Mizo mipa huaisenzia hi!

  • Dr. C. Lalrampana

A KAMKÊUNA

Mizote hi hnam nunphung hausa tak nei kan ni. Huaisenna leh chhelna nasa tak kan nei bawk. Indo mi, mi lu la hnam (Headhunting & Warfare) kan ni. Tun hma chuan Mizote hi lu la hnam inrûn ching kan nih avanga hriat hlawh tak kan ni a, chu chuan huaisenna tam tak min pek belhchhah a ni. British hunlai khan Mizote chuan British lalna tha lo tak chu kan dodal ngam a,, kan huaisenna leh tumruhna a takin kan lantir thin a. Thian chhan thih ngam khawpa huaisen tih kan ni hial.

KAN HUAISENNA HRANG HRANGTE

Ram vah sa pêl leh inbuan, inchai ang chi hnam dan kalphungte hian huaisenna leh taksa chakna leh mamawhte min siamsak a, chu chu Mizo khawtlang nunah chuan zah hlawhna tha tak a ni. Mizo sipaite chu Indian Army leh security force dangahte kan thawk nual a, indona tualah leh buaina hrang hrangah huaisenna kan lantir fo thin a ni. Sports leh adventure lamah Mizo infiam mite chu sport hrang hrangah kan che tha hle bawk. Lekha thiam leh ziak leh chhiar thiam tam lamah pawh India ramah dinhmun sang pawl kan ni chho mek zel.

KAN HUAISENNA KAWNG DANGTE

Huaisenna kawng hrang hrang kan nei nual. Kan tarlan takte baka huaisenna tha lo tak tak kan neih mekte tlem i han tarlang teh ang. Chungte chu:
Uirena sualah : Kohhran pawl hrang hrang kan tam hle. Kristianna nun rawngbawlna chihrang hrang chelh kawp tentun chungin nupui-pasal fanau nei reng chunga uirena sual dai hreh miah lo, huaisen tak tak an tam hle.

Sumdawnnaah: Sum tam tham lakluhna tur a nìh phawt chuan dik lo tak leh mawi lo taka chet lak ngai pawh ni se, huaisen tak leh huangtau taka tal ngam huaiisen tak tak an tam hle.

Ruihhlo hlauhawmah: Ruihtheih thil leh ruihhlo hlauhawm chihrang hrang, zu, zuk leh hmuam, drugs hlauhawm hriselna tichhe thei tih hre reng chunga engmah hlauh nei lova huaisen taka ei-in leh inchiu ngam an tam hle.

Hlemhletnaah: Kohhran rawngbawlna kawng hrang leh dinhmun sang tak tak chelh reng chunga eiruk, leh hlemhletna chihrang hrang khawih pah hreh miah lo huaisen tak tak an tam hle. Hei hian kohhran tinah sual a tihuangtau nasa hle.

A dera nun kawngah: Hamthatna kawng hrang hrang hmuh theihna tur a nih dawn phawt chuan engmah khawih hreh leh tih hreh nei lo, dik lo taka document lem chihrang hrang siamchawp ngam, pawisak nei lo, a hun leh hmuna engmah tih khai leh hlauh nei hauh lova hmang hmiah hmiah ngam an tam hle.

Hrisel lohnaah: Châkna phuhrukna tur leh puar leh fanna tur, pumpui koham tak tak, a tui phawt chuan, mihring nunna leh hriselnain a tuar dawn tih hre reng chunga ei-in bawrh bawrh ngam an tam hle. Hetiang avanga hrisello zui ta leh nunna hial chân tate pawh an tam tawh hle. Sawrkar lah hian mipui hriselna tur a ngaihtuah tak tak lo, state dang leh ram dang atanga ei leh in tur kan lakluhte uluk taka finfiahin a monitor ngai lova huaisen takin kan ei tlang miah miah mai a ni hi!

Mahni intihhlum kawngah: Mahni intihhlum vanga thihna thleng, kum 2014 – July 2024 inkar khan mahni intihhlum vangin mi 948 an thi a, chung zinga 84% chu mipa an ni. Mipa 796 vel), hmeichhia erawh za zela16% chauh an ni. Hmeichhia hi 152 vel chauh an thi a ni. Thalai thihna kum 2023-a thi Presbyterian Kohhran Mizo Synod KTP member zingah: 87.68% chu mipa an ni. Thalai thi 552 zinga 484 chu mipa an ni a, hmeichhia erawh 12.32% chauh an ni. Thalai thi 552 zingah hmeichhia 68 chauh an ni. Social worker-te chuan mipa thalai thihna tam bik chhan hi ruihhlo hlauhawm, zu leh HIV+ vang a ni tih an sawi.

Thihna thleng tlangpui, Kum 2020 data atanga a lan dan chuan Mizoram hian mipui 1,000 zelah thihna chu 4.2 a ni. Khawpuiah 4.6 a nih laiin thingtlangah 3.8 a ni. Mizo mipate tan a tlawm thlakin a zahthlak hle mai. Mizo Nula, mahni mizopui pasal neih tur indaihloh vanga Dumka pasal tur zawng tura Mizoram rel service thar tur hmanga Dumka zila pan suau suau an la tam viau ta ve ang tih a hlauhthawnawm hlel love.

A TLÂNGKAWMNA

Kan dinhmun kan chiang ta hle. Mizo mipa heti taka thi an tam zawkna chhan hi engdang vang ni lovin an huaisen bik vang a ni. Mizoramah mihring cheng zat chhut thar berah mi nuai 14.16 (2025) vel lek kan ni. Heti zat lek atang hian HIV+ vei mek Dr. Raltea sawi danin, Mizoramah mi 32,287-te chu HIV an vei tih an hmuchhuak a, January 2025 thleng khan mi 5,511 an thi a ni. A buaithlak hle a, April 2024 leh January 2025 inkar chhung ringawt pawh khan HIV+ kai thar mi 1,769 hmuhchhuah a ni a, hei hian HIV+ avanga harsatna tam tak kan hmachhawn mek a ni tih a tilang a ni. HIV+ vei zingah chuan kum 15 leh 60 inkar mipa 1000-ah mi 206 an thi a, hmeichhia 1000-ah 138 thi an awm bawk. National AIDS Control Organization (NACO) chuan India rama HIV vei zat data a pek zingah Mizoram a langsar hle. Heti taka Mizo mipa thihna tam chhan hi an huaisen bik vang liau liau a ni. Mizo mipa pakhat ka kawm chuan a bianlnuin HIV+ a vei tih hre reng chungin sex a hmanpui hlau chuang miah lo tih a sawi miah miah mai! Hetiang taka Mizo mipa huaisen, kawlkei sahrang hmaa zam ngai lo, pasaltha ram vachal ni lem hauh si lo hi chhungkhat pa, sawrkar Officers leh kohhran rawngbawltu hrang hrang zingah an tam hle dawn niin a lang. Mizo daktawr thiam tak pakhat chuan HSS/HS naupangho hnenah “Virgin in la awm em ban han phar teh u?” tiin a zawt a, tumah phar ngam an awm lo. “In thil neih zungthum bawk lek pawh in hum zo lo maw, a va mak ve, a van zahthlak ve?” tiin an thianghlimna vawnghim turin a fuih a. A va han dik tehlul em! Mizorama HIV+ vei tamna chhan ber hi hmeichhiat mipat hman sual nasat lutuk vang a ni. Ruihhlo hlauhawm, zu leh HIV+ Pawh hlau lo Mizo mipa huaisen tak tak hi an tam hle a chuvangin, kumtin hmeichhia aiin mipa thi hi an tam lo thei lo a ni. Mizo mipate u, harh a hun takzet ta e. In huaisenna, in record break-na khi a van chhuanawm lem loh tehlul êm! Guinness world record-ah mizo mipa thihna tam chhan tha lo tak takte hi tarlan a nih hma ngei hian kan ram leh hnam chhan chhuahna tur huaisenna awmze nei zawkah huaisen I tum tawh zawk ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427