- Zoliansanga Tlau
“Zalenna chu thinlungah a awm a. Tan inah tang mah ila, ka rilru leh ngaihtuahna erawh tan inah ka tan tir ngai lo” – 𝘈𝘳𝘤𝘩𝘪𝘦 𝘞𝘪𝘭𝘭𝘪𝘢𝘮𝘴
December 9, 1982 khan hmeichhe vun ngo kum 31 mi chu a in Baton Rouge, Louisiana-a amah chauhva a awm laiin, mi pakhat hian kawngka a rawn kik a. A va hawn chuan mi dum pakhat hi lo dingin, thawmhnaw mamawh tute tana thawmhnaw a lak khawm thin thu a sawi a. He hmeichhia A.E (hming lem) chuan hlauh rukna a neih deuh avangin kawngkhar khar tuma a intintuah lai chuan midum pa chuan A.E-i chu namin in chhungah chuan a lut ta thut mai a. Chutah kawngkhar inhawng chu a khar nghal bawk. A.E hlau lutuk chuan tlan chhuah tumin kawngkhar pakhat zawk lam chu a pan a; mahse, vanduaithlak takin khawngkhar chu a lo in kalh hlauh mai.
Chu veleh midum pa chuan A.E chu chhuat laiah chuan theh phar dawrin a nawr bet nghal a. A thil khai lai (Briefcase) atang chuan chemte la chhuakin A.E nghawngah chuan a tin ta vang mai a. In chunga a fanu room-ah chho tura hrilh nghalin, a thawmhnaw phelh turin a tibawk. Tichuan vawi hnih ngawt a pawngsual a. A vawi thumna atana pawngsual tura a intintuah lai chuan A.E-i thiannu S.A-i (tia hming lem vuah) chuan A.E-i fanu dah turin khawtah chuan horn a hmet ri tuar tuar a. Mahse, A.E-i’n a chhan theih tak si lovah chuan khawngkhar pakhat inhawng chu hmuin, chutah chuan a lut ta ngawt a. A.E chu a hmingin a ko ta vak vak a. Mahse, chhangtu reng an awm lo!
A.E-i beitu chuan a ka chu a kuta a lo hupbeh tlat avangin a thiannu kohna pawh chu a chhang thei lo va. Pawngsualtu chuan A.E-i pumah leh awmah chuan a chemte ken lai chuan a vit a, bedroom kawngkaah chuan a hnuk phei a. Bedroom khawngkhawr a khar ngal bawk.
S.A-i te nufa leh A.E-i fanu te chuan inchung lam panin an chho va. A hnu lawkah chuan misualpa nen chuan hmaichhanah an inhmu ta thut mai le. Chu veleh misualpa chuan S.A-i chu man betin bedroom-ah chuan nawr lutin bang deng dawtin a theh per lawp mai a. Naupang pahnih chu hlau leh thlabar takin an biru nghal vat a. S.A-i chuan amah beitu hnenah chuan khawngaih dilin in chhuah san turin a ti a. A hmai hupin amah beitu hmel chu a enloh tur thu hrilhin, a tlan bo duh a nih chuan kawta a car dah chu tlanbopui mai turin a tibawk.
Chutih lai tak chuan A.E-i te in-a lehkha pawimawh dah tur hian mi pakhat hian kawngka a rawn kik karh karh a. Chu veleh misual chu inha sawk sawkin a tlanbo ta a ni.
S.A-i chuan A.E-i chu rang takin damdawi inah a hruai nghal vat a. A hliamte enkawl nghal vat a ni thei ta a ni. A hnuah chuan A.E-i chuan amah beitu’n a chhuahsan dawnah a kawra bedroom kawngkhar a hruk thu a sawi a. S.A-i chuan misualpa hmel landan ziak turin a thiannu A.E-i chu a hrilh a. A.E-i chuan amah beitu chu amah aia tlem tea a san thu leh pheikhawk inchi thum a sang a bun nia a hriat thu a sawi.
A.E-i damdawi in-a a la awm lai December ni 15, 1982 khan amah beitu chu feet 5 leh inchi 9 emaw feet 5 leh inchi 11 vela sang nia a rin thute chu Police a hrilh a. A hmel ruangam pawh ziakin Police a pe bawk. A thiannu S.A-i bula a lem ziah leh a lem ziah pakhat Police a pekte chu an danglam tlat mai a. A.E-i kut a hmerna velah misualpa chuan a banah ser a neih thu a sawi bawk. Police te chuan A.E beitu misual ni thei awm midum paruk thlalak phawr chhuakin A.E-i chu an hmuh tir a; mahse, amah beitu awm hmel reng a hmu lo. A tuk December 16-a police te’n thlalak dang pathum an en tir pawh chuan amah beitu awm reng a hmu tlat lo.
January ni 3, 1983 a lo nih chuan A.E-i pawh damdawi in atanga chhuak tawhin in lamah a awm tawh a. Police te’n thlalak paruk entir lehin amah beitu awm a hmuh leh hmuh loh an zawt leh a. Hemi tumah hi chuan amah beitu nih hmel tak a hmu ta a. Mahse amah beitu ngei a nih tih chianna a nei bik lo. Chupa thlalak chu a sir zawnga a’n en chuan amah beitu a an thu a sawi a; mahse, an sam a inan loh thu a sawi. Chupa chu Archie Williams kum 22 mi a ni.
A tuk January ni 4, 1983-ah chuan Police te chuan thlalak dang Archie Williams-a hairstyle tihdanglamna thlalak chu hmuh tir leh niin A.E-i chuan Archie Williams-a chu amah beia pawngsualtu ngei niin a sawi chhuak ta a ni.
Chumi zan la la chuan Police-te chuan Archie Williams chu an man ta a. A tuk January ni 5, 1983-ah chuan A.E- chu thlalak en tir leh niin Police-te hmaah Archie Williams-a chu amah beitu ngei a nih thu a vawi lina atan a sawi chhuak leh ta a. A.E-i thiannu S.A-i pawhin January ni 5-a thlalak chu lo en vein Archie Williams-a ni lo mi dang pahnih kawhchhuah a tum a. Mahse, Police chuan mi pakhat chiah a thlan theih thu a lo hrilh a.
Hun a kal zel a, April ni 18, 1983 a lo her chhuah chuan Archie Williams-a chu Judicial District Court, East Baton Rouge bialtu hmaah inlanin tualthah tum, pawngsual leh rukru-a puh a ni a.
Archie Williams-a chuan a kokiah ser a neih ngei thu an hre chhuak leh zel a. Mahse, amah beitu ngei a nih leh nih loh thuah zaa sawmsarih (70%) bak an chian loh thu an sawi bawk. A.E-i pawngsual a nih hnua a taksaa chi awm zirchiangtu (Seriologist) chuan A.E-i taksaa tuihnang (seminal fluid) chu Archie Williams atanga chhuak ngei a nih thu a sawi chian theih loh thu leh, chutih rual chuan Archie Williams-a chu pawngsualtu a nih theihna a hnawl kher loh thu a sawi chhuak bawk.
Police te chuan Bedroom-a fingerprint awm chu Archie Williams-a emaw A.E-i emaw A.E-i pasal emaw a nih loh thu an sawi a. Chutih rual chuan A.E-in amah beitu lem a ziah leh Archie Williams-a te an in an thu Police Officer pakhat chuan a sawi. A san zawng thuah chuan A.E leh S.A te’n an sawi aiin Archie Williams-a chu tawi zawkin feet 5 leh inchi 4 a sang a ni thung. Tin, chubakah misualin A.E-i a beih lai vel bawr 11:30 am hian Archie Williams-a chu north Baton Rouge-a an inah a mutthilh thu a nuin a sawi. A nu mai bakah Archie-a unaunu leh a thianpa Albert Sterling-a te chuan kha mi zing khan an ina a muthilh ngei thu an sawi bawk.
April ni 21, 1983-ah chuan Jury te chuan Archie Williams-a kum 22 mi chu pawngsual thubuai-ah leh tualthah tum thubuai-ah thiamloh chantir niin parole-a chhuahtir pawh phalsak lovin kum 80 chhung Angola (Louisiana State Penitentiary) tan in-a tang tura tih a ni hem mai.
Mahse, thil tihsual a nei lo tih a chian em avangin atan zalenna kawng a inhawn a beisei reng a. Tân In-a a tân lai pawhin ?awng?ai leh zaiin hun a hmang tam hle ?hin. Chu chuan a chhungril-ah muanna a pek ?hin thu a sawi. Boxing te khel thinin Coach hial a ni a. Tang zingah Boxer tha tak tak a chher chhuak nual a ni awm e. Louisiana State titles pawh vawi duailo a lo lak pui tawh nghe nghe a ni.
Thudik hailan a nih theih nan hma lak dan tur a ngaihtuah reng a; a tan atanga kum 12-na kum 35 a upa a nih kum, kum 1995 khan ‘Innocence Project’, New York-ah lehkha a thawn chu anni chuan bawhzuitlakah ngaiin, kum 1996 khan DNA test that a nih theih nan hma an la chho ta a. Mahse, thuneitute’n an uksak loh em avangin hmalak a har hle.
Kum 2014 khan Integrated Automated Fingerprint Identification System (IAFIS) chu khawl tha zawk Next Generation Identification (NGI) chuan a thlak ta a. Tichuan, March ni 14, 2019-ah chuan 19th Judicial District Commissioner Kinasiyumki Kimble thupekin NGI hmanga fingerprint zir chian chu Prosecution chuan a pawmpui ta a. Tichuan NGI hmanga fingerprint an zir chian leh hnu chuan, thil tisualtu chu Archie Williams ni lovin Stephen Ford zawk a nih thu an hmuchhuak ta a ni. Amah Stephen Forbes-a hi rilru lam buaina nei niin kum 1986 khan man a ni a. Man a nih hunah inpuangin hmeichhe pali a pawngsual thu a sawi a. Kum 1985 khan hmeichhe pahnih a pawngsual a, kum 1986 khan hmaichhe pahnih dang a pawngsual leh bawk niin a insawi. kum 1996 khan tan in-ah a boral tawh nghe nghe a ni. Chutih rual chuan A.E pawngsualtu a nih leh nih loh chungchangah thu zawhfiah hman a ni ta lo.
Tichuan, ‘Innocence Project’ ?anpuina leh puihna a zarah Archie Williams-a chu March 21, 2019 khan tan in a?anga chhuah zalen a ni ta a. Mi thil tihsual-ah kum 36 zet tan in-ah a tâng a. Kum 22 a nih kum a?anga tâng ?anin kum 58 a nih kum-ah chhuah zalen a ni ta chauh a nih chu!
East Baton Rouge bialtu District Attroney Hillar C. Moore III chuan Archie Williams-a hnenah hetiang hian ngaihdam a dil “As a representative of the state, I apologize” tiin.
Archie Charles Williams-a hi March 23, kum 1961 khan Baton Rouge, Louisiana, USA-ah a lo piang a. Amah hi feet 5 leh inches 4 (163 cm)- a sang niin mi hang a ni a. Tan in atanga a chhuah hnua an interview-naah chuan “Ka zalen hun tur thlir lo vin ni khat pawh a liam ngai lo ” tiin a sawi a. “Engtik lai pawhin a eng zawngin thil ka thlir zel a. Engtik niah emaw chuan dikna lan chhuah hun a awm dawn tih ka hria” tiin a sawi bawk.
Archie Williams-a nu chuan a fapa a kan zung zung theih nan Angola tan in bulah a insawn phah hial nghe nghe. A nu hian kum 1999 khan a boral san tawh nghe nghe a, kum 2003 khan a pa’n a boral san tawh bawk.
Mi thil tihsualah kum 36 zet tanin-a a tan avangin Louisiana dan hmangin zangnadawmna dollar 250000 pek a ni.
Angola tanina a lo en thin leh tel ve ngei a tumna thin chu tih hlawhtlingin May ni 26, 2020-a ‘America’s Got Talent’-ah khan inlanin Elton John-a’n kum 1974-a a larpui em em hla “Don let the sun go down on me’ a sa a. Endiktute leh mipuite mittui titlain ding (standing ovation) meuhin an lo lawm a ni. Endiktute zinga pakhat Simon Cowell-a thinlung a khawih hle a ni ang -“Thil tisual lo sang chuang zet tan inah an awm a nih chuan” tiin ‘Innocence Project’-ah ambassador a nih thu a puang phah hial a. Tin, Elton John-a’n Archie Williams biain a hnuk a tihulh thu leh mi ropui Nelson Mandela nen a tehkhin thu a hrilh hial bawk.
Zai thiam Archie William chu AGT-ah tling chho zelin semi-final-ah Westlife hla ‘Flying without wings’ tih hla a sa a. Tichuan, bottom 5 finalist (of the top 10) hial a thleng a ni.
“There are many innocent people at Angola – guys who have served over 50 years. I’m happy to be cleared finally, but i’m not free until they are free (Angola tan inah mi fel tam tak an awm a, kum 50 chuang tang tawh te pawh an awm. Ka zalen thei hi ka lawm hle nachungin an zalen ve hma chu ka la zalen thei rih lo)” – Archie Williams