- Vanhmingliana (Taua), Dawrpui
Eng anga tha leh uluk pawhin kan khawvel hi vawnhim tum pawh ni ila, a tir atanga Hmelmapa Setana bumna leh tihchhiatna atang khan a tha lam aiin a chhe lam zel a thleng chu anih mai hi. Chutiang bawkin thlarau lam pawh a tira bumna atang khan kan kalsual tawlh tawlha, a tawpah phei chuan amah thlarau sual biaknaah hian kan lût ti tih chu a ni ber e.
Khawvela sual lo lut leh dâwt hmasa ber chu:
Dik tak chuan, thlarau biakna hian Eden huana rulin Adama leh Evi te hnena, “In thi ngei ngei hauh lovang (You shall not surely die) – Gen 3:4” a tih atang khan bul a lo intan dêr tawh. A siamtu Pathian chuan, “I ei chuan i ei ni la lain i thi ngei tur a ni – Gen 2:12” tiin thu a pe a. Mihring chu a niruk niin a siam a, tha a ti em em a tih anih ang khan, thi thei lo chatuana nung tawh tura siam an nih laiin bumtuin Siamtu chu ringhlel turin a thlêm thlu ta si anih kha!
Thlarau biakna hi Pathian duh loh zawng leh huat ber, Setana’n Pathian ringhlela mihringte a bumna anih avangin he thil tha lo laka fimkhurna hi Kristian te ngaihtuah tur pawimawh ber zinga mi a ni. Kan hriat miah loh leh ngaihtuah miah loh laiin he sual thiltihtheihna zûnzâmah hian kan lo uai reng thei a nia!
Thlarau biakna, nihna leh a lo chhuah dan:
Samuela chu a thi tawh a. Tin, Lal Saula chu sualin a bawh khat tlat avangin Lalpa pawhin a hawisan tawh a. Ral rawn beih tumtute, Philistia mite chu a hlau em em mai a. Ramhuai aienthiam zâwlte leh dawithiam te, a ram ata Pathianin a awmpui laia a hnawhchhuah vek tawh te kha biak râwn leh tha in a hre ta a. Endor khuaa ramhuai aienthiam zawl hmeichhia chu a va râwn a, chu chuan Samuela ang tak chu a rawn koh chhuahsak ta anih kha. Hei hi Setana hnathawh vek a ni. “Setana meuh pawh êng vantirhkohvah a insiam chawp si thin a – II Korth 11:14” Lalpan mitthi biak chîng mite a khap (Deut 18:11), chung mite chu lunga denhlum tur (Lev 20:27). Heng hi Israelten Pathian dik lo an biakna laka vengtu tura a lo ruahman vek a ni.
Chhuan engemaw ti liam ta atang khan thih dawn nuntawng (Near Death Experiences, NDES) chungchang a lo lang tan a. Chutah chuan mi an lo thi emaw, nikhaw hre lova rei tak an awm hnuah emaw an lo harh chhuak leh a; chumi chhunga an thil hmuh leh ngaihtuah ni awm te an sawi chhuak leh a. Hetiang thil awm thin avang hian khawvel puma mi maktaduai tel chuan mi an thih hian an thi tak tak lo tih tanchhanah an hmang ta thin a. He thlarau biakna lungphûm hi a tira kan sawi ang khan Setana bumna ‘In thi lovang’ tih kal zel kha a ni a, bumna zinga hlâwk leh darhzau ber pawl a ni. Vanram leh hremhmun fang te kan tam sâwt em em a, hmuh dân inang lah awm si lo, Pathian hian a hran hran a siam thu kan hre bawk si lo. Mizopa vanram fangin mukril ban hlira sak nia a hmuh laiin Sappa chuan rangkachak leh lunghlu tha mi hlirin a hmu bawk si a, rin zawng a harsa anih hi.
Kum 1848 a New York khuaa thil thleng hi in tarlang lawk teh ang. John D. Fox-a te chhungkua chuan Michael Weekman-a in chu an luah a. Pu John-a fate Margaret-i kum 12 leh a unaunu Kate-i kum 9 mi te pindan chu zanlaiah a rawn kik ritu awmin a kik ta ziah mai a. An hlauh avangin an nu leh pa te beng pawh a thleng ta a. Chu thil kik chu a titu an awm anih chuan Margaret-i kum zat han kik teh an han ti a, a rawn tidik thlap a. Chutiangin a unaunu kum pawh chu a kikri chùan a zât a tidik thlap zel a.
A tawpah chuan chu kiktu thlaraua inchhâl chu a rawn inpuang ta a. ‘Sumdawng vak vel thin Charles B. Rosma ka ni a, he in luahtu Pu John C. Bell-a chuan ka thil zawrh a ît avangin min that ta a. Ka ruang chu he inhnuaiah hian tuma hriat lohin a phûm ta a ni, lai ula ka ruhro in hmu ang’ a ti a. Ruhro chu an laichhuak ta ngei a, tualthahna rei tawh tak zêp ruka awm chu puan a ni ta. Mite chuan, ‘Kha sumdawngpa kha kan hmu khât ta reng a ni’ an ti a.
He mite unau zinga Margaret-i phei hi chu he ramhuai thlarau hi a rin tak tlat avangin a pawl zui ta zel a. A nau tawiawmna nen mitthi thlarau te hnen atangin an zawhna chhannate an dawng thei niin an inchhâl a. Kum 3 hnuah chuan zuitu mi 30,000 neiin kum 1910 ah phei chuan 600,000,000 ( 6 crores) khawvelah ringtu leh zuitu an lo nei der tawh. Setana’n Samuela thlarau lem a koh chhuahsak ang bawk khan Charles B. Rosma thlarau ni awm taka chang a Setana lemchan, bumna thurûk chuan mi a va hneh thei tehlul em! Fimkhur a ngaihzia hi i hrechhuak thar ang u.
Benny Hinn (Israeli-American Televangelist) te, Katherine Coolman-i te rawngbawlna hian khawvel a fan chhuak i ti mai teh ang. Benny Hinn hian a thlarau thiltihtheihna a lakna chu Katherine Coolman-i hnen atangin a dawn thu a sawi. Coolman-i chuan a pa thi tur thlarau atanga a dawn thu a sawi ve thung. Heng mi te hian Pathian hnen atanga dawng pawh nilova, thilmak nasa tak ti a mite an kawh thluk duak duakna hi Setana hnen atanga an neih – thlarau biakna atang bawk a an dawn tih a chiang! Isua chuan a sawisel lem lova, “An rahteah in hre mai ang” a ti mai a ni. Heng mite hian zuitu lawi pawh an nei tawh lo, Coolman-i zuitu phei chu 2016-ah an tawp fai vek. Benny Hinn erawh chu a hausakzia leh a sumdawnna hlawkzia tiin Reader’s Digest a an rawn chhuah ka chhiar.
Kum 1850 chho vel, France rama sikul zirtirtu pakhat Allan Kardec (a hming tak Denizard Rivail) chuan Spiritism tih chu a rawn vawrh chhuak a. He thurin hian “Mihringte hi chatuana nung thlarau te, mihring anga an rawn insiam chhuahna” tih anga a sawi laiin Spiritualism – mihring thi tawh te thlarau biakna erawh hi chuan thlarau hi chatuana awm reng a ni, a ti ve thung. Heng pawl pahnih te thu intawm chu, “Mihringte hian thlarau-thi-thei-lo kan nei” tih hi a ni. Europe ram pum a fan a, zuitu an tam a, Occultism – Tisa khawvel baka thlarau lam chhuina kan tih tak mai hi an lo ni ta anih chu! Europe chu harhtharna tichhuaktu, ringtu leh mi fel chawrchhuahna anih rualin, continent a zawnga kristianna nei chau ber an ni ta thung, rinna dik lo hian min va tichhe thei em!
Thlarau thi thei lo awm a rinna:
Mihring hi Pathianin lei vaivut leh A thaw hmangin min siam a, lei chu minung a la ni lova, Pathianin a hnara nunna thaw a thâwk luh chauh khan minung, mihring a lo ni ta mai – Gen 2:7. ‘Mihringah hian a thlarau i dah ve phawt ang’ a ti lo. Mihringa a hranpaa thlarau awm ve (keima thlarau) hi a awm ve reng em? A chhanna atan chuan awm lo. Kan Bible chuan mihringa awm thlarau kan tih hi Pathian thaw – Spirit of God a ni tih min hrilh. Joba 32:8, 27:3, Gen 7:22 – heng Bible changah te hian a inziak chiang hle a ni.
Kan thih hian engtin nge kan awm a, engvangin nge mihring hi kan thih thin? Keimahnia awm Pathian thaw kha Pathianin a lak lêt veleh mihringte chu mitthi kan lo ni mai – Joba 34:14-15, Sam 146:4. Thing thutthlenga perek awm zawng zawng kha i phawi chhuah vek chuan thutthleng leh perek ni tawh lovin thingphêk leh perek a ni mai. |hutthleng a ni thei tawh lova, a thut theih tawh loh bawk. Chutiang chiah chuan min ti nungtu Pathian Thaw – God’s Inspiration chu keimahni atanga a chhuah veleh mihring chu lei vaivut kan ni leh mai. Mihringte rinthu leh hmuh dan, ngaihtuahna mai mai ai chuan Bible thu hi Kristiante chuan kan rinchhan tlat zawk tur a ni. Thlalera Isua thlema a awm pawh khan, “Tih ziak a ni” tih hlirin Bible thu chauha a chhan zel kha!
Mihringah hian thil pathum a awm a, chungte chu –
Taksa – khawih theih, tawh theih kan ruangâm (body) hi a ni.
Rilru – sawifiah teh vak ngai lovin kan ngaihtuahna, kan thluak hi a ni.
Thlarau – Mihringa awm, thlarau kan tih hi Bible chuan Pathian Thaw a ti leh mai. Chu ngei chu a ni Isua lo kal leh huna a puma a chhandam tur chu. (I Thes 5:23) Heng pathumte hi a nun reng lai chuan kan Bible bawk chuan minung, che thei – Living soul a lo ti leh mai a. Ka ‘thlarau’ tih sawi nan pawh hian Soul tiin mawl tein a sawi leh mai a ni.
Keimahni atanga chhuak thlarau, duh duh ti thei, thi thei lo, thih pawha vanram kal nghal (hremhmuna kal sawi chu awm lem lo) tih te hi kan thurin ber Bible min hrilh dan hi a ni lova. Mizote chuan Greek Mythology – an thawnthu phuahchawp atanga lak ‘Rihdil kaltlanga thlarau vâk, hawilopar tawn’ tih te hian kan lo chhawp kawi ve a, kan pi leh pu te kha chuan lo ring ta pawh ni se a âwm e. Hriatna leh finna a pung zel a, Bible kan chhiar thiam vek tawh a, hmakhawsanga Eden huana Setana bumna bawka la chêng tur chu kan ni tawh hleinem. Min tinungtu chu Pathian Thlarau chauh kha a ni, ka thlarau ni lovin. “Vaivut chu a awm angin leiah a chang leh a, Thlarau chu a petu Pathian hnenah a kir leh a ni -Thuhriltu 12:7” tih ziak ang hian.
Thlarau thi thei lo awm a rinna hi Kristiante zingah chauh ni lovin Shamanism, Shintoism, Hinduism, Buddhism leh hnam bil Sakhua, milem biakna lam hawi chi hrang hrang te pawh hi a lo chhuah phah nachhan pawh a ni thei ang. Thlarau thi thei loa ringtu chuan Isua thusawi a ring lo tihna a ni ang.
“Tin, taksa tihluma, thlarau tihlum thei lo tu te chu hlau suh u; Gehena-a thlarau leh taksa tiboral theitu erawhchu hlau zawk ang che u – Matt 10:28”. Thlarau sual amah Pathian a lêt leh vek pawh chu Siamtu Pathian chuan tul a tih chuan Gehena meidilah chuan tihhlum boral vek turin a la paih dawn a ni, Setana hian tih theih ve reng a nei lo a tihna ang anih chu. Pathian chauh thu hi pawm turin Isuan min hrilh zawk a ni.
Grik mifingte khan mihring taksa hi engmah loa ngaiin thlarau nunna chauh kha an uar a. An innghahna lungphumah pawh tisa (taksa) an telh ngai lo. Pathian erawh chuan Korinth ziakah te ‘Ka Temple’ a la ti zawk anih kha. Heng an rinna thuk phûm – Pythagoreanism, Platonism, Aristotelianism, Middle Platonism leh Neoplatonism te hi thlarau thi thei lo ringtute innghahna lungphum an ni. Anni bakah Manichaeism leh Gnosticism tih te pawhin hei tho hi innghah nan an hmang. Thu lungchhiatthlak tak chu Grik finna nena a inchawhpawlh tak avangin Kristian sakhua ngei pawh hian thlarau thi thei lo awm niin a lo ring ve leh ta zel anih hi!
Kan thih veleh vanah kan kal nghal em?
Pathian thu hi mahni ngaihdan leh pawl ho hman than leh sawi dan ringawta sawi tur kan ni lova, Bible kan nei a, chu chuan engtinnge min hrilh tia zir a, chhiar a, sawi zawk tur kan nih laiin kan Pastor sawi, kan Upa te sawi dân ti ringawta kan innghah reng chuan Setana’n a tirte atanga a lo tum danin kawng min bo pui ngei dawn a ni.
A nung chunga vanram kal / hruai chhohte chu kan hmu ngei a, mi tlemte chauh. Mahse, thih veleha vanram kal nghal sawi tur hi chu Bible-ah hmuh tur a awm lo, sawi kai ngei erawh kan tum zawk thin. Mitthi te’n thil an la hre reng thin anga ngaihna hi a hmaa kan sawi tawh angin ‘Thlarau biakna’ atang chauha lo chhuak a ni. “Thih hnu chuan nangmah hriatrengna a awm si lova – Sam 6:5” Davida chuan a lo ti a.
In thlamuan leh inhnem kan tum luatah hian dâwt kan sawi zel palh ang tih a hlauhawm. Hremhmuna kal tur pawh kan awm teuh, chung mite chu meidilah an kal nghal tih sawi a awm bawk si lo. ‘Van atangin min hmu a, min khawngaih zâwk’ han tih tâlh te hi khawia mi nge maw an chhiar bik le?
Mi hausa pa leh Lazara (Luka 16:19) te hi Isuan a sawi tum dan ni miah lovin meidil leh vanram thuah kan chan daih a. Judaten piangsual leh retheite hi an mahni emaw, thlahtu emaw sual vang anih thu an sawi thin; chu chu a dik lohzia sawi chhuah nan a hmang a ni zawk si a. An ngaihsan ber Abrahama ângchhungah rethei mahse an awm tur thu a sawi mai a. Keini erawh chu amah Isua ângchhunga awm tur kan ni zawk si a. Hremhmun leh vanram hi chilchhâk phâk lekah awm ta se, vanram kai pawh a va chakawm bik awm lo ve, thi thei lova hrem lai reng hmuh te chu! Tehkhin thu Isuan a sawi tih hi i chhiar hmasa phawt ang, mi rethei emaw mi fel emaw kai tir nghal mai lovin.
Kraws lera Isua bula khenbeh misualpa kha vanramah a kal nghal a maw ? Teuh lo mai! Isua kha Zirtawpni (Friday) khan a thi fel tawh a, a test nan Rom sipaiin a nâkah a chhun a, a thi chiang tih a fiah. A tuk Sabbath (Chawlhni – Johana 19:31) ah misual pahnih te ke chu tlan bo an hlauh avangin sipaiten an khawn tliah sak chauh (Johana 19:32,33). Isuan a ram a thlen huna vanram a awm ve turin thu a tiam chauh anih kha, amah Isua pawh Vanah a la lawn dawn loh avangin. Sunday zing vartianah Isua a thawh hnuin amah hmangaih em em tu Mari Magdalini in va vawn a tum pawhin, “Mi vuan tawh suh tun thleng pawhin Pa hnenah ka la lawn chho lo a ni – Johana 20:17” a tih kha. A zirtirte hnenah ni 40 leh zan 40 lai a la chêng ta deuh deuh zawk anih kha.
Davida hi Pathian rilru ang pu mi niin Bible pawhin a sawi a, a thih khan vana lâwn nghàl tur chu ni se lawn tur zinga mi chu a ni ngei ang. Nimahsela, vanah a la lawn loh thu min hrilh zawk si a. “Davida zawng vanah a la lawn chho lo – Tirhkoh te 2:34” Khawvel tawpa hmelmapa Setana chu Isuan a kephaha a rahbeh (chu chu khawvel tawp hun tihna) hma loh chuan vanah a lawn loh tur thu a sawi zawk a ni.
Mitthi tho leh sawi tur hi an tam mai, a langsar zualte – Jaira fanu, Dorki, Eutuka, Sunamnu fapa leh Lazara. Heng mite hian vanram an fan thu an sawi ve reng kan hre lo. Bible chu sawi loh, ziak dangah tepawh. Lazara phei chu thlâna ni 4 lai awm tawh a ni a, a thawhleha Isua a zui leh te khan a testimony vanram fan thu te chu tlem tal sawi awm tak! Chutiang thu reng a sawi kan hre si lo. Vanah an la kal lova, sawi tur an hre lo a ni ber mai.
Vanram thlen dan tur Isua sawi ve thung te:
Isuan a lo kal leh tur thu leh chuta thil thleng tur thu hi Amahin a sawi mai bakah Thuthlung Hlui lamah zawlneite lo sawi zawng zawng nen chuan vawi 1500 sawina a awm. A lo kal lehna hi engkim sual leh tha chinfelna hun tur anih avangin a dah pawimawh ber. “In tan hmun siamin ka kal dawn a, ka lo kir leh anga ka hnenah ka la ang che u – Johana 14:3” Hei hi mawl tawi tak, thu fûn tam ber si, kan beiseina zawng zawng tikimtu tur a ni.
Isua chuan a lo kal leh huna ama ruala min rawn hruai ve tur thu Paula’n ti hian a lo sawi bawk a, “Isua a muhil tawh te chu ama rualin Pathianin a rawn hruai ve bawk ang –I Thes 4:14”. Leia Isua Kristaa nun thuhruk lo muhil tawh zawng zawng te chu “Mitthi te u harh rawh u, harh rawh u” tiin a rawn kaitho anga, Ama rualin chhûm zingah hruaiin an awm ang.
Vana lo awm sa vek tawh ni ila engah nge min lam turin a lo kal leh a tul ang? Mitthi vana awm tawh sa te chu thlânah an lût leh anga, chuan a kaitho chawp leh dawn em ni ang? Kan Pathian hi themthiam lo leh remhre lo deuhah i dah fo lo ang u.
Hebrai bung 11 ah hian rinna avanga Pathian mi kal hmasate chanchin Abela atangin a rawn sawi a. An rinawmzia leh an tana hmun a buatsaih thu te. Nimahsela, chung mite chuan Lalpa Ramtiam (Promise Land) chu an la luh bik mai loh thu pawh a rawn sawi tel a. Pathian hian mi duhsak bik a nei lova, huat bik a nei lo ang bawkin.
“Tin, chung zawng zawng te chuan rinna avanga fak lo hlawh tawhin, thil tiam chu an chang lova. Keini tel lova anni chu thafamkima an awm loh nan Pathianin keimahni kawng thuah thil eng emaw tha lehzual a buatsaih tawh avangin – Hebrai 11: 39,40”. Pathianin a nuam ber Vanram chang tur pawhin mi thianghlim kalta te zawng zawng pawh tiamin an lo chan hmasak bik a remti lova, chutiang bawkin hrem tur pawh a ruala hrem vek tur an ni.
Pathian, Hmangaihna Pathian ngei chuan kan vaiin a rualin duhsak bik nei lovin vanah min hruai dawn anih chu. Lalpan a thu te malsawm rawh se.