- Reuben Lalnunthara Hnamte
Mihring kan nih chhunga thil pawimawh em em chu Ei leh bara intodelh hi a ni a. Nitin ei lovin kan awm thei lova, ei leh in tur kan thawhchhuah a lo ngai a, chu chu kan nitin hna pawimawh tak pawh a ni. Mihring mai nilovin ramsa leh ran te ngei pawhin an mamawh theuh a ni. Tunlaiah borualk inthlakthleng (climate change) a vangte, ram kan tih chereu nasat avangtein Ramsa leh chungleng savate an rem chak ta em em a. An ei leh bar tur kan tihrem leh thiahsak zel avangin an tlem ta tial tial a ni. Chutiang bawkin kan khawvel boruak indona leh hrileng thin te avangin ram tam takah tam a tla a, eikhawp hmu zo lo chhungkua an tam ta hle mai.
Mizoram erawh kan la vannei viau zel a, kan ram thing leh mau te rem hle tawh mahse, eikhawp thawkchhuak turin kan leilungte ala tha a, kan vannei em em a ni. Hnathawh hrang hrang nei- lo nei mi, thlai lam ching mi te, office a hnathawk te, a tul anga inhlawhfate kan ni a. Kan hnathawh chhan erawh in ang tlangpui a, nitina kan ei leh bar thawkchhuak tura thawk kan ni deuh vek a ni. Ei leh bar kan thawhchhuahna tur pawimawh tlem lo tarlang ila:
Taihmakna : Taihmakna hi mihring nuna thil pawimawh ber te zinga mi a ni a. A tello hi chuan hlawhtlinna hi a awm thei lo tih tluk a ni. Taihmak vang nilem lova hausate hi chuan rei an daih lem lo.Pathian thu chuan ..” taihmak kawngah chuan thatchhe suh ula; ..(Rom : 12:11) tiin alo sawi a. Kan Pathian hi Pathian taima a ni a. (Gen. 3:17-19) Ringtu nih leh thatchhiat hi thil inhmeh lo tak a ni a. Bible pumpui tih theih ah hian Thatchhiat demna leh taihmak fakna leh taima tura zirtirna leh fuihna kan hmu a ni. Pathian hrelo kan tih te pawh an taima hlei hlei emaw tih tur a ni a, khawvel hmun hrang hrang han thlir hian ringlo mi kan tih ramte hi an taihmakna avanga an hlawhtlinzia leh an ram intodelh zia te,mi hausa tak takte kan hmu thei a ni. Kristian lek phei chu he ti khawpa ringlomi kan tih te an hlawhtling a nih chuan Keini Kristian ringtute chuan anni aia hlawhtling leh hausa fe awm kan ni. Chutih laiin kan la intodelh lo hle mai si a, intodelh turin hma kan lak a tul hle.
Rem hriatna: Taihmak tul zia leh pawimawh zia kan sawi rualin, a tluka pawimawh chu remhriatna hi a ni. Mizo thukhawchang kan sawi thin ah chuan “ Pa rem hrelo pa tal hah” tih hi a lar thin hle a. Mi taima em em si, rem hre silo chu an hlawhtling mawh viau tih tur a ni. Chuvangin kan taihmak rualin remhriatna nena a thawh dun a ngai a. Mahni leh chhungkua intodelh tur chuan enge ka tih ang? engtinnge ka thawh ang? Eng hi nge ti ila tha ang? tih ngaihtuah ran chunga intodelh tur tan kan lak hi a pawimawh a ni. Ngaihtuahna mumal neilo leh kan tih tur ngaihtuah lawk lem lova pawng taihmak tlut ringawt kha a that rualin; hei hian intodelhna kawngah min hruithleng dawn lo a ni. Hmathlir mumal tak nei a hma kan lak hi thil pawimawh tak a ni.
In renchem: Inremchem hi thil pawimawh tak a ni a. Kan taima a kan thawhchhuah a tam rual rualin kan inrenchem erawh thil tul tak a ni. Khawvel ram changkang hlei hlei hian inremchem hi an lo uar viau mai. Keini mizo hi inrenchem thiamlo tak hnam kan ni a. Kan neih leh thawhchhuah ang ang hmang pawp pawp mai chi kan ni. Hei hi a hlawhtlin tur anga kan hlawhtlin theihlohna pawh a ni thin.Kan thawhchhuaha phu lovin, kan inchei a, kan eitui a, kan khawsa nuam bawk thin. Hei hi hnam hlawhtlinlohna ze tha lo tak a ni.
Pawisa kan neih chuan kan neih ang ang a Lirthei chhuak thar leh incheina emaw thil dang changkang deuh lei pawp mai thin kan ni a. Khawlsa pawh nei mang lova In te pawh han rel ve tawp mai chi te kan ni a, retheih hmasak kan peih lohna avang hian kan hlawhtlin tur angin kan hlawhtling lo thin a ni. Kan rama hnamdang lo awm hote hi thlir ila; mawl tak leh rethei deuha khawsak hmasak an hreh hauh lo, Thawmhnaw mawl ten en an in ha a, khawsak sanglo takin an khawsa a, nakinah chuan mi awm thei tak an ni mai thin. Nitina khawsakna, Tui te, electric te, incheinateleh ei leh in thlengin inrenchem I zir ang u. Hei hi mahni intodelh tur thil pawimawh tak a ni.
Buh leh thlaite tharchhuah tam: Kan ram leilungte ala tha a, kan thlai tharte pawh hi phai lama tharte ai chuan a tui zawkin a hrisel zawk pawhin a rinawm. Kan Buhl eh thlaite hi chin uar zawk a, kan ram, intodelhna tur khawpa thlai thar lama tan kan lak a pawimawh hle. Sorkar pawhin a hralhchhuahna( Marketing) lam hi tun aiin ngaihsak lehzual se la; kan ram mai nilova ram danga thawnchhuah tham khawp hi han thar thei ila chuan kan ram chuan intodelh kan hmabak mai ang. Khawvel ram changkangah chuan loneimi (Farmer) kan tih te hi mi hausa leh mi te ngaihsan an ni a. Kan ramah hi chuan kan la dah hniam tlat ni a lang hi kan intodelh lohna leh changkan lohna a ni.
Sorkar hna kan la ngaisang lutukte hi kan changkan tawk lohna a ni. Sorkar hna te hi chu thawk peihlo zawk khawpin kan ram hi Buh leh thlaiah te hian han intodelh ila chuan ram nuam leh changkang tak tih theih kan ni mai dawn a ni. Ram changkangah te hi chuan Sorkar hna tih vel hi an dah sang hran lo va, mi hausa leh awmthei lah an ni hek lo. Thalai lehklhathiamte hian kan thiamnate hi mahni intodelh nan leh ram hmasawnna leh intodelh nan hmang tangkai ila, sorkar hna ringawt thawh tum lovin awm thei tawh ila chuan kan ram chu ram nuam tak, khawizu leh hnutetui luanna ramah kan siam thuai ngei ang.