THUDIK SAWI HI SUAL A NI EM?

Vanhmingliana (Taua), Dawrpui


Thudik tak sawi tur chuan a sawitu pawh a chian a ngai a. A thusawiah pawh a din ngam a tul. Dâwt leh phuahchawp sawi thin chu a dâwt hliahkhuhna atan dâwt bawk a inhliahkhuh a insawifiah zêl a ngai thin.

Amaherawhchu, a tirah chuan thudik sawitu hian huat an hlawh châwk a, mahsela, finfiah anih hnuah chuan a thih tawh hnu daih pawh ni se mi’n an ngaisangin an chanchinte an ziak tha leh thin.

Dâwt hi a tir ber atangin khawi atanga lo chhuak nge kan tih chuan Isuan Juda te nen a rei tak an inhnial hnuah tihian Setana chungchang a sawi a, “Ani chu a tir ata tualthat a ni, thutakah a awm lova….dâwt thu a sawiin ama tihchhuah sawi a ni thin, dawthei a ni, dâwtpa pawh a ni – Johana8:44” tiin a lo sawi khawl mai anih kha! Setana tum ber chu a tir te atangin Pathian thu, a ni lo zawnga hera tihsukuk hi vawiin thlengin a la ni reng. Pathianin kan duhthlanna chauh hi a duh ber anih avangin sual awm hi a la phal tlat; mahsela, chûng zawng zawng chu tihboral vekin a la awm dawn si a.

Pathian Sawrkarna lungphum (The Foundation of God’s Government):

Thil engkim maiah hian dân hian min hung vel vek a, kan sawrkarna mai ni lovin, zirna inah te, infiamna thlengin. Ram dan bawhchhetu phei chu misual angaih a ni a, man ngei ngei tur a ni.

Chutiang bawkin Pathian pawhin a sawrkarna lungphum atan dân a siam a, chu chu Thupek Sawm (The Ten Commandments) kan tih hi a ni, Ama kut ngeia a ziak kha! Hei hi Thatna dân emaw Hmangaihna dân emaw tia sawi thin –Moral Law tih a ni.Chu chu Isua pawhin lo sawifiahin, thupek pakhatna atanga palina thleng hi “Pathian hnena kan tih tur tiin – I rilru zawng zawngin, i thinlung zawng zawngin Lalpa i Pathian chu i hmangaih tur a ni – Matt 22:37” tiin thupek ropui ber leh pawimawh ber anih thu Isuan a sawi a. ‘Keimah lo chu Pathian dang nei suh, milem be suh’ tih te hi eng ang taka pawimawh nge ni ang?

A dawt lehah chuan lungpheka ziak tho, parukna atanga sâwmna thleng, a dang paruk la awm te hi Isua chuan, “Nangmah i inhmangaih angin i vengte pawh i hmangaih tur a ni – Matt 39:40” ah a lo sawi leh a. Nu leh pa hmangaih tur te, mite ta ruksak loh tur tih te, tualthah leh awhna laka fihlim tur tih te hi tunlai dinhmunah hian eng ang taka pawimawh nge ni ang. Isua sawi angin a thupek pawimawh ber dawttu a ti a, heng zawng zawng hi a zirtirte a hrilh thlap te an nih chu. Heng dân lungphêk pahniha ziakah hian dân thu dang awm ve zawng zawng leh zawlneite thu zawng zawng a inkhaikhawm vek thu a lo sawi leh ta zel a.

He Pathian Dân tih bik hi Thuthlung Thar Hebrai bu-ah Paula’n Thlarau thianghlim min hriattir angin, “An thinlungah ka dân te ka dah anga, an rilruah ka ziak bawk ang – Heb 10:16” a lo ti veleh a. A chhan dik tak pawh he dân hi chu mi piangtharte nun dik tak tur a ni a, an tana zawm harsa pawh a awm lo. Isua Krista lal leh chhandamtua pawm lo tân erawh chuan a khirh viau mai thei, rûk rûk leh tual thah te an la chak viau si chuan!

Serh leh säng dân, Mosia hnena Pathian pek ve tho, Israel leh Juda te tana pek, lungphêka ama ziak ni lo, Mosia hnena ziak tura thu a pêka ziak tam tak mai (Ritual or Ceremonial, Judicial laws) ho kha chu Isua Krista krawsa a thihna khan a thai bo vek tawh a. Nimahsela, Pathian kut zunga ziak A dân te hi chu a boral loh tur thu Isuan ti hian a lo sawi ve thung a, “Dân thu (Thupêk Sawm) emaw, Zawlneite thu emaw tiboral tura lo kal ka nih ring suh u, tiboral tura lo kal ka ni lova, tifamkim tura lo kal ka ni zawk e – Matt 5:17-20” tiin dân thu zawttu te a lo chhang a.

John Wesley Hardin (Cleric and Theologian) British ram harhtharna lalpa an tih mai pawh khan, “Mosian Israel fate hnena inthawina emaw hlimthla rawngbawlna emaw a pek, inthawina dân te, temple dân zawng zawng te pawh telin, khang kha tiboral turin Lalpa chu a lo kal a, nuai bo leh tihboral hlauh tur a ni. Mahsela, Thatna Dân, Thupêk sawm a chuang, Zawlneite’n an zirtir kha chu a la bo lova, chumi pêng khawi mah sût tura lokal a ni hek lo. He dan hi hnâwl theih ngai loh tur, vana thuhretu rinawma ding reng tur, Pathian nihphung leh mihring an inlaichîn tawnna thlak danglam theih loh chu a ni.” tiin a sawi a. (Upon our Lord’s sermon on the mount, Discourse V. John’s sermon: An Anthology Nashville TN: Abington Press, 1991, PP 208, 209)

Thupêk sawm a palinaah hian tihian a inziak a: “Sabbath ni hi thianghlim taka serh tur a ni tih hre reng rawh. Ni ruk chhung hna i thawk anga,… a ni sarih ni erawh chu Lalpa tana Sabbath (Chawlhna) a ni a, hna engmah i thawk tur a ni lo….Lalpa pawhin ni ruk chhûngin tuifinriat te, lei leh van leh a chhunga awm zawng zawng te a siam a, a nisarih ni chuan a châwl a ni. Chuvangin mal a sawm a, a serh a ni – Exodus 20:8-10 (lehlin tharah)”

Pathian dânah hian a palina hi Pathianin a chawlhna ni (Chawlhni) a sawi tel tàk tak hi Setana chuan a duh lova, a chhan pawh amah chibai bûk lova, Siamtu Pathian chauh chu chibai bûk tur anih avangin tihdanglam a tum ta ngar ngar a, khawvela kristian tam zawk a hneh ta rêng a, Sabbath ni serhna aiah Sunday serhna chu khawvelah a lo hluar ta zawk a ni. Engtinnge Sunday serhna chu a lo in\an a, khawi a\angin nge tih te chu i lo ngaihthlak zawm dawn teh ang.

Constantine the Great:

Constantine-I ti emaw Constantine the Great ti emaw a a hming hi sawi lar a ni. Roman lal hmasa ber, mite kristian a lettu tih niin khawpui rorelna chu kum AD 306 -337 thleng chelhtu a ni. Constantine-a hian lal thlah (noble roots) nihna a nei lova. A pa Flavius Constantine-a chu sipai huaisen leh sawiselbo, lal vengtu bik hial ni pha a ni a, a tawpah phei chuan Governor hial niin Augustus an tih, lal nihna nei ve pha hial a lo ni ta a. Constantine-a pawh hi chuvanga imperial court-a seilian chho a ni ve ta a ni. Nasa taka lalna inchuh, inthahna leh hneh lak hrim hrimnaa lalna lo chang ta a ni. Constantine-a hi Pontifex Maximus, chumi awmzia chu Zeus/Apollo Ni pathian, Puithiam Lalber tihna a ni.

Milvian Bridge-a indona:

Constantine-a hi lal-a a lo awm hian a pa lo thutna tawh thin Rom khawthlang lam (Western Rome) a awp chauh a. Midang rorel ve tu Maxentius-a tepawh an awm ve a. Tichuan, lalram inchuhna avangin Rom sipai ve ve Constantine-a leh Maxentius-a chu indo turin Tiber lui indawh kaina Milvian bridge an tihah chuan an inep ta thup mai a.

Constantine-a chuan hneh loh a hlauh avangin a hlauthawng hle mai a, a hahchâwl chu a lo muhil a. A mumangah chuan vanah khian kristiante chhinchhiahna kross a lo hmu a ni awm e. Chutah mi pakhat hian, “Kristiante chhinchhiahna kross hi i sipaite phâwah chhinchhiah nan hmang ang che” tih hi a lo hrilh a ni awm e. Milem bia, ni pathian puithiam meuh pawh nise hneh a duh em avang chuan chu chhinchhiahna chu a hmang ta a. A beisei ang tak chuan Milvian Bridge indonaah chuan hnehna chu a chang ta a. Maxentius-a chu thah a ni ta nghe nghe a ni.

Tichuan, Constantine–a chu Rom lal kristian hmasa ber tia hriat nimahsela, Roman Empire – Kristianna chu ringlomite (Pagans) kristiana inleh tirna maiah khan chanvo pawimawh ber a chang a ni mai a, chu chuan kristian tak tak (piangthar) nihna tel lo, a kâwr, a chanve milem be hotupa reng kha a la ni tho. A buaithlak ta ber chu ringlomite kristian nihna nei tak tak ni lo, rinna pakhat atanga nun dan danga hruai luhna chauh an nih avang chuan pagans leh kristian inchawhpawlh atang chuan Catholic rinna chu a lo chhuak ta anih chu! Constantine-a sipai leh mipuite pawh chuan kristian nihna baptisma chu an chang ta vek a – tihluihnain, mahse kristian rilru erawh an pu lo!

Constantine-a chu mi thiltithei leh lal ropui tak a ni a, tichuan Vatican Hill-ah chuan Basilica hmasa ber chu AD 318-ah a din ta a, chu Biak In chu ni chhuak leh tla hmu ngei tura kawngka siam a ni a, tin biakbûk lai tak chu niin a chhun theih ngeina tura siam a ni bawk. Engvanga chutiang khera siam chu nge ni ang? Lalber chu ni be mi (Sun worshipper) leh Kristian suak (pseudo) a ni a, ni pathian chawimawina tura a sak tir kher a ni bawk. Tichuan, chu Biak In chu kum 1517-ah thiatin tuna St. Peter’s Basilica, Vatican a mi khu a tir a mi Constantine-a duhdan ang tak chuan din thar a ni leh ta a ni.

Thil hi a bul intanna a zir hian chumi ang chuan a kal chho zêl duh khawp mai a. Chutiang taka chhuina atang chuan tuna kan calendar hman laia ni hming kan put chhohtir tak zelte pawh hi Greco-Roman Empire atanga hming phuah vek, an pathian te hming chawi chho vek an ni. Sunday tih hi Latin tawng chuan dies solis a awmzia chu ‘Ni nî’, Roman empire in Sunday a vuahna chhan chu Ni pathian Sol Invictus, ‘Hnehtheih loh Ni – The Invincible Sun’ atana ruat anih chu. A tobul pawh a pui hle a ni.

Kum zabi palina velah chuan ni bemi (Sun worshipper) leh kristiante chuan Pathian biakna ni atan ni thuhmun neih chu tha an ti a, political movement lian tak a chhuak ta a. Sunday ni ngei chu ni se tih a ni ta bawk a. Kan hriat tur pawimawh deuh chu heng hunlai hi Isua Krista thih tawh hnu kum 300 láia mi, zirtirten kohhran an din, khang kristiante kha chuan Sabbath ni an la serh vek tih hriat tur. Ringlomi, kristiana siam ve mai te nen an inang lova, anni hi chu pathian an lo biakna thin Sunday ni ngeia let leh duh tute kha an ni.

Pope Sylvester-a, Bishop, Rom-a kristian hotu chuan Constantine-a hnenah Rom Sawrkar chu thu khat vuaa awm theihna leh a ram chak zel nan Sunday chu ni thianghlim a puang turin a nawr nasa a, chu ngaihdan chu ani’n tha a lo ti a. Tichuan, March ni 7, 321 AD –ah chuan Sunday serh vekna tur ni chu a puang ta a. Milvian Bridge a hnehna a chan hnu lawk khan ‘Edict of Milan’ dân chu pass a ni. Chu dân in a lo tihchhuah tawh zûl zui khan kristiante chu Rom ramchhunga midangin dikna chanvo an neih ang chu an nei ve thei vek ang tih a nih ang khan Sunday ni a pathian be tura lêt leh chu a rem leh ta thluam a. Setana hian Pathian Dân kalh leh dodal zawnga chêt chu a lo tumsa rân kha a ni a, lalte hmangin thil a kal chho ta zel a ni.

Kum li hnu, AD 325-ah chuan Pope Sylvester-a vêk chuan Sunday chu Pathianni – The Lord’s Day a vuah a, chu chu vawiin thlengin a pu hlen ve ta ngawt anih chu. AD 364-ah Catholic Church chuan “Council of Laodicea’ ah Sabbath ni serh thin atangin Sunday-ah serh tawh tur tih chu ram pumah nemngheh leh puan a ni ta a ni. Hei hi Sunday serhna bulfûk taka a lo chhuahna chu a ni ta.

Pathian chibai bûkna dik leh dik lo:

Isuan, “Sabat hi mihring tâna siam a ni a, mihring hi Sabat tâna siam a ni lo. Tichuan, Mihring Fapa hi Sabat chungah lam pawh hian Lal a ni- Marka 2:27” a ti a. Ui leh kêl te kan nih ngawt lohva, mihring kan nih chuan he Pathian Chawlhna Sabat hi kan serh ngei tur a ni, Isuan a tihna a ni. Setana siam chu nise, ‘Sabat Lal’ a inti lovang, ama siam ngei zawk a ni. “Engkim ama siam a ni, ama ta tur bawka siam a ni – Kolossa 1:16” Sabat hi Isua siam a ni a, aman a serh bawk.

“Pathian Lalpa chu ka ni, ka thupêk te zâwm ula, ka dân te pawisain zawm rawh u. Ka Sabat nite serh ula; tichuan kei leh nangni inkara chhinchhiahna a ni ang a, in Pathian Lalpa chu ka ni tih in hre thin dawn nia – Ezekiela 20: 19 &20” Lalpa chhinchhiahna chu a chawlhni (Sabat) hi a lo nih chu. Pope chhinchhiahna ve thung chu Sunday a ni. Hmanlaia kan Pathian kha vawiina kan Pathian tho hi a la ni reng!

He zawhna leh chhanna Pope an zawh hi i lo en lawk teh ang:-

Zawhna – Engvangin Saturday nilova Sunday kan serh nachhan? (Why do we observe Sunday instead of Saturday?)

Chhanna – Saturday aia Sunday kan serh nachhan chu a zahawmna leh puithuna hi Catholic Church chuan Saturday atanga Sunday a kan sawn vang a ni. (We observe Sunday instead of Saturday because the Catholic Church transferred the Solemnity from Saturday to Sunday) — Peter Geiermann, CSSR, A Doctrinal Catechism, 1957 Edition, P.50

Thil mak em em mai pakhat chu, hmanlai atanga Protestant dang zawng zawngin a Catholic thurin leh kalpui dan duh lova an do a, mi thianghlimte chhiar sen lohvin nunna an chân hnu pawhin Sunday serhna erawh kha chu an zui tlat mai kha thil mak chu a ni. Isua Krista leh a zirtirte zawng zawngin a kristian kohhran an dinte khan chawlhni atan khan Sabat kha an la serh vek kha a ni a. Zirtir pawh ni pha tawh lo Paula te, Luka te khan Sabat ni vek an la serh thova, kan hriat duh chuan Tirhkohte thiltih bu Bible-a mi hi chhiar mai ila. Lal Isua Krista zara Pathian mi kan lo nih ve theihna chu engnge ni ta ang? “Ka chawlhni te (Sabbath) serh ula, kei leh nangni inkara chhinchhiahna a ni anga, Lalpa in Pathian chu ka ni tih in hriat theihna a ni dawn nia – Ezekiela 20:20”

Chhinchhiahna rintlak (authentic seal) pawimawhzia chu –

  • Chhinchhiahna neitu hming a chuang, chu chu, “Lalpa i Pathian” tih a ni.
  • A nihna, thil siamtu – Siamtu chu.
  • Lalram ‘Van te, lei te, tuifinriat leh a chhunga awm zawng zawng te’

Pathian chhinchhiahna chu Pathian dân lai taka awm Sabbath chu a ni. Chu chu Isua leh Setana ten chibai bûkna chungchanga an inchuh ber chu a ni ta.

A lehlam chiahah Pope chuan a ni siam chawp Sunday ni chu serh loh a hlau ve thung khawp mai. Pope John Paul II khan, “Unity of all Christians” tih thupui hmanga England a thlawh luh hmasak ber tum 1982, May ni 28 – 29 ah khan tiang hian a lo sawi a. Heathrow Airport, London leilung a rah hmasak ber khan, “English ho hi in harh thar theih lohna bul ber chu Sunday in serh uluk loh vang” a ti a ni. A ni siamchawp leh a chhinchhiahna chu a ngai pawimawh hle!

Kum 2012, June ni 6, Rom a St.Peter’s Square a mipui singkhat leh sangnga lai te hmaa a thusawiah Pope Benedict XVI chuan, “Sunday hi Lalpa ni thianghlim a ni a, a hmei a pa te tan, mitin an zalenna ni, chhungkaw tan leh Pathian tana zalenna ni tur a ni. Sunday kan humhimna hi mihring zalenna kan humhimna a ni” tiin a sawi.

Sunday ni sawilanna leh Pathian kan biaka chibai kan bûk ni tur tih sawina Bible-ah pakhatmaha a chuan loh laia engtizia a serh thianghlim leh la urhsûn ber tura Kristian kohhran lian ber hruaituin thu a pêk tak tlat mai chu le! Thilmak sawisen loh a tling a ni ber mai. Sakawlh hian a chhinchhiahna chu khawvel tâwp thlengin humhim a tum dawn a ni tih erawh ngun takin i ngaihtuah ang u!

Lei leh van leh thil engkim siam chu zawh a ni ta a. A ni sarih niah Pathianin a thilsiam hna chu a zawhfel tak avangin a ni sarih ni chuan a chawl ta a, A thilsiam hna zawng zawng a tih zawha a chawlhsan tak avangin Pathian chuan a ni sarih ni chu mal a sawm a, a serh ta a – Gen 2:2&3. Van te, lei te, tuifinriat te leh tuihnate Siamtu chu chibai bûk rawh u – Thup 14:7.

Isua Krista thihna chungchang sawina chanchin\ha pali te hian Isua thihni chu Friday (Good Friday) tiin an sawi vek a. A thawhlehna ni chu Sunday zing tih an sawi vek a, kar khata ni hmasaber (First day of the week) tiin;a kar a mi chu Sabat (Chawlhni) an ti vek bawk. Gregorian Calendar, kan hmanlai hi en chuan Sunday atanga intanin Saturday-ah a tawp zel ang, a ni sarih ni anih avangin. Pathianin a ruat tawh chu mihring tihdanglam theih a ni lo.

Kan Bible chang tarlanah hian Siamtu leh amah chibai bukna ni tur chu a sawi dun zel a ni. Tin, Sabat ni chauh hi Pathianin mal a sawm leh a serh chu a ni, ni dang rêng Bible-ah hian sawi a awm lo. Chibai bukna ni dik takah i bûk chuan Lalpan a chhinchhiah tur che thu pawh zawlneite kâ atangin a sawi teuh mai. Petera chuan, “Mihring thu aiin Pathian thu kan zâwm zawk tur a ni – Tirhkohte 5:29” a lo ti bawk a.

A tawp ber atana thil pawimawh ta ber chu hei hi a ni – “Tupawhin sakawlh leh a lem chibai bûkin an chalah emaw an kutah emaw chhinchhiahna an neih chuan, chu mite ngei chuan Pathian thinurna uain, a thinurna nova engmah pawlh lova siam chu an in ang, vantirhkoh leh Beramno mit hmuhah mei leh kât a nghaisakin an awm ang (Thupuan 14:9&10)

Unau duhtak te u, eng niah nge Lalpa chu chibai kan bûk dawn? Lal Isua Chawlhniah nge Sakawlh ni siamchawpah chuan? Hei hi thih leh dam kar thu a ni e, Lalpan a thu malsawm rawh se, Amen!

Leave a Reply

error: Content is protected !!