Hmanlai pi pu nun

  • Vanhmingliana (Taua), Dawrpui

Mi pangngai ve riang ruang tawh hi chuan lunglen châng, lunglen ni te hi kan nei theuh thin âwm e. A then chuan chhungte fam chang tawh te ngaih avanga lunglen te an nei a, a thente erawh chu an kumte a lo upatin an hma lam hun kal tawh te ngaiin an rûm a, kohkir theih a ni tawh si lova, thu leh hlaa chham chhuah châng te an nei thin. Hla phuahtu Vankhama lunglenna ve erawh hi chu ngaihtuahna, suangtuahna (Imagery) a hman atanga lungleng a nih thu a sawi thung.

“Khawtlang Lunglên” hla a phuahna a châng khatnaah hian, mite chuan lunglên thu an sawi hian an bialnu, bialpa ngaihna avanga lunglêngin “Di zûnah chhâwl ang ka uai an ti, ka suihlung lên ve châng han dâwn ila, chin lêm a nei lo Khawtlang mai lo hian” a lo ti daih mai a.

He hla hi kum 1940 hma lam maha a phuah tawh niin a lang, chutih lai hun chuan Mizote hian nun dan mâwl leh thianghlim tak, thingtlangah phei chuan eizawnna dang awm miah lo, ‘lo neih’ kha an nitin, kumtluan hnathawh a ni mai. Chu tak chu a ngaihtuahnaah lo chhuakin, “Hei hi maw an sawi khawtlang lunglên chu? Lungmawl tuara’n lairil a fang ve e” tiin a lo áu chhuak ve ta phawng mai a.

Vankhama hian Mizote nun dân dik leh mâwl tak mai kha a lung tilengtu ber niin hetiang hian Mizo nun dan (Typical Life) dik tak, an zing tûkchhuah atanga tlai ni tlâk thlenga an lo khawsak dan mâwlte mai chu a lungdumtu ber lo niin tiang hian hla in a rawn chham chhuak a.

A thunawn:
Khuasân sikni sen Vanzâwl a lo kai,
Pengleng lên thiam te’n Vandung an rawn thûal,
Fânglâwr an liam a, sumtual lo dai,
Hrai rual pipuleng zai sâ e, dai kâwmah;
Chûn herâwt pâu tuilâwm ârin chhâwn e,
Vâl lungleng changhnah lo kiû chhuah tlângan,
Tukhumvilik hlim te’n zamual an liam leh,
Dawngrâl kiû vaiva awmkhua har êm e.

Prof. Darchuailova Renthlei hian a lehkhabu ‘Vankhama Thulehthleh Thiam’ tih a ziahah hian thiam tak maiin Vankhama hi hlaphuahtu danglam tak mai, a vela thil thleng leh ama’n a tawn ngei atangin suangtuahna a din thin a lo tih hi a dik ngei niin a lang. Khawvela hlaphuahtu lar ber te zing ami, William Wordsworth te a’n tehkhin erawh hi chu a lu deuh em aw? pawh kan ti ang, mahsela ‘Nature Worshipper’ a tih hi a pawmpuiawm ve tho; nature hla – Rimawi Ram, Tlaizawng Par a phuah atang tea teh ve anih chuan. A fanu Vanhlupuiin lungchim taka a thu leh hla ngaihtuah chunga a’n sa phei hi chuan suangtuahna a ti thui lehzual.

A chunga han tarlan hla tawite atang khian Vankhama chuan a suangtuahna Zokhaw lama an nundan dik tak mai chu a suangtuahna mitthlain a’n hmu ta a – Nichhuak an en a, ni pawh vanlai zawl, chhûn a lo ni tan tawh mai a. Chutah pengleng sava te chuan vân thiang nuam tak maiah chuan lenlai chênin an thlawk kual zek zek a. Lo lama feh tur ho pawh an liam zo vek tawh a, khawlai pawh a reh ta duak mai.

Naupang ho daia pipu uai leh hlim taka an zai thât thât ri te hriattur a awm a. Chutih lai chuan nu leh pitarte hna chu la deh a ni. Sumhmunah te herâwtin la an lo her ri rât rât a, kawr thuisa leh puantah sa te lei tur a awm ve lo. Nu te hi a dekchhuaktu te chu an ni mai, “Chûn herâwt pau….” tih hian pawimawh em em na a neih chu kha khua a fabrication – deh chhuahna hmun pawimawh ber tih te pawhin a sawi theih hial ang, khâwl puantah te la awm ve hek lo!

‘Tuilawm ârin chhâwn e’ chutih laia arpui lo tui hlim lawm em em a lo dawk-daw-lakin an zui lehnghal a. An ram kal leh feh tur kal tlangval te hian hnah an tum raih raih thin a. Chu’ng te chu Zo nun dik taka music mawi ber a lo ni.

Ber thla a lo kai atang hian hmun hla tak atanga lo pêm – Russian Siberian atang te in nungcha savate hi a bik takin rawn pêm an awm thin. “Tukhumvilik hlim te’n zamual an liam leh dawngrâl kiû vaiva awmkhua har êm e” tiin Vankhama hian a lo chhâk chhuak leh a, thlasik, thâl a lo nihin Tukhumvilik leh ram vaiva kan tih thin te kha kan ram boruak nuam chhim turin an rawn mikhual ve thin a. Chûng sava rual hlim tak mai a rahtlân zawnga an han thlâwk kawi diah diah leh hla taka (dawngrâl) vân vâra vaiva te hrâm thât thât a han hriat chuan Vankhama lung chu a tileng ta ber anih dawn chu.

Hmanlai deuh kha chuan thlasik hmahruai atan Vân vârah hian Kawlhâwkte a rualin an thlawk a, an thla zâp ri te hi a ri hlup hlup a, chu chu benga hriat phâk vek a ni. Tin, vaiva rual thlâwk kiû raih raih thin te pawh hriat a ni thin. Khawvel changkanna in heng zawng zawng hi kan Zoramah ngei pawh a tichhe zo ta.

Vankhama hi lo tho lehin han hawivêl sela, engtin tak ngâi ang maw? He hla châng 2-naah hian chiang taka lang chu, a phuah hunlai hi thâl, thlasik romei pawh an awm tawh hun a ni ngei ang!

‘A lang saw tlang hmânah fur khawthiangah, Hliap romeiin tunah thlirna min dan….,’ Zoramah chuan fûr hun hi thil hmuh theih loh, hmuh tur awm lo hun angin lang mahsela, ‘Fur Khawthiang’ ve thung vêkah hi chuan a fiahin a lang thui ber thung. Chu hmun ngei, tlang lo lang ruih mai te Siamtuin a duh taka a siam hmun chu va fang ila zawng, “Thangrei, nihawi ûaiten a lo nghak e” a tih ang hian, Nihawi par eng tuar mai, chuai ve mai mai ngai lo chuan a lo hmuak ngei dawn a ni tih a hre bawk a.

Tin, Tlangsampar te pawh an vul chêk chûk tur te chuan a lung a len hle ni tur a ni. Vankhama hian America rama Empire State Building, chhawng 102 laia sáng te, New York a Central Park mawi lutuk te pawh a awt bik hauh lo tih a hriat hle! Mahni-tawka-Vanzêma an lo tih ang deuhin, Mizo nu leh pate sumtual leh râp in an neih ang tê tê chuan a lung a lo lên ber tih a hriat.

Vankhama “Khawtlang Lunglen” thu han tih tawp nan a ka sawi belh duh chu hei hi a ni. Tunlai thangtharte leh inthlahchhawng la awm zel tur te hian kan Mizo pi pu te nun leh khawsak dân, mawltea an lo hriat ve theihna turin hriat theihna tur hmanrua hi an mamawh em em a. He hla hian nikhat nun entirin chu nun chu an hun lo hman tam ber thina chu a ni tih a hrîl bawk a; kan hnam nun leh khawsak dan (culture & tradition) te a bo mai lohna tura hmanraw pawimawh ve pakhatah ngai ila. Sikul naupangte hi hrilh ve thin ila a tha lo maw? Upa Seletthanga (fam) khan a lehkhabu ziak, ‘Zirlai Puitu’ tih a ziakah te kha chuan hla zirtir nei pawimawh a dah teuh kha maw! Zirlaite hian an la hlut tawlh tawlh ang…

Nang engnge i lunglen ve chhan le?

Leave a Reply

error: Content is protected !!