- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA:
Hana hi natna zingah chuan tawrhhlelhawm tak leh tawrh hreawm tak, intawrhpui dan awm chuang si lo a ni a, a nat vanglai tak tak phei chuan chilhnang/chilthli dir zawih zawih khawpin Nutling/patling a bungbut ngawng ngawng theih thin. Tawrh a har em avangin a nat vanglai tak tak phei chuan a tuartu chuan thih hial pawh a thlang zawk fo thin. A dam vek erawh chuan a reh hmiah a, hnara hlit phawi anghuai a ni thung a, a tuartu pawh natna nei lo, natna tuar ngai lo ang mai a nileh thei.
HA NAT CHHAN:
Hana awm chhan hi ka chhung thuah/kam thuam fai tawk loh avanga kan thil ei bangnawi kan ha kara tang khawm atanga natna hrik bacteria lo piangin a rawn thlen a ni a, chu chuan ha nget, ha muat leh hahni tawIh leh hahni puamte a thlen a, ha a nat lutuk avangin biangahte vung chhuakin khaberuh, hmairuh leh lu thlengin a thoh na ut ut thei thin.Ha hrisel nei tur chuan kachhung thuahfai ngun a pawimawh hle a, chaw ei kham emaw thil ei zawh apianga ha nawh fai hi invenna tha ber a ni. Ka uih hum hum leh rimchhe taka awm ching thinte hian hana an nei duh bik thin. Tin, ka uih leh rimchhia hi pum tha lo leh kawchhung na neih avang pawhin a awm thei bawk. Thil thlum leh kurtai ei phei chuan ei zawh veleh kam thuah faia ha nawh ngei ngei tur a ni.Hana damdawi hi Allopathic medicine kher lo pawh nafurre’s remedy hmanga enkawl dam theih a ni a, hemi atana ramhmul damdawi hman theihte chi hrang hrang a awm a, chung zinga hman lar bik bihchiang ila a tha awm e.
LAWNGPAR: Lawngpar hi hana enkawl nan hman uar ber pawl a ni. Lawngpar (clove tree) hi a that dan hetiang hian tarlang ila: Lawngpar hi Moluccas Malaysia ram atanga lo irh chhuak nia sawi a ni a, fur leh thal laia nikir ruah thlenna lai (tropical region) hmun tlemteah chin theih chauha ngaih a ni. A kung hi metre 8-13 metres vela sang a ni thei a, a hnah hi a sawl (oval) a ni a, nikang deuh ami chu a hnah a eng buang deuhin a awm thei. A par hi a sen lar leh a var a awm a, a enga pawh hi lawngpar a nih phawt chuan hana damdawi atan a tha a ni.Lawngpar rah a par bawk a tih theih bawk ang hi thial sawma a tui lem mai lova ha nget/ hana lai chiah vang vang nan hmuam dak thak tur a ni. Lawngpara thak leh hiar bat awm khan ha tinatu ha chhunga thling kertu bacteria kha a that a, che thei lovin a siam a, a chhut zala a thah theih avangin hana chu a lo dam ta thin a ni.Hana damdawi atana Lawngpar an hmanna hi a rei tawh a, kum zabi engemawti liam ta atang khan an lo hmang tangkai tawh a, tun thlengin Asia khawmualpuiah chuan hman lar ber a ni a, chaw leh chawhmeh tihtui nan thlengin an hmang thin.Hei baka Lawngpar hman thatlehna dangte chu hetiang hian tarlangleh ila
- Chaw pai tithawihtu a ni
- Luakchhuak leh luhai a tireh thei
- Natna hrik, bacteria a tihlum thei
- Na chhawkna atan a tha
- Pum chhunga boruak chhia, gas a paih chhuak thei,
- Ka chhunga natna hrik bacteria thianfaitu atan a tha
- Thachat tur vengtu a ni,
- Hrawk hnawk leh hrawk za a tireh thei,
- Awmna damdawi atan a tha, Hana tihdam nana ramhmul damdawi hman tangkai theih dang tam tak a la awm a, mahse, Mizotawnga a hming kan neih ve lemlohte a awm thin avangin a nihna ang anga tarlan ngaite a awm thin a, chungte chu hriat thiam mai ni se, hetianngin:
HANA TANA THA DANGTE
- Cashew hnah leh a pil densawm tui hmuam thin a tha
- Nim rah hel emaw, a hmin emaw sehkeha hanaa bel a tha
- Coconut tang/kung rawha a hawl dip hanaa bel a tha
- Mosola chikhat, black pepper chhum tui hmuam a tha
- Milk bush kau/tang atanga a hnai lak hnawih a tha
- Theipui, fig tree hnai far hniha far luh a tha
- Hana kung(toothache plant) par leh a hnah thial sawm tui hmuam a tha
- Sawhthing dip (powder) hmuamin hana leh ha hni puam a tireh thei
- Theisaum (Avocado) rah hem hmin emaw, chhum hmin tuia kam thuah leh hmuam a tha.
A TLANGKAWMNA
Khing zawng zawng khi kan rama awm vek an ni lo thei a, kan hmuh theih chin chin atang khian Hana nei thin mite chuan a taka hman tangkai tum ila daktawr rawn hran em em ngai lo pawhin damna a chan theih a ni tih hriat a tha hle.