- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
Mizote hi hnam titi thiam leh tawng duh tak, sawi tur hre tak, zahmawh sawi ching, zahmawh rawngkai hmanga infiam ching, mahni tana tangkaina awm miah lo pawh sawi chhuah ching, midang kara tlakzeh leh thenawm khawvengte rel phâr ching dang nâl tak kan ni hlawm etilovin kan tawng a muang a, phairam khawpui leh rampawna kan vah chhuah changte hian hnamdang karah chuan kan tawng hlei thei lo a ni ber mai. Thil pawimawh sawiho ni khuate hian hnamdanghovin min hmakhalh char char zel a; tawng thiam ve tak pawhin hnamdang kan lehkhalh thei thlawt lo a ni ber mai! Mahse, monu tawng duh lo te, milian/mi hausa leh officers, politician, daktawr tawng duh lo leh ngawi chawi lutuk nih ai chuan tawng duh mi nih chu a tha viau lawi si a ni. Midang pawhin an nêl hma bik thin. Biak nuam tak leh tawng duh, tawng zangkhai apiang mi fel kan ti mai thin.
“Tupawh a ka leh a lei veng tha chuan Manganna lakah a nun a veng tha a ni.” (Thuf. 21:23)
TAWNGDUH HI?
Tawngduh tih tawngkam hi khawi atanga lo chhuak nge? Tawngduh saptawnga ‘talkative’ thumal hmanna hriat hmasak ber chu Middle English hunlai (1150—1500) lai a ni. Oxford English Dictionary (OED)-in tawngduh (talkative) a finfiahna hmasa ber chu kum 1475 hma lam a ni a, R. Higden-a lehkhabu Polychronicon-ah a ni. He thumal hi thusawi duh emaw, thusawi lama inpe emaw tia sawifiah theih a ni bawk awm e. Engpawhnise, mi ngawichawi tak nih ai chuan tawngduh nih a tha zawk mah a, mahse, mahni lei leh kâ veng tha lo mi tam tak an awm thin avangin mahni hmelma insiam chingte leh mahni indai buaite pawh an tam hle thin. Khawtlang nuam lo thlentu ber pawh mi tawng tam, mi tawngduh lutukte vang a ni fo.
MIZORAM CM-TE HI?
Union Territory (UT) kan nih tirh Jan 21, 1972 atanga tun state dinhmun kum 51 thleng hian Mizoramin CM paruk-Pute Ch. Chhunga; Thenphunga Sailo; Lalthanhawla; Laldenga; Zoramthanga; Lalduhawmate kan nei/nei mek tawh a. Hengho zingah hian tutenge tawngduh (talkative) chu thlir chhin teh ang:
Pu Ch. Chhunga (1972) : Tawng duh pangngai tho mahse, thil tul lo sawi duah ching a ni lem lo. Mizoram ramri ngaihven tak leh hrechiang tak, thil chhui ril peih tak, tih tak taka tia hlen ngei duh mi a ni.
Pu Thenphunga Sailo (1978): Pa tawng tam duah lo, uluk taka thil ngaihtuah thin. Inhmuam upa intizahawm thiam, mahni inthununna ngaisang mi, thil tih loh tur sawi duah ve ngai lo. Mihring dikna chanvo (human right) ngaisang mi, saptawng leh vaitawng thiam, mahse, Hindi chhiar thiam lo tlat lawi si a ni. Sipai bang a nih avangin mipui hmaa thusawi a thiam lua lem lo bawk. Hun vawn dik lamah erawh tluk loh rim a nam hle.
Pu Lalthanhawla (1984): Pa tawng tam lo, tawngkam tawite awmze nei deuha sawi thiam, a ngaihdan huai taka sawi hmiah hmiah ngam, luhlul lui leh tuang tichhah thiam tak, tul lova tlak duah ngai lo. Pa nelawm tak ni lem lo, rilru chhia erawh ni lem lo, Nehru family-te chhumhmin a nih vang nge tharum thawh duh ngai lo mi a ni. Kaihhruai hna (leadership quality) nei tha tak a ni bawk.
Pu Laldenga (1986): Pa tawng tam duah lo, thusawi leh tawngkam thiam tak, mi ririlru hneh thei (convincing) tak a ni. Mahni inngaihlu thiam, mahni inring tawk leh mahni thu duh, kaihhruai hna (leadership quality) nei tha tawk lem lo, mahni ram leh hnam humhalh tlat duha zalenna hial sualtu a ni. Tawng chihrang engemawzat a thiam bawk. Hruaitu lian leh ropui hmachhawn chang pawha mahni zawlpuia kawm nghal hmiah ngam, mahni inrin tawkna (self confidence) ngah mi huaisen tak a ni.
Pu Zoramthanga (1998): Pa tawng duh leh tawngkam thiam, sawi tur hria, sawi ngaihnawm thiam (talkative) a ni. Tawngkam thlum leh tawngkam feikibar pawh thiam tak niin a lang. Pa nêlawm leh kawm nuam tak a ni bawk. Thu hnu dawn lutuk lem lo a nih duh hmèl, a ni erawh tihna a ni kher lo. Saptawng pawh thiam ve pangngai, media mite hmaa zam ngai lo, mahni inring tawk ve tlat mi a ni. Kaihhruai hna (leadership quality) nei tha lem lo, mahse, huaisen tak a ni. Mahni ram venhim duh, Assam police kap ngam CM awmchhun a la ni.
Pu Lalduhawma (2024): Pa tawngkam thiam, sawifiah thiam, mahni inrintawkna ngah, proved document nen thlapa thil sawi mi (talkative) a ni. Kaihhruai hna (leadership quality) a nei tha tawk lo aniang political party mal a kalpui rei hlei lo. Mipui hnaa thusawi thiam leh thunun thei tak, official dawr kawngah pawh zei ve tak leh dikna leh rinawmna ngaina mi. Eiruk duh ngai lo bur mi a ni.
A TLANGKAWMNA
Kan CM hrawn tawhte leh hrawn mekte mizia (character) tlangpui kan hrevta. A dik thlap vek ang tihna erawh a ni lo. Ka hmuh ve dan leh an landan tlangpui mai a ni e. An zingah hian Pu Zoramthanga leh Pu Lalduhawmate hi mi tawngduh, tawngkam thiam, midang hneh thei (talkative) awm chhun an ni awm e. Mahse, talkative hian mi dawthei emaw, tawng tam leh dangnâl satliah hrim hrim a kawk lo. Awmze neia tawngtam leh dangnâl, thusawi thiam tihna a ni mah zawk. CM kal chhuak ta Pu Zoramthanga kha tawng tam, mahni tawng umpha lo, tih theih lo tur sawi duah chinga puh niin social media platform hrang hrangah chirhthehna a nasa hle a, ngaithlak nuam lo tak tak pawh a awm nual. Kum 2010 ZNP leh Congress joint campaign kick off tuma ZNP President- in Kulikawn atanga Bawngkawn inkar Leiverh chungchanga Pu Zorama chungchang a sawi tum phei kha chuan Pu Hãwla pawh kha mittui tlaphungin a nui a nih kha! Tuna kan CM pawh hian Pu Rama ang bawk khan Aizawl bypass Road leiverh a sawi ri veleh ta mek a, chubakah an sorkar kalphung thar tura a sawi tam tak, tih leh si lohte a awm veleh nial ta. Chungte chu: sum renchem a sawi uar hle laiin Super CM tih hial khan Adviser 5 lai neiin, board hrang hrang chairman leh cheng 1 hlawh mi 2 ruaiin Cabinet Minister rank facility an nei vek lehnghal a, an hautak hle ta ve ang. He kalphung thar mak danglam tak hi inrenchemna a ni hauh si lo. MLA-te motor thar kan leisak lovang an ti a, MLA pakhat chuan GAD kaltlangin a leileh tho si niin a lang a. Khual lianah kan lang ve zut dawn lo an tileh a, an lang tam hle si a, zun in chenin an la hawng ta ve ang. Party mi leh sa duhsak bik an tum loh thu an sawi chamchi a, veng thenkhatah chuan an Party worker-te chinawmzia sawi tur a awmleh tan ta nual bawk. Sorkar hnathawk aikal la tihtawp an tum thu an sawi a. A then hriatthiam an tumleh lawi a, awmze nei lo, tihvauk mai a ni. CM hmutu association NGO, service association leh pawl dang dang amah hmutu apiangte hnenah an mamawh ziaka felfai taka thlen turin a ti zel a, khang ringawt pawh kha an tiseng tawh lovang. Chuvangin, kan CM hnaivai pahnihte hian an tawng an ûm phak lo ve ve a, an tawng tam dun mah mah em ni a tih theih. Hetiang kalphung thar hi ngun taka thlir chuan kalphung hlui herlum thatleh mai mai chauh niin a lang. Huaisen tak leh pa takin che ngam law law se a tha ni mai tur. Tawng tam (talkative) ni ve lo, Home Minister, Pu K. Sapdanga tih ang hian ngawi rengin huaisen takin kan CM hian hma la ve mai se a van tha leh zual dawn em! Kalphung hlui herlum thar mai mai a nih chhoh zel dawn chuan Zoram hian dinchhuah tih hun a nei hauh lovang.