- K. Hmingthankaia
Mizote hi a hnam angte, a khua angte, a veng angte leh a chhungkaw mal angtea sa ei zing ber mai pawh ni lovin, sa duh ber leh ei tam ber kan ni mai angem le? Vairam te hi ka hre pha ve lo naa, keini ang hian sa lei tum hian an innek luih luihin, lei hmasak in chuhin an innek fun fun ve angem le?
Mi hnamte chu an sakhua leh an culture avanga sa ei duh loh te neiin, sa ei tlem hrim hrimte hi changkannaa an neih lai hian, keini ang hian zing inkhawm bang sa inchuh leh sa lei tam thei nih hi an intihtheihna a ni ve angem le? A hnam anga sa sat lai bial tuau tuau hi an awm ve angem le? Engtikah nge hetianga tih hi zahna chang kan hriat ang le? Engtikah nge sa chitin reng ei hi kan sim ang le? Mahse, a leina kan nei a ni maia, sa chu a tui bawk si a, tir’u maw… Enge pawi vak, ti hrih mai ang aw.
Vai, a bik takin Bengali ho pawh hian sangha hi an han ngaisang khawpa, bazar atanga an sangha lei hawng te hi mi hmuh tam theih dan ber turin an han haw kual ngeia, an khai langsar lui thin an ti. Sangha hmeh tur an neih phawt chuan London pawh hi engah mah an ti lo tihna niawm takin, ‘ Masch khale London kichu na’ an ti thin an ti. Sangha an hmeh chuan an chaw eina nawi chu thian mai duh lohvin thenawmte lo luh an nghaka, an thenawmten, ‘ enge in hmeh’ an tih veleh, tawng lovin sangha ruh nawi chu an kawhhmuh thin an ti. Vaiho sangha lawm zia chu, an sangha duh zawng deuh miin an man tih an hriat chuan, lei tur pawh ni lo, en tur ringawtin hla tak takah pawh an tlan vang vang thin tih ka hmu fo mai.
Tunhmaa Silchara vai leh Mizo intihbuai thin lai pawh khan, Mizo zawng zawng Mizoram hawna lam, Zangena petrol pump awmna, Sonai road lama an inthiar phei vek hnuin Fatak bazar lamah ka la awm si, tihdan tur ka ngaihtuah taa. Sangha leh coconut ka leia, sa chanchem ka lei bawka, vaitawngin tawng mah ila, ka aw phawiah an hria ang tih hlauvin, a tlem thei ang ber ka tawnga. Rikshaw pu chu zaizirin ka kal duhna lam ka hrilha, ka kut lehlamin sangha leh coconut ka khai lang va vaa, lehlamin sa chanchem ka keng lang ran bawka, vai bazar hawng ka ang ve hle a ni. Tin, min lo tibuai pawh nise, sa chanchem kha inven nana ka tih a ni hrim hrim. Ka hmaa rickshaw-ten buaina an tawh deuh laih laih lai pawhin kei chu ka tlang hmiah hmiah a ni. Vai ka lo ang hrim hrim bawk nen.
Vai ka an thu hi sawi peng lawk ang. Tunhma chuan ka hmel hian Vai a ang ve hle hrim hrim a ni ang, Silcharah ngei pawh khuan anmahni Vai pawhin Vai emaw min ti thina, a hnua kan inhriat chian hnu hian, ” Ka hmu fo che a, Vai ve tho emaw ka ti char char che a, Mizo i ni tih ka hre miah lo” min titu an tam mai. Mizoramah pawh hian Vai biaka min be char chartute, Mizoramah i awm rei tawh a ni maw, Mizo tawng i thiam em mai min ti tawkte ka tawng thin a. Ka Vai sponsor-te ILP chu min hre lo police-in ka thlalak an en vang vanga, ” Vai leh Vai a in-sponsor theih em ni? ” ti tawk pawh an awm fo. Vawikhat pawh kan thianho chuanna motor kha Exise-in min lo tidinga, ” Heta pawh hi vai pakhat a rui rap min ti zet chu ka sa kher mai.Vai emaw min tih vanga tlangval hawklak nena intihbuai pawh ka tawng fo tawh.
Tin, tunhma khan Vairengte check gate khu ka paltlang zing si a, min hre lo police an lo awm apiangin ILP min dil ziaha. A chang chuan ka nuia, a chang chuan ka thinrim thin. Vawikhat pawh Rohlua (L) s/o P. Thangzika Bawngkawn nen Baghaa kan bazar hawng chu min lo check leha, ka thinrim chu ka chemte sei pai nen motor atangin ka zuangthlaa, police-in min lo manbet hmana, Rohlua nen check post lockup-ah min daha, police ho thutna lama luangthla dum dum turin Rohlua nen tam tawk kan han zung mai chuh, ” Nangni pahnih hi chhuak vat r’u, in chimawm lutuk”min ti a, kan lu min leih huh sak vaka min kaltir ta a ni. Rohlua ka ngai hle mai.
Vawikhat pawh Sanghmingthanga (L) s/o Thawmliana Kolasib motora ka haw tumin ILP min lo dil leha, mahse, tha te tein kan inthen maia. Ani Sanghmingthanga lah tawngkam leh fiamthu thiam, mi sawisak thiam em em a lo ni si, dawt hlirin ka sawi lo pui pui chu mi sawitira. ” Vairengte gate-ah ILP an lo dila, thinrim tawkin posi a laa, ‘ Hmingthankaia Khiangte, Venghlui insual huai ka nih hi, insual in duh em ni’ a ti e” tiin a sawi thang nasa maia. Kan vengah chhungte leh thiante a nei hnem bawk si a, Aizawl ka han chho chu min lo fiam thei ta sup sup maia. Sanghmingthanga ka ngai hle mai. Tunah chuan Vai ka ang tawh lo a ni ang, tumahin min hai tawh lo.
Aw le, mahni chanchin sawi hi a nuam thin a ni e, kan thupui khi sawi tawh ila. Khawvelah hian sa lam reng reng, artui leh sangha thlenga zawrh, lei leh ei khapna khawpui awmchhun pakhat chiah a awm a. Chu chu India rama Gujarat state Bhavnagar district-a Palitana khawpui hi a ni. Ka rilrua ka tehkhin thiam dan chuan, Italy ram chhung ni sia Vatican city a awm hrang deuh nalh ang deuh khu a nih duh hmel ka ti a. Palitana hi Gujarat state chhung, Bhavnagar district chhunga mi ni siin, district headguater leh capital pawh ni lovin, Palitana City a ni ve tawp maia. Palitana Municipal Corporation-in Administration zawng zawng nen an awp tawp a ni.
Sea level atanga 66m, 217ft.a sanga awm, sq.km 83.2 a zau, 2025-ah mihring 91000 awmna a ni. He khawpuia sakhaw awm dan chu hetiang hi a ni- Hinduism 75.27? Islam 21.82? Jainism 2.59? an ni.
He khawpuia sakhaw zuitu nei tlem ber Jain sakhua hi he khawpui tilartu leh boruak nei lian ber, khawvelin Jain sakhaw hmun thianghlim tia an hriat leh an tlawh nasat em em a ni. He khawpuiah hian Jain sakhaw hmun pawimawh tam tak a awma, Shatrunjaya Hill hmingthang takah ringawt pawh khuan Jain temple 900 ngawt a awm a ni.
Bhavnagar district khawpui chu Bhavnagar tho a ni a. Kum 1743 a Maharaja Bhavsinghji- a hmuh chhuah a ni. Palitana hi chu Bhavnagar district chhungah hian khawpui thianghlim, sacred city tia khawvel hriat larin a awm hrang ve tawp mai a ni. Bhavnagar atanga chhim thlang km 50 vela awm a ni a. Bhavnagar airport atanga km 51 vel a ni a. Rel station tereuhte a nei a, Bhavnagar leh Ahmedabad atangtein motora kal theih a ni.
Palitana hmingthan lehzualna chu, sa reng reng, artui leh sangha thlenga zawrh, lei leh ei khap a ni hi a ni. Hei hi a chhan chu, Jain sakhaw zirtirnaah hian mihring leh thil nung reng reng tihnat phal a ni lo a. Chu chu ‘ Ahimsa’ ( Non- violence) tih a ni.Hei hi Budhism zirtirna pawh a ni bawk. Jain puithiam 200 rualin he khapna siam tur hian an nawra, kum 2014 khan Gujarat sawrkar chuan he khapna dan hi a lo passed ta a ni. Khatih lai khan mihring 66497 chiah an awm.
He khapna dan hi vawiin thlengin a la hlawhtling renga, an khaw sa dawr 250 te pawh hawn a ni leh ngai tawh lo a ni. Tin, thlai, vegetarian dawr leh restaurant a pung nasa hle a ni. Tumahin he khapna dan hi an bawhchhe ngam lo.
Chuvangin, he khawpui hi Vegetarian city emaw, sacred city emaw ti tein an sawia. A chanchin danglam tak avang leh khawpui hahdam tak a nih avang hian, Jain sakhaw thil bakah, tourist tam takin an tlawh nasa hle a. Chu chu he khaw sum hnar tha tak a lo ni ta bawk a ni.
Thil mak tak ni ta chu, India ram Hindu sakhaw lak vung em emna, chutah pawh Pu Modi-a te khua, Hindu sakhaw vawk lal lenna Gujarat state-a hetiang dan an pass mai leh, an state chhunga hetiang thil a awm tlat hi a ni. Palitana khuaah hian Hindu an lian em ema, Jain chu uihum zat lek an ni. Mahse, he khaw pumpui hian Jain sakhaw zirtirna chu an zahsaka, Jain philosophy, principle leh culture chu lungrual takin an zawm mai si a ni.
Jainism vanga an khaw hmingthanna leh khualzin tam tak an neih vanga pawisa tam tak an lak luh vang nge, India ram hmun dang ang lo takin he khaw mite hi sakhaw inhuat leh inerna nei lovin, mihring tha danglam bikte chen khawmna, khaw hlim lungrual an ni zawk em ni ang. Engpawh nise, khawvel hmun danga awm ve lo, sa lam reng reng zawrh, lei leh ei awm lohna khaw mak danglam leh ropui tak chu a ni hrim hrim e.
Mizoramah hian ti ve dawn ta ila, nun dan tha leh sakhaw thil a taka nunpui ai chuan, sa inchuh leh ei chu kan thlang zawk mai angem?