- K. Hmingthankaia
September ni 30. 2025 khan kan veng Venghlui vengthlang lama kawn lun leh ualau deuh ber ka han chhuak chho ve chu, vai puan zuar in tina lut lawr chuan min lo en ngar ngara. A bul ka thlena puan mi lo zawrh chuan, engdanga chhang ta lo chuan, ‘ Hetia sumdawn theihna permit hi i nei em ni? ‘ ka’n ti nghal tawnga. Phur fahranin, ” Nei e” a ti a. ‘Min entir rawh’ ka ti a. A temporary ILP ka en pah chuan a lehkha thla te chu ka la a. Ka bul vela mite hriat ngei tur chuan, ‘ Kan ramah vai an tam lutuk, thil zuar an tam si, ka ning lutuk’ ti leh ringawt thin lo hian, vai chuangtlai leh hnawksak, rinhlelhawm awm deuh kan hmuh chuan, tupawhin khawi hmunah pawh thu zawhfiaha check thin tur a ni a. Kei chuan mi tih duh loh hi ka ti leh mai thin a ni’ ka’n ti deuh lang lang kher a.
ILP chungchang leh vai chungchang hi chanchinbuah ka lo sawi tawh thin a. Tunhmaa thil hrang hranga vai hrang hrang nen inkungkaihna ka neih lai khan, ‘ Mimala vai sponsor hnem ber i ni’ min ti fiam thin tih thute, vai mistiri leh insakna bungraw zuartu thenkhat inthurualin tunhmaa min bum thin dante, ILP chungchanga ka hriatfiah dan ang angte, ILP thu-ah pawh vaiin min bum thiam dante, a sponsor-tu leh a hmangtuten a nih dan tur dik tak ni lova kan kalpui nasat dante chu chipchiar deuh takin ka lo sawi tawh thin a ni.
Ka hmuh dan chuan, ILP hi kan rama vai lo lut tur danna ni lovin, pawisa chawiin ILP hmang hian vai a tam thei ang ber lo lut rawh se, tihna niin ka hria. A chhan chu, ILP hi sawrkar sum hnar tha lutuk a nih vangin, tu ministry mahin an strict phal lova, an thlah zalen em em zel a ni, tih thu thlengin ka lo sawi tawh. Sawrkar leh mite rilru-ah engtin nge a thawh tih phei chu ka hre lem hlei lova.
Tuna ILP ka ensak pawh hi Uttar Pradesh lam daiha mi, a sponsor-tu pawh Chandmari West-a mi a ni a. A lo kal chhan, purpose of visit chu, ‘ Marketing purpose’ tih a ni tawp maia, a huam a zauh hmel khawp mai. A duh duh danin a sumdawng dawn emawni le? Mahse, a chet tlatna leh a awmna tur niawm tak, place of stay, tihah chuan, ‘ Chandmari west’ tih a ni leh si a. Tunhma khan hetiang sumdawnna thil lamah hian temporary ILP kha an pe ngai lovin ka hre si a, mak ka ti hle a ni. Tin, a temporary ILP chu hemi ni tuk, October ni 1 hian a tawp dawn lehnghala.
‘ Hetiang ILP hi pek theih em ni? Hei naktukah a thi dawn lehnghala’ ka ti a. “Pek theih e. Naktukah kan renew dawn” a la ti zuia. Hman deuha Aizawl DC office ILP branch ka zawh khan, temporary ILP renew theih tawh loh an ti khan ka hre bawk si a, ka buai ru ta deuha, DC office leh Home department lam zawh fiah leh tur a nih hi ti rilru chungin vaipa nen chuan kan inthen taa.
A thlang deuhah chuan a thianpa dang a lo awma, min rawn enpah chuan engmawni an sawi duna, ‘ An ILP neihte hi intihtheih nan an hmanga, keinin kan palzut sak mai mai si a, tumahin min chik-in min check tak tak ngai chuang si lova, khi pa khi chu a mawl bik a ni ang’ an ti pawh a ni maithei.
Ka sawi tawh thin ka’n sawi nawn leh ange. Sawrkar chuan sum siam nan vai engzata tam pawh rawn luhtir mah se, chungho chuan chaw eina tur leh zana riahna tur an mamawh vek. Chutiang chu keimahni thoin kan lo ngaihtuahsak zelin, an himna tur lo provide-sak zel thin tawh lovin, vengtin hi strict hle reng kumtluan ila, kan venga vai inluah leh in neitute pawh check fo ila, hotel te pawh endik fo ila chuan, pawimawhna tak tak nei lo vai hi an lo lut reng peih lovanga, vengtin hian kan khawi teuh reng lovang. Chutiang tur chuan vengtin hian village census record, chipchiar lutuk, fel leh dik em em kan neih a ngai. Record chu neih rikngawt a tawk lo, record hi a la dik em? Enge thil danglam nge awm? tih vil reng a ngai. Chu chu kawng tinrenga kan felfaina tur leh kan hmasawnna tur bul a ni.
Mahse, tuna kan ram zimtea Mizo tlemte kan la awm lai atanga thil tih harsa lo, Village census record felfai leh dik, chipchiar bawk si neih leh vil zui chu kan la ti hleithei ta si lo a nih ber hi. Nakinah chuan a la buaithlak tulh tulh dawn si. Tihian kan la inen liam mai mai zela, nitin chitin hnamtin, duh duha khawsate nen kan inchim chho tam tial tiala, ‘ Kan vaite chu an fel, hemite chhung chu an fel, an khawngaihthlak’ kan tih theuh zel chhung chuan, tumah hi phun phun tawh lovin, thil hi a thlen dan dana thlentir zelin, a nih dan dana enliam leh tuar zelin, ‘Lawilo Dawrpui’ a nun dan tur hi i zir chho zel tawh zawk mai ang u hmiang.
DC office ILP branch chu ka zawt leh ta ngeia, temporary ILP chu renew theih tawh loh, mahse, online-a a dang pawisa chawia lak leh zel theih a lo ni a. Awlsam lutuka online-a tih a nih tak bawk avang hian, kan hriat chian loh vai an lo va lut nasa dawn em, rel lo lut tawh bawk nen, te ka ti deuh a ni.
Tichuan, he vaipa ka hmuh hnua ka rilrua thlirna tlang dang lo awm ta chu hetiang hi a ni- Mitin hian thil hi a tlawm thei ang bera lei hi kan tum vek si a, thil inang, kan mamawh man tlawm zawk chu vai dawr atang leh vai hnen atangin emaw, vairam atangin emaw kan hmu thei tlangpuiin kan beisei bawk thin si a. Vairama kan kal pawhin thil tlawm tha si hawn kan tum theuha, a nih loh pawhin mi phai kal thil kan chah thin a ni si a. Phai kal ngai lova hetia kan rama vai dawr emaw, kan venga vai thil rawn zuar duh an awm chuan a tha a ni mai lo’m ni? Kan ramah an inbengbel dawn lo ni mai lovin, a then phei chu rei pawh an cham dawn bawk si lo. Enge kan lo ngaihtheih loh em em? A thuhrimah a huho chuan vai hi hua leh do, ngaimawh angin kan langa, mahni hlawkna turah chuan tumahin kan haw phal lova, kan thurualpui duh theuh tho si a nih hi. Veng mal ang emaw, chhungkaw mal leh mimal anga do duh pawh kan awm leh chuang mang si lo, te ka ti ta deuh a ni.
A thuhrimah vai hi dawr leh chhawr an nuam zawk daiha, tawngpawng huata haw lovin, entawn leh inzir nante hmang zawk ila. Sumdawn leh dawrkai lama mi thenkhat an harhchhuaha an zei hle tawh lai hian, a tam zawk hi chu dawr hreawm leh dawr chakawm loh tak kan la ni tih te hi i hria ang u. An thil zawrh lei chu sawi loh, a man zawh ringawt pawh huphurhawmte kan la awm a ni. A man zawha lei loha thinur chi lah kan la tam. Dawr leh customer aia phone ngai pawimawh zawka bih ngur ngur, customer hip zawng aia hnawt tiau zawnga sumdawn tum ve si hi kan la tam lutuk. ‘Kan lun lo em alawm, ka thil zawrh ka hralh thei lo em alawm’ tih kha inthiam nan hmang suh. Khatianga i khawsak zel chuan dawrtu i nei lo zual zel zawk anga, reiloteah i tawp ang. Eng ang sumdawnna lian leh te leh, eng thil pawh zuar ni ila, a tir atanga dawrtu neih ngah leh lun nghala, hlawk nghal em em tum lovin, , tih tak takna, rilrua thahnemngaihna tak tak leh peih reina, taimak leh dawh theihna leh inngaihtlawmna nena kan tih phawt chuan Pathianin tupawh, eng hnam pawh mal a sawm maia, zawi zawiin an lunin an lian tulh tulha, an zei tawlh tawlha, an hlawhtling mai thin a ni. Dawr kan chakawm loh chhan leh dawr kan nawm loh chhan chu kan ingaihtlawm hreh vang leh kan chapo vang a ni tlangpui. Hetiang lam hi ka sawi zing tawh, sawi tur a tam. Duh tawk ang.
Vai hi kan ngai theilo em em naa, i ngaihtuah chiang teh ang u. Kan ramah hian an awm hlen thei lova, danin a phal lo a ni tih an hriaa, an rawn awm hawh zawk a ni tih hi an inhre em em a ni. Kan mitmei hi an veng renga, an ti em ema, kan pawi sawi an hlau em em reng a ni. Mikhual haw leh mai tur an ni tih an inhriat avangin an khawsakna a tam lova, an hautak lova, hnawksak lovin a awlsam thei ang berin an khawsa a ni. Faina lamah pawh min ti tawp lutuk pha lo a ni. Rilru ti dek chunga khawsa an ni tlangpui. Chuvangin, kan soceity tan hian hnawksak thamin an chein an khawsa lova, veng leh khua, ram leh kohhran thlengin inrawlhna leh hnawksakna an nei hek lo. Inthlahrung chung renga awm vaiho hi kan inrelbawlnaah hian an tel pha ve lo hrim hrim a ni ber mai hian kei chuan ka hria a ni. Tin, kan ramah hian inhmun inchi khat pawh an nei ve thiang hek lo. Chuvangin, kan rilru te hi ti zauvin, kan ngaihtuah dante hi thlakin, reilote cham tur na na na chu lo ngaitheilo nghal viau ringawt lovin, dik tak sia sum siam nan leh sum save nan hman thiam kan tum zawk dawn em ni ang? Sawrkar tan lah ILP atanga sum hmuh a tha bawk si a.
A dik tak chuan kawng engkima kan nunphung min chawk buaia, kawng engkima inrawlh tum leh chuhhelh leh hmasial ber ber, duham pawisak nei lo, kan nunphung fel tluangtlam tibuaia tiraltitu, faina lam leh rilru leh nunphung titawpa tibaltu, kawng tinrenga hnawksak leh min nek cheptute chu, hmana Mizoram mi nilo, a tira inthlahrung der tak leh khawngaihthlak ang taka lo lut, mahse, tum nei rana chhuah leh tum hauh lo, inthlahrunna nei leh miah si lo, a lo awm hmasate aia zaktheilo leh chuhhelhte hi vai ai chuan an chimawmin an hnawksak zawk fe lo maw? Veng, kohhran leh ram rorelna thlenga takna nei miah silova inrawlh tum hengho hian an tana tha turah chuan a inti Mizo tlat si, mahse, lang lo lamah chuan neitu rilru pu duh miah lo leh pawisak nei lo, Mizo ni tha duh leh miah si lote an ni. Faina lamah pawh hmuntina min titawp zualtute niin ka hria. Hnawhchhuah leh theih an ni tawh si lo. Kan Indian-puite zawk lak atanga kan him nana kan inhungna leh ILP te lah chu hengho tan hian a ngai ve der si lo. Enge maw hlek thilah pawh vaiho chu kan thliar hrang zung zung thei. India ram pawn leh State dang atanga lo luh duh vanga inti-Mizo lo lutte hi inthliar hran theih tak tak a ni tawh si lo. Foreigner treat-in a in- treat theih tak tak si loha. Duh duhin an inbengbela, an duh duh an ti bawk si a ni lo em ni? tih hi ka thlirna tlang dang chu a ni e.
Engpawhnise, kawng tinrenga kan him nan leh inrelbawlna leh hmasawna felfai a awm theih nan chuan, mimal tin nihna leh khawsak dan, kan ram kan khua, kan veng theuha in tina khawsate dinhmun dik tak hriatfiah kelhna leh vil zui rengna tur, Village Census record dik neih hi a tul berin ka hria. Hetiang ang hmalakna leh rawtna hi chu a awm tawh thin. Nei tawh pawh an awm nual mai thei, mahse, vil zui uluk loh chuan awmzia a nei lo. Tin, Village Census neih hi thuneitu lian lam, Central lamin an phal lo niawma sawi te kha awm thinin ka hriaa, chuti a nih pawhin, mahni veng leh khua theuh chu tun aia fiah leh felfai deuhin i enkawl ang u hmiang. Tin, khawi atang pawha Mizorama lo lut tur leh kan veng theuha inbenbel tumte hi i en uluk hlein i duhtui viau tawh ang u. Tichuan, vai chuangtlai leh ram tana mi hnawksak leh misual leh awm tha duh lo, dan bawhchhiate chu kan hre awlsam thei deuh mahna.