Vawksa man sang, thil man to leh Mizoram

  • Dr. C. Lalengkima

Hman deuh khan India rama state khawsakna man to an tarchhuah zingah Mizoram hi pathumna kan ni vah mai a. He tehna hi tehna dik ber a ni kher lo thei a, mahse thil chiang taka lang chu Mizoram hi thil man sanna hmun a nih zia a tarlang chiang viau awm e. India rama state hausa ber kan ni lo tih kan hriat vek laia hetiang tak mai a thil man a to uchuak bik hi ngaihtuah a ti thui hle mai. Thil to chhan hrang hrang karah thil pathum lek inbihchiang dawn teh ang. (Kan economics mithiamte hian ziak tha duh lo riau mai a, hmanah political economy te pawh kan zir ve kha maw tiin ka ngaihdan hi kan thlasik mau puah pui ve teh ang).

  • Vawksa man atangin zir ang aw :

Hmanni chu ka u hian vawksa man to chungchang hi a sawi a. Kan rilru a lo lut hmasa ber chu, “Vawksa rate hi tu tih san leh pek nge maw ni le” tih hi a ni. Hman kum deuh (Covid hri len lai kha a ni ta in ka hria) khan vawksa rate hi Aizawl Vawksa Zuar Association in an siam thar ve ngawt a, vawksa zuar thenkhat chuan an rate thar chu an hmang nghal mai a. Mahse, a hnu lawka Aizawl Local Council Association in thuchhuah an siam ve thung a, chu rate chu vawiin ni thleng hian hman a ni leh ta thung a. Vawksa rate hi tu bitliah tur nge ni le, Sa zuar Association siam tur nge LC Association lam zawk ni ang? Sorkar lam khawih thil, sorkar department lam inrawlhna niawm takah a sorkar ber chu a ngawi ta tlat mai em ni ? Heti a nih chuan vawksa man chu kan ram ei leh bar in a nawr avanga sang aiin khuakhirh thei thil tih a chiang ta viau mai.

Vawksa hi thi pawimawh tak mai a ni a. Vawksa hi kan ei tam leh lei uar thil a ni a, Mizoram bikah chuan vawksa man hi thil man tehna pawimawh tak pakhat a ni bawk. Vawksa man a to chuan thil dang pawh tih to duhna, thil man hrim hrim tih tona (price rise) a thlen thei. Tuna thil man tih san chak tak tak, mahse tih san loha kan awm theihna hi a rawn ti sang huk ang tih hi a hlauhawm viau mai. Vawksa man to hi a chhawrtu leh hlawkpuite hi an tam lo lehnghal a. A vulhtu mi tlemte leh sertu tlem azawng in an hlawk pui a, ram ei leh bar thanna leh hmasawnnaah thawh hlawk phak vak lo. Mahse, vawksa rate sang hian thil hrim hrim man to na kawngah nasa takin nghawng a neih theih avang hian sorkar lam hian uluk taka bengsik chunga ngaihven ngai tak thil a niin a lang.

  • Taxi leh Sumo fare atangin aw:

Sairangah rel a lo lut a, rel station atanga Aizawl sumo chuan man chu Rs 200 an han ti ngawt a. A nihna takah chuan Sairang to Aizawl sumo fare hi Rs 100 a ni a, rel station atanga Aizawl hlat zawng leh Sairang atanga Aizawl hi a hlat lam a in ang deuh thaw awm e, mahse, Sumo fare erawh a let thawk a ni si. Mizoramah hian thil man hi sorkar hian a khuahkhirh miah lova, an duh ang ang hian kan chhiar ta mai emaw ni le tih mai a awl thin? Mizoramah hian kan hriat lar em em chu STA hian Taxi leh Sumo chuan man a siam ve nain, tumah hian STA rate hian an tlan lo an ti. STA hian kan ram chhunga ei leh bar thanna milin thil chhutin rate hi a siam a, chutiang ang chuan in mipui tana na lo, taxi leh sumo neitute tan pawh a chhe lutuk lo turin a chhut ngei chu a rinawm. Mahse, STA rate a an tlan lohna pawh chu ngaihven a ni lem lo emaw ni.

Ka chhut thiam dan chuan sorkar rate anga Taxi leh Sumo rate hman loh hi kan ei leh bar thilah nghawng duhawm lo tak a thlen mek niin a lang bawk. Heng Taxi leh Sumo hi mi nawlpuiin kan hmuh leh kan hman tam ber a ni a, rate to uchuak hian thil dang man pawh tih to duhna a thlen veleh mek a, chawhmeh leh inhlawhfa man, inluah man leh sikul fee leh nawmchenna thleng hian a to chho zel a ni, hei hi taxi leh sumo fare san vang vek a ni lo a ni pawh in, rate sang hi a thawhhlawk pawl tak a nih ngei a rinawm. Sorkar hian a rate siam ang hi khauh takin hman tir ngam se la, thil man to zel tur hi a khuahkhirh theihna chen a awm ve mai lo ang maw ka ti.

  • Sikul fee leh damdawi in awm man to atangin:

Mizoram hi sikul a ram phu lova zirna man tona hmun a niin a lang a. Sorkar lam hian an khuahkhirh chiah lo nge ni sikul fee hi kan ram ei leh bar mil en chuan a to uchuak hle mai a. Kan fate zirna tha kan duh avang hian kan hnial ngam lova, kan luh tir lo ngam bawk si lova, private sikul neitu te hian tunah hian min rawk mek tih loh rual a ni lo. Tlema sikul bawr deuh leh lar deuh phei chuan intih changkanna atan an intih to siak emaw tih mai tur a ni. Mizorama thil man sang a pawi ber pakhat chu mimal damdawiin awm man leh inentir man to uchuak lutuk hi a ni. Sorkar damdawiin awm tho mah se kan indaih tawk lo hle mai a. Mipui te hian doctor kan mamawhna a sang si a, entir man an chhiar ang zat zat kan pe lo thei si lova, kan doctor te hian mi rethei hi min rawk hi a ni ber an ti hial a ni.

Hetia sikul fee man to karah hian zirtirtu hlawh erawh a kang chuang vak lova, dawmdawi in awm man a to viau nain nurse leh hnathawk dang hlawh pawh hi a bei tham viau tho mai. Doctor hlawh a san viau laiin a hnathawk tam zawk te hlawh erawh a kang chuang lo hian damdawi in man to hian kan hlawk pui rual vak chuang lova, kan ram ei leh barah a thawh hlawk vak lo va, mi tlem te chauh in an sawt pui tih a ti chiang. Hei pawh hi ram pum anga kan ei leh bar hlawkna hawi lo a nih avang hian a ngaihmawh awm viau a ni.

  • Thil pathum atang zir chhuah theih te:

Heng a chunga thil pathum atanga thil chiang taka lang chu kan hmuh leh hriat lar tak thil man pahnih thum lek hi thil man tehna (base price) pawimawh tak a ni thei a, thil thenkhat man sang hian thil dang a ti sang ve viau thei bawk. Thil man khuahkhirh a nih loh hian a kal zela, duh zat zat chhiar mai zelnaah (thil man san zelna) kan lut a, chu chuan thil dang a ti to chho ve ta zel (vicious cycle) thei a ni. Thil man to zelna avangin khawsak man a sang chho ve zel a, a nawlpuia kan rethei man a to deuh tihna mai a ni. A tawpah chuan tumahin sum khawl tur pawisa kan hum tak tak thei chuang lova, ram thanna leh hmasawnna tak tak pawh thlen chuan lovin kan vai tuar a, a rethei leh harsa in kan tuar zual zual zel niin a lang. Chuvangin, tul lem lova thil man sanna thlen theihnaah kan fimkhur zual a tul hle awm e. Tun ai hian sorkar hian thil man bithliah fel se la, a bithliah chinah chuan khauh lehzuala a kenkawh hi a tul hle mai.

Tuna vawksa man to chhan pawh hi mi tam tak chuan AMC area vawk vulh an khap a, vawk a tlem a, demand a sang angina an sawi a, dikna chen pawh a awm ngei ang. Mahse, vawksa hi a demand a sang vang ngawt a man san tir chiam hi thil tha ber a ni ang em. Hei hian tualchhung thil man sang (local inflation) a siam vak theih avang hian in fimkhur taka ngaihtuahna sen chu a tul hle mai a. Taxi leh Sumo te pawh kan mamawhna a san avanga a man tih to kher hi a tul ber em, sorkar in dan mumal tak a siam anga kal tir hian kan ram ei leh bar, thil man to leh to loh thlenga a hrilh avang hian ka fimkhur pui hi a tulna a nasa leh zual niin a lang.

Tin, nunphunga kan insiamrem theih miah lohna, zirna man leh damdawiin awm mang a sang uchuak viau a, mipui in ‘aih’ kan tih theih lohna, nei lo chung chunga kan tih hram hram ngai thil a ni a, hei pawh hi sorkar hian kan ngaihtuah that a ngai viau mai. Heng thil pahniha kan sum senna hi ram thanna lama thawh hlawk vak lo, mi tlemte tih hausakna mai ni a lan bawk avang hian sorkar pawh hian a ennawn a, ngaihven thar leh a tul hle mai.

Ram chhung thil man, inrawihna leh sum chet velna hrang hrang hi a ram chhunga ei leh bar dinhmun in a hrin chhuah ve hrim hrim angin an sawi thin a. Mizoram pawh hi sum leh pai enkawl thiam tawk lohna, kan thawhchhuah tlem leh sorkar hnathawk hlawh a san thu te hi an sawi chawk a, dikna chen a awm ngei ang. Amaherawhchu, keimah bikah chuan thil man sanna chhan tam tak hi chu sorkarin thil man a khuahkhirh lova, dan mumal awm loh vang te, dan awmsa leh thil man bithliahte mumal taka kenkawh a nih lohna hian thui tak chu a hril in ka hria.

Chhut dan mawlte in han chhut ve ila. Tun dinhmunah hian thil man a to avang hian Mizoramah hian cheng khatin thil a leih theih zat (purchasing power) hi tlem bik zual hle in a rinawm. Tun dinhmunah hian India rama thil leih theih tehnaah hian US rama dollar khat man hu hi Rs 20 in lei theih angin an chhut a, chumi awmzia chu India ramah chuan a thil lei theih zat (purchasing power) a sang tihna a nih hmel, mahse Mizoramah hi chuan dollar khat hu thil hi Rs 20 chuan kan lei thei hmel loh viau mai, a chang chuan Rs 30 te hial sen a ngai awm e. Chuvangin, kan rama thil man to uchuak bikna chhan khuahkhirh hi thil tul tawpkhawk a ni.

Economics lam thiamte hian ei leh bar kawnga mipui zalenna, sorkar inrawlh lohna hi ram thanna atan an dah pawimawh viau a. Amaherawhchu, khawvel ram hrang hrang ei leh bar lama zalenna ram (capitalist economy) khung US leh UK ah te pawh khuan mipui mamawh thil (basic necessity service) ah chuan sorkarin thil man a khuahkhirh tha hle a ni. Keini ramah hian sorkar kan inrawlhna tur awmah hian kan en liam mai mai deuh niin a lang. Tuna kan sawi thil pawh khi mipui mamawh thil a nih mai bakah thil man tona tura ‘a kaikuang’ an nih theih avang hian sorkar hian en liam mai lova, a ngaihven thar leh hi thil tul tak a ni.

Leave a Reply

error: Content is protected !!