- Lalnunmawia Pachuau
Chhak nawrtu Sailo lal Vanhnuailiana pasaltha ten ram an lo chhuahna Champhai zawl, hmarcha tâi vanglai ang maia Sakhi rual ten sihtui an lo tlanna ruamrai hmun kha tunah erawh sâwmfâng hring dup hmunah changin mual pawng phûlhmun hring dup chuan a hual vel a. Chu ruamrai hmunah chuan Hnahsin pâr chuan vul lai a chhuah leh tan ta. Chhak pâwih chhe râl laka Zoram humhim tura chhak nawrtu Sailo lal Lallula tuchhuan Vanhnuailiana te leh lal Nikuala ten chhak nawra Zoram an lo chhanhim dan chanchin ngaihnawm leh ropui tak te pawhin lung an tilêng thar hial zawk e..
Tun hnaitê atanga khuarêl mawina phochhuak thei ang bera Champhai an han cheivul chho te, awmze nei taka a mual pâwng hmun rem tak tak te an han enkawl chhoh hnua a lo danglam ta lutuk han hmuh hi chuan an sawi Switzerland ram te pawh kan awt bik ta lo. Chhûn nisensa hnuaiah Hnahsîn pâr ten vul lai chhuahin nùnau leh zalêng rual ten a parvul lai an chên a. Zankhua a lo tlai a, thlangtiangah tûrnipui a herliam a, Khuangchawi thla êng no riai hnuaiah lânu valrual ten hlimzâi vawrin lâm an thâi chho leh ta.
Chhaktiang kâwlêng zung zauah te khian..
Chhaktiang kawl êng thiang kâk leh khuangchawi thla êngin Zofate lunglên a kaitho leh ta. Champhai ruamrai hmuna Hnahsin pârvul leh phûl hmun hringdap te chu TV leh IPhone atanga thlir mai duhtawk lovin a hmun chuan châkin Zoram thalai rualte kan helhhawlh chho ve ta. Ramdang ni lo, keimahni ram ngeiah Visa leh Passport ngai lovin phûl hmun hringdap leh Hnahsîn pâr rimtui hual vel kiangah chawlh hahdamna hmun kan nei ve ta. Kashmir Pahalgam hmun angin venhim kan ngai ve lo a, Switzerland angin sum tamtak khawhrala tuipui râl ram pan a ngai hek lo. Chhawrpial rûn ngêiah hian Khuangchawi thla hi a êng nuam bik leh dawn mang e..
Mizoram sawrkar chuan kum 2024 atangin HNAHSÎN KÛT a buatsaih chho tan ta a. Hmuntin hmuntang atangin thalai rual, a pui apang, a lian a tê fuankhawma hlimzâi an vâwr te kha mit titlai tu a ni. Kum 2025 atan Khuangchawi thla takrik ni 14 – 17 chhung an buatsaih leh dawn.. A kal ve lo chu lênlai chán an ni ngêi ang le.
Champhai panna kawng hi a zau tha in a hnai tawh hle a. Tun hmaa Aizawl atanga nitla vanvuaia kal ngai thin kha darkar 4/5 chhung leka thlen phâk a ni tawh. Champhai hi chawlh hmanga zin khawthawng duh tan hmun remchang tak a ni hrim hrim a. A kiang velah Mizorama hmun hlui leh rohlu tak tak te inzarpharhna hmun niin chhak lawkah Zofate lunglai luahtu Rihdil a lo tling chamduai a. I haw kawngah Hringlang tlang a tanga i thlir let chuan Rihlipui in Zofa te lunglâi a luah thûkzia hrethiam turin i lairil a fan ngei ang.
Chhim chhak lamah Vangchhia Kawtchhuah ropuiah lungphun an lo ding tlar thup a, chhim lam tlangdungah tlan phei zelin Lianchhiari lunglen tlâng lo inkhawh pheiin a piah lamah Thasiama seno neihna a lo ding pâwng larh a. Chawngtinleri tuallênna Tântláng dinglurh hnuai lamah Fiara Tui a lo tling fîm kâk mai bawk a. Kal phei zelin Chhûra dêp kuak lungphuna i chawlh hahdam hnuah Kûngawrhi pûk i lût chhunzawm nghal bawk ang. Thu leh hla lama lungleng mi i nih phei chuan i lo lêt leh lamah Khawbung tlawh kualin Hlakûngpui Mualah i lo in selfie kawi leh zuai ang a. Ramngaw leh ramsa tuallênna lamin i lung a lên phei chuan Champhai hmar lam tlangdung chuanin Mûrlèn Sanctuary lamah riahrûn i va rem chhunzawm nghal thei bawk ang.
Khuangchawi thla êng hnuaiah kan pi leh pu ten khuangchawi leh chawngchen lawmin zan thla êng huaiah hlimzái an lo vâwr thin a. Phûl hmun hring dupin a hual vel, sâwmfâng hmun hring dup hmun leh hnahsîn pârvul chûk kianga lungduh te nen engdang rêng ngai lova khuangchàwi thla êng lawma hlimzâi vâwr hi hringnun damchhung tâwiteah duhâisâm tikimtu zinga chhiar hmaih chi a ni hauh lo ang.
Kuhvarah aiah Hnahsîn pâr a vul chiai e..
Engatinge hman atang khan Champhai hmun ruamrai hmun hring chamduai hi chaihnûm nachang an lo hriat loh tih mai a awl rum rum mai. Ni e, hmanni lawka kuhvarah phur truck lian tak tak te din ngîr khep khupna hmun Champhai zawl ni thin kha, tunah chuan khualzin phur lirthei dinna hmun, phûlhmun chamduai hualvela sâwmfáng hring dup kara hnahsîn pârvul chiaina hmun a lo chang ta..
‘Ngaiteh, thil hlui te chu a lo thar ta’ tih ang maiin hun reilo te chhungin engkim a lo danglam chho ta a nih hi. Mahse a phêna inthup chu thawhrimna rahchhuah a ni tih hi sawi hmaih chi a ni lo ang. Hemi piah lama kalphung lo her danglamtu chu Mizoram roreltu te an ni. Ram roreltu te rorel kalphung vang hian Ram bungkhat hmel hi a lo danglam dawrh thin tih hi khawvel hian min lo hmuh tir tawh thin.
Hnam Party inti te rorel hun, Myanmar kuhvarah phur truck za rualin Champhai kawtchhuah Khankawn Checkgate an paltlang zur zur hun lai kha a la rei lo. Tuibûr hmuam dâk hun pawh a la herliam meuh awm lo ve. Khatih hun lai khan Champhai ruamrai hmun kha kuhvarah phurtu rualte tualchâina hmun a ni.
Kuhvarah hâl alh hluah hluah vangin Champhai DC Pi Maria CT Zuali a lo lar hat a, Champhai Police Station lamah kuhvarah smugglers nia sawi ten FIR an thehluh thu chuan Zoram a fanchhuak nghal bawk. Kha’ng lai boruak kha chu han sawi uar deuh ila, pui belh belh tak a ni. Kuhvarah boruak khan chhak tlangdung mai a fan lo a, khawthlang ruam lam hrût thlain Hachhek leh Serlui ruam lamah Mizo Kuhva chingtu rual lungawi lo rûmri thangkhâwkin a lo chhunzawm nghal a, thal kawro laiin kuhvarah phur lirthei te kha têkin a lo dêng alh leh zuai zuai thin a nih kha.
Hnam Party sawrkarin mit a siai..
Champhai DC-in Khankawn Checkgate lamah magisterial investigation a neihtir thu te, ni 17.12.2021-a Report on magisterial investigation-ah Police Headquarters, Aizawl atanga instruction an dawn vanga Myanmar kuhvarah phur te Khankawn Checkgate-a duty police ten an lo kaltlangtir thin thu Executive Magistrate-in Champhai DC hnena a thehluh Report copy te kha social media lamah kan lo hmu chuai chuai a nih kha. Tun hnai lawkah Social media kawngsir lamah Mizoram chhung checkgate paltlangna turin Truck trip khatah Rs 2,50,000/- (Cheng nuai hnih leh sing nga) an lo khawn thin thu pholanna Open Letter te kan hmu chhunzawm nghal zat bawk!
A hun lai khan issue lian tak a nih vang khan Mizoram Legislative Assembly House-ah pawh chai a hlawh hat mai a. Eptu party hruaitu lamin Champhai DC Magisterial Investigation Report an lo lekchhuak valh valh tawh mai si a. A hun laia Home Minister Pu Lalchamliana’n Myanmar kuhvarah chungchangah Mit an siai thu a lo puangchhuak ta a nih kha.
Chutih mêk laiin Central leh Mizoram sawrkar sum hmanga hnathawh pawh ni lo, Kuhvarah phurhna tur kawng rûk kha an lo sial thlêr veng vung mai kha a ni a. An kawngsial te kha Mizoram tan thil lawmawm lam nge, vanduaina tih pawh kha hriatthiam a har viau. Khawpui lamah ni se vaibelchhe têla inhmun lei zawt zawt thei an lo kat chho nuk nghal a, inhmun a hlu chho nghal hle bawk. Sawrkar hnathawk pension draw te tan pawh lei phâk a vâng ta raih mai.
Leilet hmunah Kudam aiah Sawmfâng hring dêl..
Hnam party inti te rorel lai khan Champhai zawl buhhmun leh sangha dil hmunah te khan Kuhvarah dahkhawlna Kudam a lo ding ther fur hman tawh a. Ni 12.11.2020 khan Champhai DC hova enfiah a ni nghe nghe. Champhai hmun zawl, buh chînna tura ram pass pekchhuahnaah khan Kudam sak te a lo awm nual hman vang khan Champhai DC khan buh chînna hmun kha thildang atan hman phal a ni lo tiin hma a la chho a nih kha.
Amaherawhchu, Champhai DC hmalakna hian awmzia a nei thui vak lo nge ni dated 21.11.2021-a Vanglaini chanchinbu chhuakah chuan Champhai NGO Coordination Committee leh Champhai Nature Conservancy-te chuan, a hun laia Chief Minister Pu Zoramthanga chu Champhai leilet zâwl tihchereua awm mêk humhalh a nih theih nan hma la turin an ngen thu kan hmu chhunzawm zat a. Vanglaini thuchhuah thenkhat hi a ngai ang hian han chhawpchhuak mai ila;
“Pawl pahnihte tarlan danin, tun hnai kum 2/3 kal ta atangin leilet phai kawngpui kamah in leh lo din a ni a, buh hmunte chu chhilh boin kudam lian tak tak sak a nih avangin kum danga an la tawn ngai loh, tui kawngboin buh leh bâl tam tak a tichhia a, sangha dil tam tak a chhiat phah a ni. Champhai záwla in leh kudam avangin lirthei tam tak a ding a, chu’ng lirthei enkawltute chuan zun leh êk an thlahdah avangin Tuipui lui a bawlhhlawh phah a, mipui hriselnain a tuar thei dawnah an ngai a ni.”
Hei hi hmanni lawk, Hnam Party te rorel hun laia thlil thleng kha a ni. Champhai mai ni lo, Vairengte tlâng dung lamah te khan Kudam lian tak tak kha a ding thar fer fur mai a, kuhvarah chhêkkhawlna Kudam hual velin truck lian tak tak a ding ngîr khep khup thin a nih kha. Kolasib DC hmalakna pawh kan hre chhunzawm nghal zat a nih kha. Kuhvarah phur truck za rual inzui duah duah khan ruihhlo an phur tel ngêia ringtu te thâwm kha a ring hle bawk.
Tunah erawh Champhai ruamraia kuhvarah phur motor ding ngir khep khup te, inzui duah duah te kha hmuh tur an awm ta lo. Champhai buhhmun zawlah chuan sawmfâng hring dêl chhemdam thlifîmin a chhèm âwn siau siau chauh chu hmuh tur a awm tawh a. Truck lian pui pui ding ngir khep khup thin aiah khualzin phurtu Car nalh tak tak te ding tawh zawkin kuhvarah phurtu lirthei enkawltu te zun leh êk rim chhia aiah Hnahsin pârvul rimtui leh khualzin nula te perfume rimtui tak tak te chauh a châmbâng ta.
Myanmar kuhvarah sumdawnna aiah thawhrimna pâr..
Thlantui far lova dinchhuah châkna leh hausak thut tumna thlarau khan Mizoram kha min chênchilh thûk hman hle. Mizo society-ah nghawng thalo tak hringchhuakin thawhrimna ngaihnêpna rau chhia in min luhchilh nasa hman hle a nih kha. Inhmun to tak taka lei thei an lo inlar thut thut karah inhmun man a to chho ta zawt zawt mai a nih kha.
Engvang nge ni ta tih kha sawi thui a ngai lo. Sawrkar Officer lian tak te leh Sumdawng hlun tak tak pawhin Vaibelchhe têl thehchhuah pap pap an harsat em em lai khan vaibelchhe thum li thehchuak pap pap thei millionaire kha zan hnih khat thilthu ah an lo chawrchhuak zut ta mai a. Inhmun leh ram commission ho an phu suau suau a, hausak thut châk Mizoram mipui kan phu ta suau suau a ni ber e.
Tunah erawh inhmun to tak taka lei ngam hausa chhuak thar te pawh hmuhtur an awm ta meuh lo. Champhai ruam rai lamah pawh Kuhvarah Kudam siam aiah thawhrimna thlantui nen Champhai Nature Conservancy hmalakna in Hnahsîn hmun siam chhovin an thawhrimna rah a pârvul chho ta. Ruamrai hual veltu kâtchât leh hling bawnin a khuhbo te chu phûlhmun chamdiai ah chantirin chawlhna hmun duhawm ber an lo chang chho ta. Nûnau rual ten hlim lâi pâr an chenna hmun, lêngi leh vála te tualchaina hmun nuam chang chhovin lenrual zâ te hlim záivawrna hmun, puanin kaiha riahrûn rema chhâm ang an zâlna hmunnuam a lo chang chho ta.
He hringnun tâwi tê ah hian hringfa te hian hahchawlhna hmun nuam, hlimna, zalenna leh thlamuanna hmun kan zawng thin. Chu kan duhâisam ram thleng tur chuan kan hringnun tawite ah hian a kalkawng kan zawng a, chhûm reilo te langa kan ral leh maina tur khawvelah hian hlimna reilo te pawh kan thlahlel a, kan pan ruai ruai thin a nih hi.
Hei ang ram nuam hi ram dang awm ve maw..?
Kan hla kungpui Pu Rokunga’n “Kan Zotlang ramnuam Chhawrpial Rûn i iang e.. Hei ang ram nuam hi ram dang awm ve maw..” tia khuavel ram nuam bera a kan ram riangte hi zâia a châwi laiin a chhunga Zofate erawh ramdangah hlimna leh thlamuanna zawngin kan vâkchhuak suau suau thung a. Switzerland, Singapore leh Thailand-ah te sum tamtak khawhralin kan duháisâm hahdamna leh thlamuanna kan zawng thin.
Mahse kei zawng, kan pu Zorock-an “Mi ramah zawng lunglên a nâ e, lâm ang lo lêt ka nuam e..” a lo ti mathlawn lovin he kan ram riangte ah lo hi chuan hlimna leh thlamuanna tluantling rêng rêng hi ka hmu ve mawlh lo. “Aw Zoram min nghilh bik suh ang che, dâwn chángin Zoram kan ngâi vawng vawng..” tiin tuipui râl atang pawhin Zofa te hian boruak thiang nuam leh vawt raih kan Zoram riangtê hi kan pan haw chawn chawn thin a nih hi.
Hmanni lawka Myanmar kuhvarah phur truck za rual din ngîr khep khupna hmun Champhai ruamrai hmun ngêiah Hnahsîn pâr a vul chîk chêk tawh a, sâwmfáng hring dup hmun thir ninawm loh chu mualpâwng phûl hmun chamduai chuan a hual vel a. Kuhva phur Truck za rual ten an lo pal tlang zur zur thin Khankawn Checkgate chu Sawrkar thar hnuaiah erawh Hnahsin pârvul tlantu thalai rual ten an paltlang ta zur zur a nih hi.
Champhai ruamrai hualtu Mualmam hmun rem nuamah engdang rêng ngailo vin lenrual lungduh te nen, “Léngzawng te hlimna ber Khuangchawi thla hi…. Chhawrthla ârkai pâr tlan hlimte’n zâi an vâwr; Lêngi hlim nui rî nen, lêng dang an ngai lo… tia zâi vàwr aia duhâisam tikimtu tur hi hringchan chhung hian a awm thei bik dawn chuang em ni..?
Ni e, khawvel ram nuam tak tak te pawh hi a neitu enkawl thiamloh vangin luah loh thlâmram ang maia tlabalin a chul ruai thin a, hmangaihtu ten duat taka an enkawl ram erawh chawlh hahdamna hmun nuam a chang mai thin. Hringfa ten chu hmun ngei chu hahdamna, hlimna leh thlamuanna zawngin kan pankhawm ruih ruih tawh mai thin. He Chhawrpial rûn ngei pawh hi a neitu te enkawl dan a zirin khawvel ram nuam berah kan chantirin, khawvel ram hreawm berah kan chantir thei bawk. Ram hmangaihtu te rorelna ramah chuan a mi chêng ten an hringnun damlai ni te hi hlim takin an chhiar liam thin a, ram hruaitu eirûk hmang te lalhrawtna hnuaiah erawh ram mipui ten hreawm tinrêng tuarin an hringnun tâwitê an vuiliam thin. Hei hi khawvel kalphung chu a ni mai e.