- Zirsangkima
Tum khat chu páwl 10 zirlai naupang pakhat, tuition rawn kal thar hi ka thut chilh a. A Chhiarkawp zirlaibu chu keu pahin, ‘Khawi lai chapter hi nge i thiam loh deuh?’ tiin ka zâwt a. Ani chuan zêp tît têt nei loin, ‘Sir, a chawh chi zawng hi ka thiam lo!’ a’n ti mai a!
A nuih chi si loh; nuih loh erawh har ngar ngar tak a ni. Chhiarkawpa ‘a chawh chi’ zawng a thiam loh chuan, a chawh chi ni lo thiam tùr a váng duh khawp ang le!
Ni e, Chhiarkawp zirlaibu hi chawh tùr (exercise)-in a khat chiai a. A then chu chawh awl tak te pawh an ni; thenkhat erawh chu beih fé ngaite pawh a awm bawk. Mahse, zirlaite chawh tùr chhawp chhuahho te hian chhànna (answer) an nei vek a; chu chu Chhiarkawp zirlaibu phêk tàwpah a awm thin.
Zirlaite Chhirkawp ka zirtír rual hian hringnun nèna a inlaichìnna thûkzia leh mawizia te, a phèna hringnun thawnthu ngaihnawm inphúm rùte hi hmu thiam ve rei ruaiin ka inhre ve thin—hringnun hi belh leh paih, puntír leh sema a khahzia te hi! Sawi tùr tam tak a awm laiin chawh tùr (problems/ exercises) inchhawp leh a tàwpa chhànna awm thin chungchang hi i’n ngaihtuah zui dáwn teh ang.
Hringnun chhuk chho kan zawh mékah hian, kan nunah thil chi hnih a inzam chho chiat a. Chûng thil pahnihte chu hlimna leh lungnngaihnate an ni. Khawvêla lal azawnga lal fing ber tia chhàl ngam, lal Solomona kha, an tia lãwm; tum khat chu a miten, ‘I lungngaih ber laia ti hlim theitu che leh i hlim ber laia ti lungngai theitu che thu han phuah teh,’ an ti a. Ani chuan, ‘Khuareiin a liampui dáwn si a!’ a ti e, an tih chu! Bible-a inziak a ni lo a, a tak tak a ni em tih phei chu ka hre hran lo. Chutih rual chuan, an zawhna hi chháng fuh ka ti vai vai khawp mai.
Hêng thil pahnih, kan nunin a tlànsan theih loh hlimna leh lungngaihna thlen thintu hi mi dang emaw thil dang emaw kan tih rualin nun neitu leh hmang méktu keimahni hi kan ni tho tho thin—kan chunga thil thleng kan dawnsawn dàn azir a nih thin vàngin. Ka bialnu hmel thatna chu a mitah te, a hmuiah te emaw a hmaiah te emaw a awm lo a, ka thinlungah a hmel thatna chu a awm daih zâwk a ni. Ka hmangaihna chhan pawh hi, a hmel that viau vàng ni ber loin ka thinlunga hmangaihna awmin hmangaih atána a thlan ber a nih vàng tho a ni. Hmel tha ka tih ber ber hmangaih dáwn ta ni ila, ani aia hmel tha hmangaih tùr hollywood stars an tam êm mai a! Amber Heard te, Alexandra Daddario te, Megan Fox te ka hmangaih hleinêm!
Harsatna leh lungngaihna tuifâwnin kan nun a chîm cháng hian, a vai kianna tùr, a chhànna kan nghak thîn. Mi tam ber chuan min tanpui tùrin Pathian kan au thin. A cháng chuan a ngawi vung vung a, a reh tlawk tlawk a; reh rei tih cháng leh min chháng har tih cháng kan ngah thin. Mahse, hei hi i hria ang u: a chhànna chu a tuar peih te leh a nghâk peihten an chang thin, tih hi!
Zirlai paw’n lehkha a zir loh chuan exam-naah a pass ngawt thei lo. A zirlai thiam loin páwl a sawn ngawt thei hek lo. Chhiarkawp pawh a chawh hmasak fé hnuah a chhànna a hmu chhuak chauh thin. Chhànna dik hmu chhuak tùra tih sual nawk nawk cháng pawh a ngah ang. Mahse, beidawng lo leh tumruhna nèna chhànna dik a zawn tlat chuan, a tàwpah hlawhtlinna a chang thin a ni.
Mihring hi harsatna hma chhawn tùr tam tak neia pianga sei lian kan ni miau a; kan hmaa thil kan hma chhawn tùr zawng zawng hi a nuam vek ngai lo a, hrehawm tia indawm kun cháng pawh kan ngah hle thìn ang. Mahse, ‘A chhànna chu phêk tàwpah a chuang!’ tih hre reng chunga hma lam pan tâlh tâlh tùr kan ni zâwk e.
Zirlai kan nih laia zirtírtuten Chhiarkawp min zirtír lai paw’n, an han hrilh fiah a, chutah keimahnia kan chawh tùr min pe ve leh thin. Belh hun te, puntir hun te leh sem hunte a awm a; formula te pawh hriat a ngai. En ringawta a chhànna hmuh chhuah theih a ni ngai lo a; a chawha chawh a ngai a, thâ thawh a ngai thin a ni. Chu mai chu a la ni lo a, a lèr atanga a bul thleng chawh dik tluan parh a ngai. Chhiarkawp chawh tùr/zawhna (problem/question)-in a dikna/chhànna pakhat chiah a phût thin. Chhànna ‘dik ve tho’ emaw ‘a tha ve khawp mai’ tih ang chi emaw hi pawmzam ngawt theih a ni ve tlat lo a. Dik chu dik, dik lo chu dik lo a ni tawl mai—Pathian thu deuh a nia!
Harsa ti tak chungin kan han chawk a. Kan theihna leh kan thiamna zawng zawng kan sèn hnuah a chhànna kan hmu chhuak chauh thin a ni. Chhànna dik tak hmu chhuak tùra a kalkawng erawh chu thil awlai tak a nih loh cháng a tam thin.
Hringnunah pawh hian harsatna leh buainate kan tâwk fo a; mahse, beidawng loa kan beih hrãm hrãm chuan, a tàwpah chhànna kan hmu ngei thin ang. Chu chhànna hmu tùr chuan kawng awlsam leh pehhêl kawng zawh ngawt a fuh ber ngai lo a. Dawhtheih a ngai a, huaisen a tùl a, rim taka thawh a ngai thin. A kalkawngah beidawn rum rumna te, hnual rawihnate tâwk thin mah ila, beiseina mit lo leh huaisen taka kan hmaa harsatna awm kan tàwn tlang ngam hunah, a chhànna chu kan hmu thei chauh thin ang. Ni e, chhel a ngai a, dawhtheih pawh a ngai.
A tìra kan zirlai sawi ang deuh khan, ‘Chhiarkawpah hian engati kher kher nge chawh chi hlîr an dah le?’ ti ta ila, mãwl tê-a chhàn theih dàn chu, ‘A chawh chhuah vek theih avàngin,’ tih a ni mai!
Kan nunah pawh hian engati nge manganna leh lungngaihnate hi a thlen thin, kan tih chuan, a sut tlang theih vàng a ni mai! A saptawngin, ‘Every problems have a solutions,’ ka ti thin a (‘Harsatna zawng zawng hian chhànna/sutkianna kawng an nei vek,’ tihna a ni mai àwm e). Chu kawng chu mi dawihzepten an zawh ngam ve lo fo a, hruihrual an melh tai leh thin. Zirlai, Chhiarkawp chawh sa (Solve book) ring hoin fiahna (exam) an hma chhawn ngam lo fo ang chiah hi an ni.
Vawiina zirlai nu leh pa tam takte hian kan fate hi kan duat mah mah em aw … tih cháng ka nei fo mai. Kan duata kan dimdawi leh lutuk chuan mahni ke-a din tumna rilru an pu lo ang a, thil engkim tih sak vek tùra inngaihna rilru an put hlauh phei chuan rilru piangsual kan hring teuh ang tih ka hlau thin. Sipai lal, thianpa Rote-a (F Vanlalrochana) thu ziak duh êm êm mai ka nei a: ‘(Kan fate hi) … engkimah hliahkhuh kan tum zâwk a, tûl loah kan buai nileng a. Kan fapate aw pawh hi a nu zo vek ta niin ka hre mai,’ tia a ziah kha.
Ni e, kan fate hian mahni hma khua an insial a la ngai dáwn a, kan tanpui vek theih loh hun an la tawng dáwn a ni tih hi nu leh pate hian i vawng reng ang u. An zirlaiah pawh harsatna an la tâwk dáwn chauh. A thawka-phita tutor ti tuah hum reng loa mahnia an inhai kuak theih dàn zawnpuia zirtir a fuh zâwkin a rinawm. Chhiarkawpa an thiam loh apiang zirtirtute chawhsak kan phût reng zawngin thiamna fum fe an chhar chhuak lo ang. ‘Blackboard/ whiteboard ringtu nun’ an nei hlauh ang tih hi hlauh hle tùr niin ka hria. An zir zêlna tùr leh thiamna paw chhuak tùra an zin kawngah hian, mahnia tih ve tumna, mahnia beih ve ngamna, mahnia inhai kuak tum ve tlatna nei tùra nu leh pa leh zirtírtute paw’n kan buatsaih an ngai hle mai.
A tàwp berah chuan, Chhiarkawp angin hringnun hi thlír ila. Kan hmaa harsatna paltlang tùr awmte hi Chhiarkawp chawh tùr angin ngai ila. Thawh ahmaa huphurh nghâl ngawt loin, a tàwpa chhànna awm hmu chhuaka a dikna hmuh chhuah ngei tumin, huaisen takin harsatna te hi i hma chhawn zêl ang u.