- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
India ram kawng (Indian Road)-te hi chi 7-ah then a ni a, chungte chu National Highway, State Highway, District Road, Village Road, Border Road, International Highway, leh Expressway-te an ni. Heng bakah hian thlawhna kawng, lawng kawng, rel kawng, lei, ropeway,, flyovers, Skywalk, fehkawng etc. chihrang hrang a la awm cheu bawk. Kawng pawimaawwhzia chu kan hria. Kawng tel lovin hringnun a famkim thei lo. Kawng nei lovin khawii ilo vah thui a har hle. Ramsa nungchate leh arsi, ni leh thla, thlipui chenin kalna kawng bik theuh a awm. Kawng chihrang hrang awmzia kan hriat hran theih nan i han bih zau dawn teh ang:
NATIONAL HIGHWAY
National Highway hrang hrang a awm. Heng kawngpuite hi Central Public Works Department (CPWD) siam niin, lawng chawlhna hmun pawimawh leh state pakhat leh state dang a thlunzawmna kawngpui pawimawh tak a ni. Ministry of Roads, Transport and Highways (MoRTH) chhinchhiah danin, India ramah National Highway 599 a awm a. Mizoram bikah erawh National Highway hi 6 a awm a, chungte chu NH 44A; NH 54; NH 54A; NH 54B; NH 150 & NH 154-te an ni. Mahse, kan National Highway-te belhchian an dawl lo hle. Tunlai ngat phei chuan lirthei tan pawh tluang tak leh nuam taka zawh a har hle.
STATE HIGHWAY:
State Highway hrang hrang a awm. Heng kawngpuite hian state pakhat chhunga khawpui liante a thlunzawm a, national highway leh a chhehvela state-te nen a thlunzawm bawk a ni. Kum 2019 thleng khan Mizoramah state Highway kilometre 170 vel a awm a. Mizorama state Highway thenkhatte chu: Chungtlang–Darlung–Buarpui Lunglei, Buarpui–Thenlum–Zawlpui, Chawngte telin Bungtlang South panna kawngpui Multimodal Road junction thleng, Zawlpui–Phairuangkai, leh Kawlchaw–Tongkolong Rd-,te an ni. Hengte pawh hian an nih dan tur an pha lo hlawm hle. Nawrh khum tlak thiau an ni. Torch light chhia a thalai zawn ngial ngai an ni hlawm.
DISTRICT KAWNGPUI
District Kawngpuite hi an pawimawh hle. Heng kawngpuite hian state chhunga district hrang hrangte a thlunzawm a, a tawpah chuan state highway emaw national highway emawah an inzawm khawm thin a ni. Tunah hian Major District Roads (MDR): 225.750 kilometers kan nei mek. District Road hian district tinte huam chhung theuha khawpui lian zual deuh deuhte a thlunzawm a ni. Heng district thlunzawmtu kawngpuite phei hi chuan belhchian an dawl lo hle. Inchhirleh tur hisap lawka zawh ngai chi vek an ni.
THINGTLANG KAWNGPUI:
Thingtlang Kawngpuite hi khawpui leh thingtlang thlunzawmtu kawngpui pawimawh tak an ni a. Heng single-lane kawngpuite hian India ram hmun hla tak tak leh thingtlang hmun hrang hrang a thlunzawm a ni. Mizoramah hian Village Roads (VR): 41.00 kilometers kan nei mek a ni. Hengte hi chu chhe deuhin bumboh deuh pawh ni se ngaihhnathiam theih a ni. Mahse, NREGA-2005 sum sanction an hmuh that chuan VC-ten mipui inhlawh nan heng kawngte hi an chei tha thin a; rin ai takin hetiang kawngpui hi zawh a nuamin a tha letling phian thin.
RAMRI KAWNGPUI
Ramri Kawngpuite hi an pawimawh hle. Heng kawngpuite hi India ram hmarchhak leh hmarchhak ramria siam niin, Border Roads Organisation (BRO)-in a enkawl leh siam a ni. Border Roads Organisation (BRO) chuan kum 5 kal ta chhung khan Mizoram pumah ramri kawngpui 8 an siam tawh a, a vaiin kilometre 590 a thui a ni. Hetiang kawngpui pawimawh hi chu BRO enkawl a nih avangin a tha phian thin. A pawimawh êm avangin englaipawha tha reng chi a ni bawk. Mahse, hengte pawh hi kumin ruahtui tam lutuk angah chuan an chuti lua lem lo niin a lang.
EXPRESSWAY
Expressway-te hi India rama kawngpui class sang ber berte an ni a, highway quality sang tak tak, lane 6-8 nei an ni. Lirthei chak tak taka tlan theihna tura siam an ni a, tunlai thil chi hrang hrang, access ramp, lane divider, grade separation, leh elevated section-te an nei a ni. Hetiang kawng erawh hi chu Nizoramin kan nei pha ve lo.
BITUMINOUS KAWNGPUI:
Bituminous kawngpuite hi concrete kawngpui aiin siamna man senso a tlem zawk a. Bituminous kawngpui hi highway, khawpui kawngpui, leh chenna in kawngpuiahte hman a ni a, ‘Bituminous road, asphalt road’ tia hriat fo hi kawngpui siamna chi khat a ni a, aggregate inzawmkhawm nan bitumen hi binding agent atan an hmang a ni. Bituminous kawngpui hian hlâwkna hrang hrang a nei a, chung zingah chuan tui leh khaw lum laka invenna tha tak, leh nuam taka lirthei chuan theihnate a tel a, rang taka siam emaw siamthat emaw theih a ni bawk.
KAN RAM KAWNGPUITE:
“Mizoram leilung hi a naupang a, tlangram a ni a, lei a thâwl a; a tla muk lova a nghet lo bik bawk a, a min duh bik, kan lungte pawh hi a no lutuk a, kawng phah atan pawh a hman tlak loh. Hei vang hian kan kawngpuite pawh a tlo lo thin a ni” tih thunawn (chorus) hi kan ram hruaitute chhuanlam a ni châwk. A dik viauvin a rinawm. He chhuanlam hi a dik tak tak a nih chuan engvanginnge Rajasthan, Gujarat, Andhra Pradesh, Assam, Bihar, Haryana, Madhya Pradesh, Meghalaya, Karnataka, Odisha, Punjab, Uttar Pradesh lungchang tha awmna khawimaw lai ber atangin emaw lungchang tha hi an chah mai thin loh? Kan ram lung thatlohzia hre reng siin an hmang lui reng tho bawk si? Engtinnge kawngpui tha leh tlo kan neih theih tehlul ang? Kawngpui siam dan tur hmanraw tha leh rintlak ngei hmangin kawng inthuahthip dan tur technical system dik takin zâwm thlap thlapin kawngpui siam dan tur dik takin siam thlap thlap thin se chuan kan ram leilungte hi naupangin nghet lo mah se, tun ai hi chuan kan kawngpuite hi an tlo zawk vek ang. Hmanraw hman chhe bawk, siam dan tur dik tak ni pha bawk si lo; senso tur zata ruahman lâwk sa pawhpen then thin ni bawka lang, hetiang tehnuaiha kawngpui sial leh enkawl thin a nih avang hian heng kan kawngpui neih chihrang hrangte hi a tlo thei lova, a khuar kêkkûk a, a bumboh êm êm a, lirthei khanhniam deuh leh ke hnih nei chi tan phei chuan kal a harin a him lo hle a, lirthei a tlo lovin a hmelhem zung zung a, lirthei neitu, khalhtu leh mi chuangte hriselna thlengin a nghawng chhe thei a ni.
A TLÃNGKAWMNA
PC Ministry lai 1979-1984-a Pu Thenphunga policy 6 basic need-ah khan Pu Thena khan kawngpui a ngai pawimawh hle a. Mizoram PWD kawngpui sial aiin Border Roads Task Force (BRTF)-te kawngpui sial kha a thain a tlo zawk fe thin a ni. Anni chuan “Km khatah engzat nge ka hlêp ruk theih ang?” tih lam an thlûk ve lova, chu ai chuan “Kan siam dan hi a dikin a tlo ang em? Kan hmanraw hmante hi a dikin a tha tawk em?” tih lam an ngaihtuah ber zawk a ni. Khatih hun lai khan hnatlanga kawngpui chhe hnawh ngai a awm ngai lova, YMA, Political party leh NGO, State Monitoring Committee-te vila endik chiam chiam a awm ve ngai hek lo. State pawn lam atangin lungchang an chaw lut bik lova, mahse, an kawngpui siamte kha a tlo êm êm thin a ni. NH 150 Aizawl-Tipaimukh kawngpui phei khi chu 1980-1984 lai vela BRTF kut hnu a ni bawk a, a thain a hnum hle thin. Tun thleng hian kawngpui tha pawl tak a la tling pha a ni. Pu Hawla leh Pu Zorama ministry-ah khan tun ang êm êm hian kawngpuite hi hnawh ngaiin a chhe êm êm lova, thawmthat ngai erawh a tam ve hle tho. An thawm tha nual a, alkatra an luan tha tawk thin lo tih mai loh chu a hming chuan kawngpui an thawm tha ve nual thin. ZPM Ministry-ah erawh PWD Minister a inhmakhua lo nia a lan avang leh a mawhohurhna a tlin lo nia a lan avangin ruahtui tam kum chhuanlam tur ting a lo awm bawk nen, heti êm êma khawii lai kawngpui mai pawh hi heti êm êma chhia leh hnawh mam ngai tam ta lutuk mai hi chu a zahthlakin a vanduaithlak takzet a ni. Kalphubg thar sorkar hi a sakhmingah ‘Kawngpui hnawh sorkar’ sak mai ka nuam e. Tunhnai (06/10/2024)-a kan CM thusawi kha thlir let lawk ila. National Highway-te hi Ministry of Road Transport & Highways (MoRTH,) ta a ni a, enkawlna sum pawh an mawhphurhna vek a ni. Heti zawnga sawi chuan CM thusawi kha a dik thei a.Kan ram a National Highway, state PWD-in Highway ministry agency a nih avanga a enkawl mek 60% chuang hi Central agency NHIDCL kutah an pe tawh a. Silchar kawng bikah chuan Bilkhawthlir-Kolasib leh Kawnpui-Khamrang bik hi NHIDCL-in an lak hmaa state Sorkarah sanction a lo thlen vangin tender chhuahin state-in a thawk ta a. Sairang-Buichali lam erawh NHIDCL kuta hlan a ni tawh a, state mawhphurh a ni tawh lo. MoRTH leh state-in contractor hmanga a thawh Kawnpui-Khamrang erawh state mawhphurhna a la ni a. Contractor-in a thawh thatin state a hmingtha a, a thawh chhiat chuan state a hming chhe ve thung. Chuvangin state mawhphurhna hlih theih a ni lova. Sairang-Kolasib a vaia tha taka siam vek tur chuan state mawh a nih loh bakah State sumin a tlin lovang. Mahse MoRTH/NHIDCL-in an tih mai loh avanga kan tawrh vak ai chuan, CM hmasate tih thin ang khan a chhe zual siamna tur hi state-in kan tum ve mai pawh a tul zawk a ni. Engpawhnise, ZPM Ministry hi zawng Alkatra hmanga kawng zût lam aiin boulder hmanga kawngpui hnawh lamah tan a la nasa niin a lang a, chuvangin, ‘Kawngpui hnawh Sorkar’ kan hrawn mek a nih hmel khawp mai. An term kum 5 chhung hian kawngpuite hi an hnawh zo thei maiin a rinawm. Engpawhnise, kawngpui hnawh tal an ngaih pawimawh avangin Zoram mipuite lãwmin kut I beng phawt mai teh ang u.