lova mipui thatna tura beitu pãwl, ram hruaitu thlanna atana hmun luah ve tura tãr chhuah (candidate) siam ve ngai lo, mahse, sorkar leh a thil tum leh hnathawhte thlithlaia kawng dik lama hruai tura kawh hmuhtu leh fuihtu mipui hamthatna tura a letleh beisei nei lova tangrual pawl insuihkhawm hi an ni. Pressure group hi tute chiah nge an nih tih chu a hrilhfiahna atang khian kan hre thiam thei mai awm e.
TUTE NGE PRESSURE GROUP CHU?
Tarlan tak ang khan Pressure Group leh N.G.O danglamna chu a hriat theih ta a. Bawkbãwn leh manta tih ang deuhin thil inang reng lam dan hrang mai niin a ngaih theih. Hetiang hi a nih vang pawh a ni ang e, ram pum huap, khawtlang, hnam thil, leh engemaw harsatna lian tham leh sorkar nawr kal ngai leh khalh ngil ngaia a awm changin pãwl hrang hrang zingah Pressure group nih inchuh chang leh inhnawn chang te, N.G.O. nih inchuh chang leh inhnawn changte a awm saikalh nuai fo thin niin a lang.
PRESSURE GROUP ZIARANG:
Heng atangte hian Pressure group ziarang leh nihna chu awlsamtea hriat hran theih a ni a; chung an ziarang tlangpui chu hetiang hian tarlang ila :
A chhan leh vang azirin tualchhung; regional, rampum huapa hmalak chang a awm thei.
A phur apiangin sorkar hmalakna kaihhnawiah an ngaihdan leh duhdan an thawhkhawm thei.
Hlãwkna um lova mahnia inpumpek pàwl a ni.
An ngaihdan tawmpui tur leh puang chhuak turin ram hruaitute an sawm a, tanrualpui tur an zawng thin.
Mi chihrang hrang ngaihdan leh duhdan tum thuhmun nei tangrual an ni.
Lungawilohna thuhmun nei ngaihdan khat neia harsatna sutkian tuma bei an ni.
An boruak tawn azira tanrualna leh inpumkhatna lo awm chawp thei a ni.
An tum leh thiltih azirin a huam a zimin a zau thin.
INDIA RAMA PRESSURE GROUP-TE CHU?
India ramah N.G.O engemawzat an awm a; pressure Group pawh tam tak an awm. Chung Pressure Group zinga langsar zual deuhte chu tarlang ila;
• All India Kishan Sabha (AIKS)
• Narmada Bachao Andolan(NBA)
• Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS)
• Confederation of Indian Industry(CII)
• Akhil Bharatiya Vidyarthi Parishad (ABVP)
• Federation of Indian Chambers of Commerce and industry (FICCI).
Pressure Group chu hãwm hrang hranga then theih a ni a, chungte chuan an zãwn theuhah tum mumal an nei theuh thin. Chung hlãwm hrang hrangte chu hetiang hi a ni;
SUMDÃWNG PAWL
India ram pum huapa sumdawng pãwl pressure group chu-Confederation of Indian Industry (CII) & Federation of Indian Chambers of Commerce and industry (FICCI)-te an ni Mizoramah chuan-
Mizoram Merchant Association (MIMA) &
Mizoram Trade Unions etc te an ni.
THLAWHHMA & HMUNHMA PÃWL
India ram pum huapa thkawhhma lam pãwla pressure group chu-Bhartiya Kisan Sangh & Hind Kisan Panchayat (control of socialist) an ni a; Mizoramah chuan All Mizoram Farmers Union (AMFU) etc. an ni.
HNATHAWH & EIZAWNNA PÃWL
(Professional):
India rampumah chuan hnathawh lama pressure group chu-Association of Engineers, Bar Council of India (BCI), & Dental Council of India te an ni. Mizoramah chuan-Mizoram Bar Association; Mizoram Doctors’ Association etc. te an ni.
ZIRLAI PÃWL
India ram pum huapa Zirlai Pãwl pressure group chu-National Students Union of India (Congress), All Assam Students Union (Asom Gan Parishad), Chhatra Yuva Sangharsh Samiti. Mizoram bikah chuan-Mizo Zirlai Pãwl (MZP); Mizo Student Union (MSU) etc. an ni.
SAKHAW PÃWL
India huapa Sakhaw pãwla pressure group chu-Rashtriya Swyam Sevak Sangh, Vishwa Hindu Parishad, Brahmo Samaj an ni a, Mizoram bikah chuan-Mizoram Kohhran Hruaitu Committee (MKHC); KTP/TKP; YMCA etc. te an ni.
CHI LEH KUANG PÃWL
India ram huapa chi leh kuang pãwla pressure group chu-Marwari Association, Harijan Sewak Sangh-te an ni a, Mizoram bikah chuan-Young Mizo Association; Mizoram Gurkha Association (MGA); MTP; YLA etc. -te an ni.
HNAM HNUFUAL PÃWL
India huapa hnam hnufual pãwl pressure group chu-National Socialist Council of Nagaland, All-India Jharkhand, and Tribal Sangh of Assam etc. a ni a, Mizoram bikah chuan-Mizo Union; Tribal Student Union etc. -te an ni.
TAWNG BUAIPUI PÃWL
India huapa tawng buaipui pãwl pressure group chu-Hindi Sahitya Sammelan and Tamil Sangh etc. Mizoram bikah chuan-Mizo Academy of Letters (MAL) etc. te an ni.
DUHTHUSÃM PÃWL
India ram huap duhhthusam (idealogistic) pãwl pressure group chu-Narmada Bachao Andolan and Chipko movement, Democratic rights organization, Gandhi Peace Foundation, Women rights organization, Civil liberties associations. Mizoram bikah chuan-ASEP etc. an ni thei ang.
DÃN PAWNA HNÃWL PÃWL
India rama dãn pãwna hnãwl pãwl pressure group chu-Naxalite groups, United Liberation Front of Assam, All Assam Students Union, Jammu and Kashmir Liberation Front. Mizoramah chuan tun dinhmunah dãn pãwna hnáwl pãwl pressure group an awm rih lo niin a lang.
A TLÃNGKAWMNA
A nihna takah chuan pressure group hi NGO vek tho an ni a, chutiang bawkin NGO pawh hi pressure group vek an ni tho tho niin a lang. Khawvel ram hrang hrangah sorkar khalh ngiltu leh dodaltu, a thalo zawng pawha dan hrula diklo taka thunun thintu chu NGO/Pressure group-te an ni. Sorkar scheme leh policy project & procedure pawh an duhdana herdanglamtir thintu an ni. Sorkar an thunun dan kawng hrang hrang sawi tur tam tak a awm thei. Sorkar Officer thin pakhat retired tawh chuan a thawh hun chhunga ninawm ber, an hlauh ber thin leh office of procedure palzutsaktu ber thin chu NGO/Pressure group an ni a ti. Magistrate thiam tak pakhat pawhin Mizorama huai ber chu tharum nena Chet (mob rule) a ni. Dãn pawhin awmzia a nei tak tak thei lo niin a sawi thin. Kum 37 vel zet sorkar hrang hrang kal tawhah pawh khan NGO/Pressure group an hlauh luat vangin eng ministry mai pawh khan an tum ang leh duhdanin hna an thawk tak tak thei thin lo niin a lang. Tunah mipui sorkar@ZPM Ministry a lo ding a, thla khat chhung lekin ni 100 chhunga an tih tur duan lawk zinga mi mipui hamthatna tur engemawzat an hlen tawh a, alawmawm hle. Mahse, hun a han kal chho zel anga kan CM thar huaisen tak pawh hian NGO/Pressure group-te hi a la hmachhawn tam tial tual dawn a; chutih hunah chuan NGO/Pressure group-te hi a hmaa mite ang bawkin sorkar kalkham siamtuah lo tangleh ta se a vai kiang ngam bik ang em? tih chu ngaihtuah tham tak a ni. Amaherawhchu, ram leh mipui hamthatna tur tak taka a thawh miau chuan NGO/Pressure group-te hi an lãwm ang a, dodal emaw sawisel ngaia a awm tlat loh chuan hun hma lama mite ai kha chuan dodalna a tawk tlem zawk ngei ang. Kalphung hluiah kha chuan sorkar hmalaknaah dan lo anga khawsakna (malpractice) a tam thin em avang khan NGO/Pressure group-te khan Sorkar an dodal nasa thin niin a lang. Khatih rual khan anmahni zingah pawh khan NGO/Pressure group hminga dan lo anga sorkar thununtu pawh kha an awm ve tho bawk thin niin a lang. Chuvangin, kan hmalam hun zelah eptu pawlte fuihpawrhna thalo tak avangin NGO/Pressure group thenkhatin sorkar hmalakna tha tak pawh a la rawn dodal thei a, emaw, tharuma chetna (mob rule) pawh a lo thleng thei a, chutih hunah chuan kan CM @Mipui Sorkar hian NGO/Pressure group-te hi a ngam tak tak ang em? Uluk takin i lo thlir teh ang u hmiang?