FINNA

  • Zoliansanga Tlau

“Finna chu lunghlu sen mi aiin a tha zawk si a; Duhthusam theih thil zawng zawng pawh a hen zo a awm lo” – Thufingte 8 : 11

Finna, hriatna leh thiamna te hi inkhawp tlat ang a ngaih theih ni si; mahse, danglama erawh nei si a nih hmel a. Hriatna leh thiamna neite hi an fing vek lo thei a. Mifing kan tihte erawhin hriatna leh thiamna an nei chawk thin ang. Thil hre em em, thiam thil pawh nei tam em em hi a fin lo theih avangin finna hi chu hriatna leh thiamna chung lam niin a lang. Thuhriltuah pawh “Chakna aiin finna a tha zawk… finna chu indo hriamhrei aiin a tha zawk a” (9:16 -18) a lo tih kha.

Hriatna leh thiamna nei lem loh pawhin finna a neih theih ang. Hetia kan sawi avang hian hriatna leh thiamna kan ngainep tihna a ni chuang lo, finna chungchuan zia leh danglam dan kan tarlan duh vang zawk a ni. Bible paw’n, “Beih hmain ngun taka ral rel a tha, rem i hriat poh leh i chak ang” a tih kha.

“Mifing leh fing lo tehna tha ber chu an thiltihah a ni” tia Napoleon Hill sawi ang khan, mifingte chu an thil tih duhdan, tih dan phung, tawngkam leh chezia atangin a hriat theih thin a nih hmel. Lal Solomona finna dila a tawngtai khan “…kei zawng naupang chhia mai ka ni a, thu haw lam leh kal lam pawh hi ka la hre lo va…i mite rorelsakna turin i chhiahhlawh hi hriatna thinlung pe ang che, a chhia leh a tha ka thliar hran theih nan…” (1 Lalte 3:7 – 9) tiin a dil a. Pathian chuan “…finna leh hriatna thinlung ka pe a che…” (1 Lalte 3:12) tiin a hrilh a nih kha. Solomona tawngtai thuchhamah hian thil pawimawh tak a sawi chu : thu haw lam leh kal lam, hriatna thinlung leh chhia leh tha thliar te a ni.

Solomona tawngtai thu chham atang hian finna chu, thu haw lam leh kal lam hriat, a chhia leh a tha thliar hran theihna te a ni kan tithei ang. Zir sang tak tak, thenthiamna chi hrang hrang neite hian thu haw lam leh kal lam an man lo thei a. Chutiangin a chhia leh a tha an thliar hrang thiam lo thei bawk. Hetiang mi hi mifing kan tithei lo mai thei.

MBBS leh MD zir chhuak leh sawrkarah pawh hna nei tawh, Daktawr pakhak hian zu leh tobacco that loh zia sawi reng chunga zu a in a, meizial a zuk a, sahdah, khaini a hmuam reng bawk chuan mifing kan tithei ang em le? A thil hriatte chu a tak ngeia a hman tawngkai emaw a zawm emaw chauhin mifing kan tithei chauh mai thei. Hriatna chu a nei; mahse, a thil hriatte’n finna a pe bik lo a nih hi kan tithei bawk ang.

“Remhre finna chu mahni awm dan hriat hi a ni a, mi ate atna erawh chu bumna a ni” (Thufingte 14:8) tiin Bible-ah kan hmu a. He thu thlawp zawng hian Chinese thufingah pawh “To learn about others people is science, to learn to know yourself is intelligence” tih a awm. “Mahni ngaiha fing inti i hmu thin em? Chu mi ai chuan mi aah beisei tur a tam zawk” (Thufingte 26:12) tih ang khan, Grik mifing Socrates-a chuan “Mihring finna (Human wisdom) chu mahni hriatlohna (ignorance) pawm ngamna (recognition) atangin a intan a ni” tiin a lo sawi tawh a. Indian Philosopher, Swami Vivekananda paw’n “Realisation of the self is the path of wisdom” tiin a lo sawi bawk. Ni e, mahni thlen chin leh nihna inhriatna hian hmasawn zel tura min nawr kalin; mi a, mi mawl nia inhriatna atangin mifing nihna kawng kan zawh thei dawn tihna a nih hmel.

Mihring hian kan nihna dik tak tarlang thei darthlalang kan mamawh thin a. Kan mihring puite hi kan darthlalang an ni thei a. Bible paw’n, “Tuia hmel ngai a lang angin, Mihring thinlung chu mihringah a lang” (Thufingte 27:19) tia a lo sawi ang khan kan mihringpuite zingah pawh kan hmelmate hi kan darthlalang tha tak an ni thei ang a, kan chenpui, kan laichhin hnai leh kan fate pawh hi an ni thei bawk ang.

Mahni inhriat chian a har tluk zetin kan darthlalang kan mihring puite atanga kan nunchang dik tak hriat hi a lo har fu a ni ang. FB Meyer chuan “Mahni inhriat chianna tha ber chu Pathian hriat chian a ni” tiin a sawi. A dik ang finna nei tur pawhin Pathian kan mamawh a, “Lalpa tih hi finna bul a ni” (Thufingte 1 :7) tih a nih kha.

Mifing chuan a hma hun a thlirin a ngaihtuah thiam tur a nih hmel, tin, a hma hun atan a lo inbuatsaih thin bawk tur a ni ang. “Nang thatchhepa, fanghmir tih dante chhut la, fing rawh; anni chuan lal te, hotu te, roreltu te nei lovin, nipuiah chaw an chhek khawm a, a seng hunin an ei turte an seng khawm thin” (Thufingte 6 : 6 – 8) tih Bible-ah kan hmuh kha. Tunlai mite hian Myopia mit natna kan vei deuh vek ni tur a ni, hmun hnai hmu fiahin hmun hla kan hmu fiah lo fo mai. Nakina Isua bula kan awm hun turte ngaihtuah thleng lovin khawvel thil chauh ngaihtuahin kan hman hlel a. Isua leh van ram tih vel chu kan hmu pha lo niin ka hre thin. Hypermetropia mit natna kan mamawh niin ka hre fo – hmun hnai hmu fiah lovin hmun hla kan hmuh fiah a pawimawh. Hmun hnai ni lo, hla tak lo thlir lawk emaw, lo hmuh lawk emaw, a pawimawh. Chubakah, kan hma hun atana lo inbuatsaih chu mifing zia a nih tih a chiang bawk.

Mi rilru leh thinlung hneh thiam riau an awm thin a. Hei hi a tha zawng leh a chhe zawngin a hman theih ang tih a chiang. Bible paw’n “Mi fing chuan mi rilru a hneh thin” tih kan hmu. Mi thenkhatte hi chuan midang thunun nan tharum thawh an uar viau mai thei; thunnun nana tianga vuak hun pawh a awm thei ang. Mahse, pawimawh ber chu kan thunun tura te, kan thunun dan system chuan an thinlung a thleng phak em, an thinlung a khawih em tih hi kan ngai pawimawh tur chu a ni ang. Mi fing chuan a tha zawngin mite thinlung a hneh thin tih kan hriat reng a pawimawh. Chubakah, mi fing chuan a thinur thu sawi chhuak zung zung ngai lo va; thununa a ngai sang bawk thin.

Thuhriltuah chuan “Finna a nasat poh leh buaina a tam a, Hriatna a pun poh leh mangnganna a pung” (1:18) a ti ve thung a. Tin, “mi fing chuan a kalna a hria a, mi a chuan a hre lo va; mahse, khawrel thuhmun an zaa chungah a thleng tho tih ka hria” (Thuhriltu 2 :14) te a ti a, “Mi a ang bawkin mi fing pawh a thih tur zia mai chu!” (Thuhriltu 2 :16) te a la ti ta deuh deuh va. Ni e, “nasa taka zir pawh hi tisa chauhna mai a ni” thei ang (Thuhriltu 12 :12). Finna pawh hi khawvel atan chauh niin Thuhriltu ziahtu hian a hria a ni mai thei.

Eng nge maw finna hi a nih chiah le. Hebrai mite’n finna an sawi dawna an tawngkam bul hman ‘Hakam’ hian “awmze zau tak a nei thei a, kawng khatah chuan thenthiamna, rorel thiamna, aisan leh mitdawivaih lam thiamna, verther leh remhria” (Thuthlung Hlui Hrilhfiahna, vol 3. second Edition, 2021, p. 459) a huam thei a ni awm e.

Rev. Lalfakzuala chuan “Hebrai tawngin finna tih chu ‘hokmah’ (a tawpa h hi lam rik loh tur) tiin an sawi thung a. A awmzia chu thiamna bik emaw theihna bik emaw tihna a ni thei ve ve a ni. He finna hokmah hian mihirngte nunphung leh nun dan hriatna, thiamnate a kawk deuh ber awm e…Nun kang dik zawh theih nana Pathian duh dan hriat leh zawm theihna chu finna tiin an sawi bawk a ni. Rilru finna leh zawm leh ngaihtuah thiamna mai ni lovin a taka tihhlawhtlin a kawk a ni” (Thuthlung Hlui Zirchianna, 2007, p. 477 & 478) tiin a ziak. A chunga ‘hokmah’ tih hi Wikipedia-ah chuan ‘Chokmah’ tiin a inziak thung.

A chunga finna hrilhfiahna leh sawifiahna hrang hrang zinga pawimawh chu Pathian thu kan hriatte, thil tha kan hriatte kan nunpui em tih a ni. Chu thil kan tih hlawhtling leh tih hlawhtling loh danah kan fin leh fin loh a inngat bawk dawn a ni ang.

Eng pawh ni se, Jacoba’n “Chung lam atanga finna lo chhuak erawh chu a tirin a thianghlim phawt a, chumi hnuah chuan inrem a duh a, a nunnem a, a tih a nuam a, zahngaihna leh rah thain a khat a, thlei bik a nei lo va, a vervek lo a ni” (3:17) a tih kha i hre reng ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!