- Laiu Fachhai
Lal Isuan, “Keimah hi kawng leh thutak leh nunna ka ni; keimaha kal lo chu tu mah Pa hnênah an thleng ngai lo,” a ti a (Zhn 14.6). He bung leh changa Lal Isuan kawng a tih hi nun kawng a kawk a, amah Lal Isua chu kan nun kawng a ni a, chu nun kawnga kan kal chuan kan tum ram Pa hnenah kan thleng thei dawn a ni. Kan thlarau nun zin kawngah kawng ṭha, Lal Isua kawng kan zui a pawimawh angin, kan nitin khawsakna nunah pawh hian kawng ṭha neih a pawimawh hle. A pawimawh ber tih ila, kan sawi sual awm lo ve.
Railway, waterway leh airway te nei mah ila, kan ram hmunhma enin roadway (kawng) hi pawimawh ber a la ni reng dawn a ni. Chavangin kawng a ṭhat loh chuan intodelh leh hmasawnna tak tak a awm thei lo vang. Kawng ṭha kan neih lo chuan school, college, institution leh university ṭha leh changtlung neih a harsa hle ang a, damdawiin ṭhate kan nei thei lo vang. Kawng ṭha a awm loh chuan current (electricity) leh tui supply, telephone leh internet facility ṭhate nei tura infrastructure siam leh hnathawh a har hle ang a, nitin mamawh gas, fuel (diesel, petrol) leh ei leh bar ah te kan intodelh thei lo vang. Kawng a chhiat a, a kal theih loh chuan nau nei turte, accident tawkte, thih ngama damlote a hun takah dawmdawiin ṭha thlenpui a thei lo ang a, nunna channa hial a thlen thei dawn a ni.
“Pioneer” kan tih mai ṭhin Border Road Organization (BRO) kawng siam kha a ṭhain a tlo hle a. Kan state PWD in kan kawngte an enkawl hnuah erawh hi chuan a fûr a ṭhalin kawng a chhe reng mai ṭhin zawng a ni hi. State “pawn lam mi” ten kawng ṭha kan neih min duhsak a, chuvangin specification dikin kawng an siam a, kawng ṭha min siam sak thei laia, mahni rammi ngeite PWD kuta kan kawngte a awm hnuaah hetiang kan ni mai hi chu, ngaituahna a kal thui duh hle a ni. Ram hmangaih lohna leh mipui tham lohna vang a nih loh chuan, tlak lohna ah a ngaih theih hial âwm e. Kan kawngte hi blacktopping kawng ṭha ni lovin, bill-topping kawng chhia an nih hlawm tawh hi maw.
Hmasâwn rih lo ramte kan chak lohna (weak point) pakhat chu vangtlang thil (public property) kan zah lo va, vantlang thil repair & maintenance culture kan neih ṭhat loh hi a ni. Sawrkar in thar, vantlang kawng thar, etc te zawh hlimah chuan ṭhain an mawi hlawm hle a, mahse kan enkawl ṭhat loh avangin an chhe hma em em ṭhin a ni. A chhiat hle hnuah pawh, “A la luah theih rih e, a la kal theih rih e,” kan ti a, repair nghal mai lova kan dah rei lutuk ṭhin avangin luah tlak loh leh kal theih loh khawpin an chhe hman ṭhin. Sawrkar aṭanga beiseina a awm thlawt loh avangin, Siaha khawpui leh khaw thenkhata kawng khuarte chu hnatlangin an hnawhkhat a, tute emaw in bill an insiam mai ang tih a ngaihtuah awm rum rum a ni. Ram hmasawnah te chuan an kawngah khuar (pothole) a awm chuan fûr lai pawhin mawhphurtute’n an repair nghalh thuai ṭhin a, chuvangin a fûr a ṭhalin kawng ṭha an nei reng bik thin a ni.
Mizoram lungte hi an chang tâwk lo tih hi kan rama kawng siam tlo lo chhuanlam langsar ber a ni awm e. Hei hi chu chhuanlam tling a ni lo. Kan ram lungte hi an chang tawkzia “Pioneer” hovin an finfiah tawh a ni. Tripura-ah khuan lung hrim hrim an neih ṭhat loh avangin kawng siam nan lung aiah leirawhchan chang an hmang a, kawng ṭha an nei thei tho a ni. Keini erawh chu kan kawngte hi specification anga siam an nih loh avangin leh repair & maintenance-ah kan tlachham avangin kawng ṭha kan neih theih lohna chhan ni berin a lang.
Kawng ṭha leh tlo neih theihna turin PWD portfolio changtu Minister chuan advisor ṭha bureaucrats-te a nei ngei ang a. An advice a la duh lo em maw ni dawn le? Advisor sawi takah chuan, Chief Minister leh Ministerte advice petutur mithiam bureaucrats-te an awm a, chutih laia MLAte Advisor-a han ruat leh hi chu, an thiamna leh thil chinchang hriatna vang nih lovin, politics-a intihlungawina tura thiltih a nihzia vantlang hriat a ni. Politician leh politician chu an in-advise tak tak thei pawh a rinawm lo. MLAte chu minister an nih loh pawhin hna thawh tur tam tak an nei a ni. An bial ṭheuh, an bial chhunga kal kawngte telin, buaipuia ṭha takin enkawl hlawm sela, kan state tan rorelin dan siamnaah te rinawm tak leh taima takin min thawh sak sela an awl hman lo ang. Kan Chief Minister leh Ministerte chuan bureaucrat-advisor an neihte bakah advisor dang an mamawh chuan, politician dangte hmang mai lovin thil chinchang hria mithiamte sawm zawk sela kan ramin hma a sawnpui zawk ngei ang.
Kawng ṭha neih hi khua leh tuite kan mihring pianpui chanvo (rights) a ni a, kan sawrkar hmasate leh kan sawrkar hrawn mek hian mipuite rights palzut sak pawi an tih loh vang emaw, an tlak loh vang emaw a ni loh chuan, ram hmangaihna an tlachham avangin tihmasak tur (priority) an hriat loh vang a ni ngei ang.
Kan sawrkar hrawn mek hian kawng ṭha nei a duh a, a tum tak tak chuan, kawng ṭha kan neih theih lohna tur a awm lo. An kum nga term kum khatna chu kawng chhia-in min hman zawhpui dawn chu niin a lang phawt a, kum li dang an neih chhung tal hian kawng ṭha leh tlo min siam sak turin i lo beisei leh chhin phawt teh ang u, kawng ṭha neih hi hmasawnna leh intodelhna atan thil pawimawh ber a ni si a.
Hmathlir a awm loh chuan mipui an boral ṭhîn a,
Dân zâwmtu erawh chu a nihlawh ṭhîn.
(Thufingte 29.18, Ziaktu letlin dan)