- Dr. C. Lalrampana
Bible hi kum 1,500 vel chhunga ziah a ni a. Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar ziah hun lai chipchiar taka thendarh leh endik (breakdown) hun lai chu hetiang hi a ni. Thuthlung Hlui: Bible bu hmasa panga Torah hi BC 1400-600 vela fawmkhawm a ni a, mithiam thenkhat chuan Mosia lehkhabu hmasa ber niin an sawi a. Thuthlung hlui chu BCE 430 vela peih fel nia ngaih a ni a, a hnuhnung ber Malakia hi BCE 400 leh 450 inkara ziah a ni awm e. Thuthlung hlui buatsaih hun lai hi BC 4115 vel atanga BC 2000 vel a ni theia ngaih a ni. Mosia lehkhabu hi 1445-1405 BC niin ngaih a ni bawk. Thuthlung Thar lehkhabu hmasa ber hi AD 35-50 vel khan ziah a nih a rinawm a, chanchin tha Matthaia, Mark, Luka leh Johana hi 40-90 AD inkarah ziah a ni. Thuthlung thar hi 90 AD-ah peihfel a ni a, Thupuan bu hi 68-95 AD inkarah ziah a ni awm e. Thuthlung Thar ziah dan tlangpui chu Isua hun lai hi BC 4-38 AD vel a ni a. Khenbeh hun leh a thawhleh hun lai hi 30 AD vel a ni. Paul-a lehkha thawn hi 48-62 AD vel a ni a. Tichuan saptawng Bible KJV hi kum 1611 vel khan peihfel a ni ta a ni.
Mizote hian thuthlung tih tawngkam hi kan ngaina hle niin a hriat theih. Pathian thuthlung zawmtu, thuthlung fate, thuthlung thar kohhran, thuthlunga innghat etc. tihte hi kan lam ri nawk zel thin.
Tichuan, PWD & YMA Thawhhona Thuthlung hlui (old MOU) hmasa ber chu June 14, 2018 khan ziah niin, a vawi hnihna chu July 14, 2022 khan ziah leh a ni. Tichuan,tuna tthuthlung thar ziah hian August 8, 2025 atanga kum 3 chhung (August 2028 thleng) a huam ang. He thawhhona thuthlung thar tlangpui tarlan theihte chu:
- Hnathawh tur lian zual deuhah bul tan a nih hmain a bialtu PWD hotute ruahmannain hnathawhna tur huamchhunga YMA Branch/Group/Sub-Hqrs. hruaitute nen project nihphung, hnathawh dan tur leh tul dangte inhrilhfianna neih thin ni se.
- Project intanna leh tawpna, a paltlang kawng/ khuaahte detailed information PWD-in a duan angin informatory board, PWD sensovin tar thin tur a ni a, a venhim hi YMA mawh a ni ang.
- Hnathawh laiin, hun remchangah PWD leh YMA hruaituten joint inspection an neiho ang a, a tul dan azirin bialtu MLA/sawrkar hotu dang leh NGO dangte pawh sawm theih a ni ang.
- Hna tha lo a awm chuan, YMA-in a mala hma la mai lovin, bialtu EE/SDO-te nen sawiho a nih hnuah department-in contractor-te hi instruction pek thin tur a ni ang.
- Kawng siam mek tikhaihlak zawnga khawsa leh harsatna siam an awmin, YMA leh department-te inrawnin a tul angin hmalak a ni ang.
- PWD kawngpui leh side drain-te a him theih na’n a tul angin branch YMA-in an huam chhungah guideline for road safety chungchanga zirtirna an pe thin ang.
He thuthlung thar ziah hi a tharlam hle a, tun thla August 8, 2025 mai khan ziah a ni a, a tam zawk hi chu thuthlung hlui June 14, 2018 & July ni 14, 2022 version atanga lak chhuahte an ni. He thuthlung hi kum 7 kal ta atanga lo piang tawh kha a ni a, a thute hi tha hlawm hle mah se, tun lai Mizo kristiante’n Bible thu sawi uar hle si a, a taka an zawm chuang si lo ang vel tho hian he thuthlung version hian zawm a hlawh tha vak lo ni ngei tur a ni; Mizoram khawiilai kawngpui mah hian that lai rêng a nei ta lo a ni ber mai. An siam dan phung system leh hmanraw hmante hi a rintlak lohvin a tlo lo thin hle.
An kawngpui siamte rêng rêng hi zawh hlim chuan tlan a nuamin a tha thawkhat hle niin a lang a, mahse, he thuthlung hlui & thar bung 3:4 hi an zawm that duh loh vang nge; fur khat êm pawh a dãwl zo thin lova, a chhe zui lehnghal zel a ni ber. A chhe hmasa apiang siam nghal zel a nih bawk si loh avangin kawngin a tuar a, a hnu lawkah tlan harsa khawpin a chhe zuileh ta thin a ni. Kan kawng siamte a chhiat hma chhan hi sawi tur hrang hrang a awm thei a, a chhan berah chuan an siam tha tawk lo a ni tih a chiang hle. Tin, thuthlung hlui leh thar bung 3:6 anga enkawl that a nih loh vang niin a lang bawk.
Aizawl khawpui Ramhlun kawngpui hmanni lawka siamte kha a chhe hma hle a, kawngpui siam hun lova siam a nih vang niin a lang. Kawng siamna hmanrua alkatra hian tui a ngam lo hle a, Ramhlun kawngpui siam kha ruah tui tlak hnu a nih bakah kawng siamna hmanraw fawmkhawmna a inhlat êm avangin an chawhpawlh pawh a daileh hman a, a inchar tha thei lo niin a lang bawk.
NH-306/06 thawmthat zawh tak pawh hi an hmanraw hman a fuh loh avang leh fur ruahtui tlak tam lai taka “barhluih kawng thawm that “ a nih avangin chawlhkar 2 a daih lo mai thei. He thuthlung Thar mizo version bung 6 lai pawh hi tha hlein lang mah se, a taka zawma bawhzui nghal zel a nih loh chuan kum 7 chhunga thuthlung muthlu ang tho kha a nileh thei tho tih hriat a tha hle. Kum 2018 lai daih tawha thuthlung hlui tha tak kha a taka kalpui thlap thlap ni se chuan tuna kawngchhiat vanga kan harsatna ang êm êm hi kan tawk hauh lovang. Chuvangin, rinna chu thiltih tel lo chuan thi a ni tih ziak ang khan thuthlung ziaktute hian a takin tihtakzetin zawm tawh se kawngpui tha kan nei thei ngei ang.