- Zoliansanga Tlau
Nu pum chhung atanga piangin, khawvel êng hmuin kan tap chhuak châwk a. Hun leh ni, thla leh kum te a ral zel a, naupang niin tleirawl nun kan hmang liam a. Nula tlangval kan nih meuh chuan lunglenpui tham sulhnu chhui tur kan nei hman der thin a ni ang. Hla phuah thiam, ‘Father of the Mizo Love songs’ ti-a Prof. Darchhawna leh R. Lalrawna te’n an chawi Lalzova Chhangte (1924 – 1945) khan a hla phuah ‘Pâr Ang A Chul’ tihah chuan hmana a thenrual te nena hlim taka “rimawi tingtang nen zâi an vawr lai” nite ngaia a lunglen thu hetiang hian kan hmu a:
“Pâr ang a chul, kan nun khuarei an chang zo ta,
Zarva ianga kan hlim lai ni zawng kha,
Hmanlai chang thei hian ka ring si lo,
Rimawi tingtang nen zâi kan vawr lai kha.
Kumpui sûl ang lo vei leh se,
Suihlung rualpui zaleng zawng nen,
Zâi tin vawra kan hlim lai nite zawng kha,
Aw, tunah tah khua sêi ta mai tur! “
A hla phuah bawk ‘Mangtha, Mangtha’ tihah chuan:
“Aw kan nun hlui hman lai thlirin,
Suihlunglen kim te’n a tho,
Lungkham chhailai di zun a châm lo,
Saisena chun chawiin” a han ti te te a, a sawi chhunzawm zel a:
“Kumsûl lam ang her zel,
Sakhmel tha sensiar kan tawng,
Thinlaiah di zun a lo châm a,
Lungleng kan kiu vâwng vâwng” tiin an nuna nulat tlangval inhmangaihnain bu a khuar dan a sawi chho va. Chutah tlangval te’n zana nula an rima, an nula rim te’n ‘mangtha’ an tih thin thu hetiang hian a han sawi leh a:
“Tlai khua a lo ngûi a,
Hellai di rûn kan kai a,
Zankhua tlai se sam ang then nan e,
‘Mangtha’ min lo ti e” tiin.
Lalzova tan chuan lunglenna tur a va tam dâwn tehreng em! A lei zinkawng kha kum 21 chauh a ni tih kan hre theuh ang a. A dam chhung hun hi rei lo mah se, lunglenpui tham sulhnu chhui tur a nei hman nual tih a chiang viau mai. Kan naupang emaw naupang lo emaw keimahni tawkah lunglenna tur kan nei theuh a ni ang.
Han sawi chhunzawm ta zel ila, chutah, kan duh leh hmangaihte nen rûn khat bêl dun turin ‘tiam tlat e’ kan ti a. Hetianga nu leh pa dinhmuna han din meuh tawh phei hi chuan lunglenna tur a tam hle zawng a nih hi maw. Dam chhung khawsak ngaihtuahna te’n kan lu tih hai chang awm bawk mah se, hmana kan nun hlui chhui kirin naupan lai hun kan ngâi a, kan lung a leng thei hle zawng a nih hi. Mafaa Hauhnar khân ‘Panlai Ngaihnawm’ tiin hetiang hian poem a phuah nghe nghe kha:
“Kîr leh ila rangka tualah,
Sai kan sen lai nun thianghlimah;
Chung turnipui a hrâng lo va,
Lenna sumtual hawihte’n a vûl,
Than tum, san tum kan buai lo va;
Chatuan pâr tlan chu keimahni” tiin.
Kum 70 ral kai tawhte lunglen dan tur hi aw tiin ka thlîrna tlâng atangin ka ngaihtuah ve neuh neuh thin. Anni phei hi chuan dâi hriat leh tawn hriat an nei tam tawh dâwn si a, sulhnu chhui a lunglen vâwng vâwng a awl ngawt ang le. C. Durthanga chu kum 50 (1995) ral a kai tawh hnu khân Mizo nun tarlang pahin lunglen takin ‘An ro zo ta maw’ tih hla hetiang hian a phuah a:
“Khuanu lêng ruat sikni êng lo her chhuak,
Lengtin suihlunglen kai tho ve;
Chul ram thlai hnah nem, lêng leh vai lanu,
Lawm rual ngai zâi lo sa chhingmittui nen.
Siahthing zâr ro bêl thuva,
Lunglên tizual zâi sâ nen;
Kan thlawh sawmfang hring cham dum dûr pawh,
Uaiin an chul an ro zo ta maw.
Aw an ngai thin lawm lungrual hlui zawngte,
A thente’n mual an liam zel a;
Kan vanglai hun tha pawh awmlai hianin,
A thlei hrâng chuang si lo in dâwn thin emt
Lung kan rualpui leh lungduh then tâk te,
Ngaiin in thlahlel thin em nit
thenlohna khawpui vanram nuamah chuan,
Mittui zawng zawng a hul tawh dâwn asin”
Mihring te hian vanglai hun kan nei a; mahse, kan vanglai hun a rei lo va, pangpar mâwi tak a chuai leh thuai mai thin ang hian a chuai leh thuai mai thin. C. thuamluaia’n ” ka han chhut ka han chhut hian pawi ber maia ka hriat tâk chu kan nun khuarei an chang tur hi a ni” a tih kha a dik ngawtin ka hria.
Mihring dam chhung te lah hi a rei si lo va, Jakoba’n, “in nunna chu eng nge nit Chhûm rei lo te lo langa, ral leh ta mai thin ang hi in ni si a” a tih ang khân tun dinhmunah chuan chatuana dam thei kan awm si lo va. Nakinah chuan thihna kut vawtin min la khawih ve ngei ang a, chutih hunah chuan Davida’n “Kan dam chhung kumte hi thawnthu angin kan titawp thin” tih a sawi kha a thleng dik tawh ang. Kaphleia’n a essay ‘Thlirtu’-a dam reina, thih hnua nung reng dan a sawiah khan kan thu leh kan thiltih pawimawh zia kan hmu a. Kan thu leh hla, kan thiltihte chu tute mahni min hriat sak loh va min ngaihhlut sak loh chuan kan ral vang vang dâwn tihna a nih hmel a. RL Thanmawia’n, “Mihring erawh hi chu keimahni hunah, keimahni hmun ngeiah kan vul a, kan liam hi kan liam hlen thin” a tih dinhmunah kan ding dâwn tihna a ni ber ang.
Damhauhva paw’n dam a hauh reng thei dâwna a inhriat loh avangin hetiang hian a sawi a:
“Âw ka vul lai hring nun hi pialleiah,
A la zâl ang maw dairial chang turin ;
Lungduh pâr lai tuaidawn a chul tur hi,
Dâwn châng reng hian thinlai a dam thei lo” (Hmangaih lenrual dar ang)
“Hnu tiang, hma tiang ka dâwn chângin,
Dar tui ang ka luang ral tur hi lung a awi lo ve” (Zun phur thing tin pâr leh)