- Mahmuaka Chhakchhuak
Mingo hoin kum 57 chhung min awp chhung khan min awp hneh viau mai. Kan hnamin kalphunga kan lo neih zawng zawng min thlak danglam sak hman tep hial a, kan sakhaw biak dante min thlak sakin kan khawhawi min thlak sakna pawh tam tak a awm bawk. Zu in theuh theuh zingah Mizoin Zu kan in dan chu sualah min ngaih sak bik tlat a, kan Khuang ngei pawh chu an Drum aia danglamna a tam loh tehlul nen Setana hmanrua ang hialin min ngaih sak a, kan hla tam takte ngei pawh sual rawngkai min tih sak zel bawk a nih kha. Min awptu Bawrhsapte ngei chu thiamna sang tak nei an nih hlawm vek avangin keiniin lungthu tlawhchhana kan lo hnial ve ngawtna chuan awmzia a nei thei tak tak ngai lo a, an rorelnaah ngei pawh chuan khawtlanga pa rawn kai chinte chuan thu han nei ve thin dawn mahsela midum kawnglai zinga a nei te ber thu ang chauhin an ngai pawimawh tak tak ngai chuang lo. Chutiang taka min awp hneh avang chuan min haw san hnu kum tam tak thlengin an zia chu kan la chhawm zelin kan hming phuah thlengin an hming chu kan la tel hram zel a, mawi riau bikin kan la zuk hre zel a nih hi.
September 1, 1939 atangin khawvel sorkar liante chu indoin chu indona chu Indopui pahnihna tih a ni a, Indopui Pahnihna vang chuan khawvel a buai nuai nuai ta mai a. Kum 1941 alo thlen chuan Indopui Pahnihnaah |angrual (Allied Forces) te chuan an ram awp hrang hrangte tanpuina an mamawh avangin Thuthlung pawimawh tak an siam a, chu chu ‘Atlantic Charter’ tih a ni. Hei hi New Foundland bul Atlantic Tuipui chunga Aug. 14, 1941-a US President Roosevelt leh British Prime Minister Winston Churchill-te ziak ngei a ni a. Hemi Thuthlungah hian Indopui Pahnihnaa an chak chuan an ram awp behte tan Zalenna ‘Self Determination’ neih tir an tiam a, chu thu delhkilh chuan British ram awp, India, Burma, Ceylon (Sri Lanka) ram hruaitute pawhin Allied Forces lam puih an ti thlu a ni.
He Charter thuthlung-a pawimawh zualte chu;
1.He Indona hi ram tih zauhna tur a ni lo ang.
2.Tumahin an ram, an duhthu reng avang ni loa then darh a nih hi an duh hek lo. |hen darh lo ni tawh ho chu siam that leh a ni ang a, anmahni duhthlanna pawh zah sak a ni ang.
3.Tharuma laksak tawh ramte hnenah mahnia inrelbawlna pek let leh
4.Sumdawnna lama harsatna awmte tihtlem leh economics lama thawhhona tihhmasawn
He Thuthlungah hian ram hrang hrang; British, USA, France, Russia hruaitute chuan an sign a. Tin, India, Burma, Pakistan ramte aiawhin Jawarlal Nehru, Aung Shan, Ali Jinah te chuan an sign bawk a ni. Reng lal leh Raja-te pawhin British puihna turin an sign bawk a. Chu thu kal zelah chuan Mizo Lalte pawhin Bawrhsap Mc Call-a Bangalow, Aizawlah chuan Union Jack hnuaiah an sign ve bawk a, hetah hian Mizo Lalte hi 300 zet an tel a. May 6, 1942-ah Union Jack kal hualin thu an tiam a, Mc Call ngei pawhin ‘He Indonaah hian tangrualho hi an chak phawt chuan, Indo zawhah in ram awm zel dan tur (destiny) chu nangmahni kuta dah a ni ang’ tiin a tiam bawk a ni. Tichuan Aug. 1945-ah Japan chu a tlawm a, British pawhin a ram awpte chu chhuahsan a tum nghal bawk a, an ram awpte tana Independent Act pawh July 18, 1947-ah chuan pass a ni a.
Keini Mizote tan ngei pawha Zalenna tur chu min awptu British pawh chuan a theihnghilh miah chuang lo a, a kawng hmasa ber atan Mc Donald hunlaiin Politics lama ke kan pen tanna atan Political Party din a lo remti a nih kha. Chutiang chuan R. Vanlawma ngeiin April 9, 1946, Thawhlehni chawhnu lamah chuan Mizo Union chu Bawrhsap Mc Donald remtihna ngei chuan a lo din ta a, hei hi kan Zalenna atana rahbi pawimawh tak a ni. Amaherawchu kan MU Hruaitu hmasate khan Bawrhsap ep zawnga ngaihdan an neih tlat avangin rorelna leh khawtlang enkawlna kawngah an lungrual tak tak thei lo a, Bawrhsap 31 laiin min awp chhungah khan lungrual taka rorelna neih hi a awm meuh awm lo e. India-in Zalenna a neih hmaa Bawrhsap hnuhnung ber Mc Donald (1945 – 1947) phei chuan min hmangaihin kan hmalam hun tur a ngaihtuah viau pawhin a hriat a, Mizoram mahnia a din theihna turin Constitution pawh min duansak hial a, nimahsela kan MU hruaitute nen khan an inmil thei ngang si lo a, MU hruaitu Ch. Saprawnga phei chu vawi hnih lai a beng nghe nghe a nih kha.
Kum 1986 June 30-ah India leh Mizoram chuan inremna kan lo nei a, hetah ngei pawh hian kan hruaitute khan hamhaihna lian tak an nei leh a, chu chu State kan nih ruala MLA neih zat turah kan Excluded Area nihpui Nagaland leh Arunachal Pradesh te’n MLA 60 an neih laiin keini chuan 40 chauh kan neih phah ta thung a, hei hi a chhan ber hriatthiam a har nain kan hruaitu hmasate khan ngaihtuahna thui leh zau tak lo nei sela chuan MLA hi 60 nei ve mai awm tak kan ni. Tin, MNF Delegation-te khan Mizo hnahthlakte inzawmkhawm a, Mizote luah chin ram (Contiguous tract) inhlawmkhawm a, rorelna pakhat hnuaia awm kha an sawi chhuak a, nimahsela India sorkar chuan thuthlukna mumal a neih pui duh ta lo a nih bawk kha. Hei vang hian Zo Reunification (ZORO) hi May 20, 1988-ah khan a lo pian phah nghe nghe nia sawi a ni.
A dang lehah chuan REMNA siamtu India Prime Minister, Rajiv Gandhi chu Mizoramah a rawn kal a, Aizawlah ni li chamin July 8 – 12, 1986 chhung a cham bawk a ni. A cham chhung hian Lunglei leh Champhai pawh a tlawh a, a kalna apiangah mipuiin kutbengin kan lo lawm dur dur a nih kha. Lammuala thu a sawinaah pawh Mizoramin remna kan neih theih avanga a lawmzia sawiin Mizoram tana engkim a phal ziate, Mizoram chu khawizu leh hnute tui luanna rama a siam theihzia te a sawi a. A nu thihna atanga reiloteah Prime Minister a ni a, helna leh remna awmzia pawh a hrechiang viau awm e. Chuvang chuan Remna kan neih avangin min lawmpui mai bakah amah ngei pawh a inhawng hle a, nimahsela keini lam khan ram leh hnam tana tha tur thehluh kan lo nei lem lo tlat mai kha a pawi hle mai.
Hmeichhe thu dawn takin han sawi ila, hengte hi thehluh chakawm tak a ni;
- Chakma Autonomous District Council (CADC) thiah
– Economic Infrastructure Development
– Hydel Project
– Kalkawng, Airport, International Airport, etc
– Inner Line Reserve leh Ramri chungchang, etc
Mizorama Rajiv-a a awm lai hian North East State Chief Minister-te a kokhawm hial a. He North East CM-te a kokhawm hi July 11, 1986-niah niin State dang CM-te hnenah chuan ‘In State-ah Mizo mi cheng engzatnge awm, an chenna ram luah chin eng tiat nge? Mizoram State tharah ka dah lut dawn a ni’ a ti a. Chutianga a sawi chuan State dang CM-te chuan ‘Yes Sir, Yes Sir’ an ti hlawm vek a, he thu hi kan mi hmasate chuan an la hrechiang hlawm viau ang. Hei hi MNF Delegation-te thu lo thlen tawh ngei kha a ni bawk nen kan hruaitu hmasate khan chak takin han bawhzui sela chuan a hlawhtlin mai pawh a rinawm.
Tichuan, Rajiv Gandhi chuan Mizoram chhuahsanin Delhi lamah a hawng thla a, Minister pariat pawt khawmin ‘Committee of Minister’ a siam a. Chairman atan Mr. Narayan Dutt Teweri, Industry Minister chu a ruat nghal bawk a. Anni chuan Mizoramah an rawn chho leh vatin Chairman ND Tiwari chuan ‘Prime Minister-in Mizoram chu khawizu leh hnute luanna ramah siam a duh a, chumi atana engkim pawimawh leh tul ti thei turin min tir a ni. Prime Minister ai kan awh a, Delhi sorkar Aizawlah a rawn insawn a nih hi, Sanctioning Power nen a tul ang ang ti thei turin min tir a ni, in duh apiang sawi rawh u’ a tih pawh chuan keini lam chuan sawi tur kan nei mumal tlat lo ni awm tak a ni a. A pawi hle mai.
Hemi chungchang hi Prof. JV. Hluna chuan heti hian a sawi a – Kum 1995-ah khan ND Tiwari hi MP pangngai a nih hnuin a chenna Inah Brig. T. Sailo nen kan leng a, chutah chuan in Chief Minister chuan Tui hi kan harsa hle a, tunah chuan thingtlang khaw tina School leh Biak In hi rangva in chung a ni deuh vek tawh a, fur laia ruah sur a tui dawh nan tuizem sem min phalsak la, thal laia tui hman tur an nei thei ang. A man tur min pek dawn phawt chuan chu chu kawng awlsam leh tha tak a ni a ti e a ti a, a sawi zawng pawhin pawi a ti a You have missed a golden Opportunity min ti ringawt a ni tiin.
Hetiang hian kan Politician hmasate khan hun tha an lo bawhpelh a awm tlat mai a, an ngaihtuahnaah a awm phak loh vang pawh a ni ang e. A chhan berah chuan Tualchher lutukin Politics-ah bul kan tan vang a ni kan ti lo thei lo ang.