Ram lo thleng tur – AI khawvel!

  • Zirsangkima

Vawiina GenY te leh GenZ-ho hla thar chu, “Keini zawng kan chan bîk hi kan vànnei hle,” tih a ni ta—he thil thar Artificial Intelligence (AI) avàng hian! WhatsApp message ang maiin vawiina mite chuan kháwl hmangin kháwl kan be thei … a ni mai lo a, kan duh duh kan zâwt thei a, kan rilru hahna chenin kan hrilhin a chhâwk dàn tùr thlengin kan ráwn thei a; hna min thawhsaktu atán kan hmang thei ta reng mai. Keini naupan hun laia—han ti ve khanglang ila—‘Computer chuan hriat loh pawh a nei lo; engkim a hre vek!’ kan tih thin kha, he AI hian min chhawp chhuahsak ta a nih hi!

AI tangkai zia leh hun leh tha a heh loh zia chhût hmasa lo hian, “Sakawlh” tia hlaua kan dò leh rikngawt a hlauhawm tak zet a. Gen-Alpha leh a hnu lam zêla mite tána ram tha lehzual zâwk a din tùr hi, zir chian hmasaka chhawr tangkai tùra lo inrál rin hi a finthlâk viau ang.

Eng nge AI chu?

Artificial Intelligence (AI) kan tih hian kan vawiin khawvêl hi a tuam hlup hlup ta mai a. Tùn atanga rei lo tê-ah, khawvêl mite nun phung hi a sâwi danglam dâwrh dáwn tih hi, zawlnei hrilh lâwk kher ngai loa hmuh lâwk thiam loh theih loh a ni. Kan hnà, kan zir lai, kan thu ziah, kan khawsak phung, kan sumdàwnna, à … kan engkim maiah hian a la inrawlh kim dáwn khawp tih hi a chiang reng mai.

A nih leh, AI kan tih chu eng nge ni chiah? Google hrilh fiahna ka en a. Chu chu Mizo tawngin ka lehlintír leh a: ‘Artificial intelligence chu kháwl hmanga mihring finna ang riai ruaia chhawrna a ni a; a bik takin computer system hmanga chettir a ni’ a rawn ti.
Amah AIChat hnênah, amah leh amah chu sap tawng mãwl takin ka inhrilh fiahtír ve leh a; a sap tawng chu Mizo tawngin Google ka lehlintír leh a. A lehlin ang angin (thu inzawm tur leh inzawm lo tur bâkah punctuation chiah ka siam tha) : ‘AI, a nih loh leh Artificial Intelligence tih hi computer, mihring finna mamawh tlangpui thil ti thei tura siam a ni.
Computer-te chu mahni chauha ngaihtuahna leh zir theihna pek ang mai a ni. Thupek zawm mai ai chuan AI hian thu hriatte a zir chiang thei a, thutlukna a siam thei a, harsatna pawh a ching fel thei bawk. Ni tin thil tam takah hman a ni a, phone-a voice assistant, smart home device, movie emaw thil siam emaw atana thu ràwn petu (recommendation system) te pawh a ni. AI hi thlalak hriat theihna, thu sawi hriat thiamna, game khelhte ang chi hnaah a thiam tak zet a ni. A famkim lo a; mahse kan nunah hma a sawn zel a, a tangkai zual zel bawk,’ a rawn ti leh chat mai.

Google CEO, Indian chhùl chhuak Sunar Pichai chuan, ‘AI hi mihringin mei leh electric a hmuh chhuah ai khán a nghawng a la na dáwn,’ tiin a sawi a. OpenAI app-in a ken, ChatGPT hi, thil tangkai tak a nih laiin hêng ram inhung bîk: Russia, China, Iran, North Korea, Cuba, Syria leh Italy te chuan hman an khap bur a. Wall Street Journal tàr lan dànin, Tech giant Apple chuan a hna thawktute chu, an company thurûk pûtrûk hlauhthàwn thilah ChatGPT hmang lo tùrin a khuahkhirh bur tawh bawk.

Kháwl Biakna Kháwl!

AI hian amah biakna kháwl, software application, Chatbot an tih a keng tel a, “Kháwl biakna kháwl” a nih ber chu! Hman tlánglàwn ber chu OpenAI-in amah biak nána a ken tel ChatGPT hi a ni. “Inkawm/tìtìna—Chat” tih leh “Generative Pre-trained Transformer” tih lâk kawp a ni a; nikum November-a tláng zarh a ni. January thla khán mi mtd. 100-in ChatGPT hi an hman laiin kumin April thla chhúng khán mi mtd. 173-in an hmang tawh. Ni tin mi mtd. 60-in OpenAI website hi an tlawh ziah anga chhût a ni bawk. Tûna research preview hun atán bîk hian ChatGPT hman man hi a awm lo a; kumin kum tâwpah chuan US dollar mtd. 200 sum an hmuh lêt hman an inbeisei laiin nakkum kum tàwpah meuh chuan US dollar tld. 1 hmuh chhuah hman an inring.

He thu ka ziah mék lai hian Apple chuan an i-OS-ah ChatGPT hi an dah ve tih an rawn puang dum dum bawk a. A hma-in Android chuan an phone siamah BingAI app an lo bilh tel tawh a; hei hi ChatGPT-4 (Open AI siam) anga hman theih a ni. Ka kháwl (computer)-ah pawh ChatGPT hi ka bun (instal) ve a; hna min thawhpuitu berah ka hmang ta. Bun lo ta ila, hêng thu ziah nán hian hun leh tha ka séng nasa khawp ang—ka tlin lo hial zâwk ang!

Hmanniah, thianzaho WhatsApp group pakhatah kan tìtî laih laih a. |hian pakhat chuan, ‘Khawvêla lehkhabu ziah chhúng reite’ tih a rawn pho chhuak a—an ziah hun chhúng te nèn. A rawn pho chhuah bâk chu ChatGP ka zâwt ve nghâl vat a. Minute chu sawi loh, second 10 vêl lekah chuan, lehkhabu panga hming, a ziaktu, an ziah hun chhúng kum bâkah an lehkhabu thu ken chenin min rawn hrilh vek thei. Kei aia Mizo tawnga letling rang zâwk Google ka lehlintír nghâl a. Chu chu WhatsApp group-a va dah pahin ka edit a. Thil hre tak kha ka ang ta êm êm mai a nih chu maw le—ka màwl vah vah tehrêng nèn!

Tum khat chu “Mizo i hria em?” ka ti ngawt a. Kei, Mizo pa ai hian Mizo chu min lo hre chiang zâwk fé mai a. Ka zak têp a nih chu maw le! Thawnthu pawh, a ruangám pêk chuan, sap tawng mâm mawi takin min phuahpui thei bawk … nge kan phuah dùn thei ka ti zâwk dáwn ni!?

Ram Lo Thleng Tùr Chu

Vawiina thalai leh puitling hmá khaw thlír zau deuh leh nacháng hriate chuan, he AI-in ram thar a rawn din tùr hi nghâkhlel takin an thlír mék. Mi tam takin WhatsApp fiamthu group-a chowkider hna kan thawh mék lai leh games khèla zan tairêk thleng thlenga kan men lai hian, mi thenkhat chuan, AI vànga ram lo thleng tùr hi an thlír a, sâwt leh hlâwk zâwka hman theih dàn tùr leh sum deh chhuah nána hman tangkai dàn tùr ngaihtuahin mut mawh hnàr mawhah an neih mék a ni a. Vawiina mihring thluak leh kháwl (chip) an thlun zawm tawh laia, he laia ât fàl hnà lo thawk reng tùr kan ni lo e!

He AI vàng hian mihring thawh theih hna tam tak, chak leh rang zâwk, dik zâwka a thawh theih avàng hian company lian tam tak chuan thawktu an bàn sup sup a. Hetih rual hian hna tam tak a tet hawk dáwn tho tho tih a chiang. Mahse, chu hna tet tùr erawh chu tùn hma zawnga hna lâk anga lâk chi a ni tawh lo ang!

Chu ram tharah chuan Certificate avàng chauha ‘mi thiam’ intite chu rèpin an awm tawh ang a, ‘sawipuitu nei tha’-te tán hmun a awm tawh hek lo ang. Marksheet avàng chauha tling (qualify) satliahho te ai chuan, zir lai bu chhawm zawhna piah lam thleng pawha thiam leh hriaten hmun tha an chang ang a; a sawia sawi thiam ngawt ni lo, a thawha thawk tak tak thiam te, a nacháng hria leh a hlâwk zâwk dàn ngaihtuah chhuak thiamte tán din chhuahna kawng a inhawng ang.

Thalai tam tak nghahhlelh, thawh tama hawh tam hun a thleng ve tawh dáwn. Vawiina casual leave, leave without pay … tih vêl hian kori a tu tawh lo ang a, pension thlah programme vànga hna chawlhsan ngawt kan ui tawh ang. Chu hunah chuan pen leh paper hnàte hi tih bàn an ni duak ang a, mihring thawh ai thawk thei tùra kháwl hmanga ‘kháwl be thiam’-ten in leh lo ropui an din tawh ang a; mi pamham leh ei rûte in sak aiin chûngho in sak chu ‘mawi’ kan ti tawh zâwk ang!

Hna atanga bàn leh hna lâk Rûnpui!

Ngaihtuah la, mihring thawh ai kháwlin hna tam zâwk a thawh theih tawh avànga company lianten hnathawktu an bàn nasat zia hi—thil trending an ti emaw ni tih mai tùr a ni! A online sumdàwnna avànga khawvêla pa hausa ber nihna hial chang tawh, e-commerce giant Jeff Bezos-a company Amazon chuan kumin January thla thleng khán thawktu mi 27,000 a bàn tling tawh. Pa hausa tawntáw, Elon Musk paw’n dollar tld. 44-a Twitter a lei khán, hna thawk lai zaa 80 vêl a bàn hmiah mai a nih kha! Meta (Facebook, WhatsApp…) paw’n nikum November leh kumin March thla inkárah thawktu mi 21,000 a bàn tawh bawk. Hna thawktu bàn nasa ber berte hi information technology company an ni vek. Google parent company Alphabet te leh Microsoft te pawh hnathawktu bàn tamte an ni.

Hetiang a nih avàng hian, hna thawk tak tak tùra in-fit, hna thawk thiam tak takte tán chauh hnà a awm tawh dáwn tih a chiang reng mai. Tin, sawi tâk angin hna thar a piang dáwn. AI hnuaiah ngei ngei pawh hian kan la hriat ngai loh hna kau a tet hawk dáwn. AI ChatGPT vêkin min hrilh dànin hêng hna: AI Ethics Office (AI guidelines leh policy siama vil tùr) te, Trainers and Explainers, Data Curators, Assisted Healthcare Specialists, Augmented Creatives (art, design, music leh content siamna lama mi thiam bîk, thil thar leh ngaihnawm tak tak siam chhuak tùr), Security Specialists, Trainers for Customized AI Solutions, Business Consultants, Roboticists, Education Specialists te hi AI-in hna a siam thar tùr tam tak zínga tlem tê chauh an ni.

Zirna a nghawng dáwn

Vawiina kan zirna kal phung pawh hi, he thiamna hian nasa takin a rawn sãwi danglam dâwrh dáwn, tih hi hmuh hmaih chi a ni lo—kan hmuh hmaih ang tih a hlauhawm hial zâwk! Bazar note a thing thuai dáwn a; exam-naa text bû-a inziak ang dîk diaka chhángte chauh mark pêk te hi, kan duh emaw duh lo emaw, kan kalsan a tûl thuai ang.

Tum khat chu ka fanu, páwl 6 zirlaiin World war chhuah chhan min zâwt a. Kei chuan AI zâwt mai tùrin ka ti a. A zâwt a, a hre mai. Ka ngaihtuah zui ta a: vawiina kan tû leh fate hi, hriatna leh thiamna lamah an ril a tám tak zet tawh a; an syllabus te pawh hi en nawna, thiamna changkãng zêl mila her rem a ngai tan dáwn niin a lang. Tûnah rih chuan YouTube leh social media ngawr ngawr an khawih a, an khawih lo thei lo achha chu a ni tawh a. An khawih rau rau a nih chuan, an zir lai puitu tùr, internet an chhawr ngaihna tùrte hi an syllabus-a kan seng luh pawh a tûl thuai dáwn niin a lang.

Kum 2030-ah chuan zirlaiin a topic duh leh hriat chian/belh a mamawhahte AI a ráwn tawh ang a, hrilh fiahna leh hmanraw hrang hrang a dawng mai ang. Man chawia tuition kal tawh loin AI tutor a ruai tawh ang a, AI-in uluk zâwkin a zirtír tawh ang. Chu mai bâkah, class/tuition kal hun a awm ve dáwn lo a, 24/7 a inhawng reng mai dáwn si a … fee lah a la free zui! Rev. Dr. Rawsea tawngkam takin, ‘zirlaiten ipte áng huaua zirlai bu an ah’ hun hi a tàwp thut lo ang tih pawh sawi ngam a ni ta lo! Kutphah tia lek an phone-ah, an zir lai mai bâkah lehkhabu ràwn tùr thlengin a inbilh vek tawh dáwn miau a. Chu hun chu kan hmabâk a ni!

Zirtírtu in-update peih lo chu, zirlaiten thing an ti thuai dáwn! Chutiang zirtírtu zirtírna chu a sâwt (effective) tùr angin a sâwt lo bawk ang. Thil thenkhat, zirlaiten an hriat sa hrilh fiah tùr a awm nuk dáwn a, zirtírtuin a nihna pho chhuak zo loin a mualpho ang tih pawh thil hlauhawm a ni dáwn! Zir lai bu piah lam thil bih tam a ngai dáwn hle a ni.

Research scholar-te tán hlei hlei hian a nia, he AI thiamna hi tangkai tùr ni. A tangkai dàn tùr chu ngaihtuah chhuah ve thiam tùr—PhD bei chin chuan! Tin, mipui hmaa thu sawi thìn leh counsellor-te tán pawh thil tangkai tak a ni bawk ang. Mipui hmaa dingin thu sawi ta la. I hmaa dawhkàn tê inchhawpah khán i phone chhawpin ChatGPT hawng sa la. Zawhna leh chhànna hunah i phone chu i ring bur a nih lo paw’n thla véngah tal i hmang thei ang.

He thil, AI hi Sakawlh emaw tia hlau mai loin, a chhawr theih dàn tùr leh hman tangkai dàn tùr inkawh hmuh a tûl hle mai. Mathei loin kan chènna khawvêlah hian ram a rawn din dáwn a; chu ram lo thleng tùr chu, kan naktûk hi a ni tawh mai si a, lo inrál rin a va hun tawh êm!

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427