- Dr C. Lalengkima
Mizoram Chief Minister zahawm tak, Pu Lalduhoma chuan Chief Minister a nih hnua India zalenna champha (Independence Day) lawmnaah a thusawi hmasa ber, ni 15.08.2015 khan A.R Lammualah a sawi a. Hemi chungchang hi uluk deuh hlekin mipui ngheng hmalakna (Public Policy) mit atangin inbihchiang dawn teh ang.
Mamawh lai hriatchian (Problem Identification): Public Policy a thil pawimawh hmasa chu harsatna kan tawh chhan, kan tawh mek hriat chian hi a ni. Chief Minister thusawiah hian Mizoramin harsatna kan tawh hrang hrangte tarlan niin a sutkianna tur leh siamthatna (corrective measures) hmuh tur pawh a tam viau mai. Kan harsatna leh hmasawnna kawng daltulian ber pakhat chu kalphung dik tawk lo, mahse, hun rei tak kan lo kalpui tawh avanga kalphung pangai ang hiala kan lo neih tawh, mipui lam pawh in a dik tawk lohna kan hriat loh, a fel lo tih kan hriat loh khawpa kalphung nghet te hi a ni. Heng bakah hian ram pum anga kan buaipui thin lo neitu te harsatna sutkian sak tur lam te, hmalakna kal phirsi deuh thin hmun khat atanga kaihhruaina tur ruahmanna te, sorkar dan awmsa a taka hman tangkaina tur te, thiamna hmanga eizawnna lam hawi leh hmun danga Mizo awm te harsatna sutkianna lam te rawn tarlang a ni. Kan harsatna hrang hrang a rawn tarlan te hi tun dinhmunah chuan kan mamawh tak leh tul tak tak te a ni hlawm a ni.
Hmalakna remfel (Agenda setting) : Sorkar hian mipui harsatna sukiang tura hma an lakna kawng en hian an tih nghal theih chu an ti chho zel a, chutih rualin a then chu ruahmanna siam leh zirchian deuh ngai te pawh an nei. Tuna chinfel theih te chu dan leh thupekte siam in an ti nghal tih pawh a lang a, dan siam belh ngai te pawh siambelh zel an tum niin a lang a. Sorkar hna nghet thei ngai lova kan hriat tih ngheh tumna te, aikal lak tih tawpna te, GPF leh hlawk chungchang te, Home guard volunteer hnena ration money pek lehna te, Sorkar Doctor NPA enthat te, Secretariat lama peon tih tawp/tlemna te, ration buhfai sem chungchang siamthatna te, Minister motor kawl tih tlemna a awm a. Heng te hi ngun taka han en hian a then chu khapna lam, a then tihtawp, a then pek belh te a ni hlawm a. Chief Minister thusawi atanga chiang taka kan hmuh theih chu tun sorkar hian kalphung dik lo siamthat phawt hi a dah pawimawh ber (top priority) rih a, chu mi hnuah chuan hmasawnna dang leh hmathar lakna hi a dah pawimawh niin a lang. A dik lo siamthat phawt tumna hi hmansawnna ruhrel lian din vak vak aiin tuna kan ram in a mamawh hmasa ber ni in a lang a, he mi kawnga sorkar hmalakna hi lawmawm viau a ni.
Hmalakna kawngsialna (Policy Adoption): Tuna sorkar thar hian sorkar hmalakna tih chakna turin dan leh thupek, committee leh cell hrang hrang a rawn chhawp chhuak nual a. Agriculture Market Assurance Fund, Mizoram Sustainable Investment Policy 2024, Hand Holding Policy te, Committee pawimawh tak tak heng Resource Mobilization Committee, Mizoram State Policy Coordination Committee leh Mizoram State Project Monitoring Committee te an rawn duang chho a. Tin, Chief Minister Office atang ngeiin Zo Diaspora Cell te, CSR Cell din te pawh hi tangkai taka hman an nih chuan kan ram hian kan sawt pui ngei in a rinawm. Tun hma lama sorkar te aiin Chief Minister Office lam hi thiltithei zawkin, inrawlhna tam zawk turin an rawn siam dawn niin a lang a, hei sorkar pumpui kal dan umzuina (monitoring) kawngah pawh awmze thui tak a neih ngei a beiseiawm.
Hmalakna hrualmum (Policy formulation): Tuna kan Chief Minister thusawi hi ngun taka han zir chian hian an sorkar tirha hmalakna tur mipui hnena an sawi atang te, a hma lama mipui hnena an inzawrhna lam hawi deuh vek kha a ni a. Chumi piah lam thil emaw hmalakna thar viau a awm rih lo. An inzawrhna ang diak diak te chuan thil an kalpui lo nain, an hmalakna hrualmum nan hian an lo tum sa leh ruahmanna kha a kaihruaitu lian tak chu a ni.
A hlawhtlinna thlirlawkna (Feasibility): Sorkar policy tha leh tha lo chu a tihhlawhtlinna theihna tur lo thlirlawkna (feasibility) that leh that loh hian hril thui viau a ni. Tuna Chief Minister thusawi atang hian kan sorkar thar hmalakna hi tihhlawhtlin tawh leh tih nghal theih te an nei nual mai a. An sorkar tirh lama atanga an hmalakna en a, harsa deuh tura lang pawh an han tih tak tak chuan an ti thei nual ta mai a. Hengte en hian hmalakna hrang hrang pawh hi an tih chhunzawm theih mai chuan a rinawm. Duh ang diak diak leh an sawi angin kal nghal vek thei lo mah se, an kal tawh dan en hian Chief Minister thusawia hmalakna tura chhawpchhuah leh sawi te hi an tih hlawhtlin theih mai pawh a beisei awm ta viau mai a, hei hi thil lawmmawm tak a ni. Chutiang a tih hlawhtling nei tum chuan sorkar pawh hi kal thei se chu a lawmawm ngawt ang.
Policy reng reng hi a thu ziak leh sawi tum tha teh mahse mipui mil zawng (people centric) a ni em tih te, retheihna umbo tur lam hawi (pro-poor policy) a ni em tih te, a daihrei zawng tur (longevity) lam te, hmasawnna huapzo leh daihzai (sustainable development) a ni em tih te, a hlawkna kan tel let tur (investment return) lam leh kan harsatna sukiang tur tak thil ( problem solving measures) a ni em tih te hi ngun taka kan chik a ngai fo a. Chung ang kawnga teh chuan Chief Minister thusawi pawh hi hmasawnna rahbi pawimawh tak thlentu tur chu a ni ngei dawn in a lang a. Thil tam tak hi chu sorkar hmasa nen a danglam lem lo kan ti thei ang a, sorkar hmasa lam pawh khan ruahmanna tha leh thil tha tam tak chu an ti ngei a, an danglamna tur erawh chu a tihhlawhtlinna (implement stage) lamah a ni dawn a ni. Tun sorkar hian he Chief Minister thusawi hi sorkar hmasa te aiin ti hlawhtling tam se, chu chu an danglamna, policy that bikna te pawh kan ti thei awm e.
Sorkar hmasa lam nen an danglamna (policy uniqueness): Chief Minister thusawi en hian tun hma lam atanga kan sawi thin flagship changchawia, party mite duhsakna, ‘sem leh a thlawna dawn’ emaw lam kha a awm ve lova, hei hi thil lawmawm tak, Mizoram politics a bung thar te pawh kan ti thei awm e. Chutih rual erawh chuan tlema fimkhur deuh ngaih tura lang erawh chu sorkar ber loan guarantor a tan a tumna lai tak hi uluk zawk leh felfai taka kal pui a ngai thung dawn a ni.
Chief Minister thusawi atang thil pawimawh tak lang chu sorkar hnathawkte an hrut deuh hrawkna tawhna leh la tih tur a rawn tarlang hi a ni. Tun hma lam atang khan kan sorkar hnathawk te hi hotu lam te hian an ngam lo deuh thin em aw tih tur a ni. Tunah hian kalphung dik leh fel zawka kalpui tumna lian taka awm a, eng tak ang zel ang maw? Chutihrual chuan sorkar hnathawk hamthatna ngaihtuah kawngah pawh hma an la chho dawn niin a lang a, an hlawh leh GPF te pawh sorkar dang te ai chuan an ngaipawimawh deuh dawn niin a lang a, hei pawh hi thil lawmawm tak a ni ngei ang. Sorkar hmasa lam pawh kha sorkar hnathawk hlawkpui deuh bik leh nek thiam deuh bik hi an awm thin. Tun sorkar hi chuan sorkar hmasa lam kal kan deuh thin, dinhmun chhia heng contract/PE/MR te ngaih pawimawh hmasak an tum niin a lang a, a lawmawm khawp ang.
Duhkhawp lohna lai te (Criticism): Chief Minister thusawi hi a hma lama (tun hnai deuh) Chief Minister lo ni tawh te thusawi aiin a tawi deuh a, chuvang chuan emaw ni hmalakna pawimawh tak tak sawi lan tel loh pawh a awm nual. Heng khawpui tih hmasawnna (urban development department) leh kan ram leilung enkawltu (land revenue department) te hmalakna tarlan a ni lo, department hrang hrang karah heng pahnih bik hi mipui ngaihven tak, tuna kan sorkar pawh hmalkana tur ruahmanna tam tak an neih ngei ang a, hengte tarlan a ni ve lo hi a uihawm deuh in a lang. Chubakah, department tam tak hmalakna tur tarlan pawh tlem chuan a beitham deuh niin a lang. Tin, mipui tana awlsamna lam, tunlai thiamna changkang zawk leh technology changkang zawk hmanga thil tihna tur ruahmanna lam tarlan a ni lova, tun lai thiamna hman tangkai lehzualna lam hawia hmalak hi thil tul tak a ni bawk awm e.
Ngun taka kan Chief Minister thusawi hi kan en chuan mipuite harsatna sutkianna leh kan mamawh tak rawn buaipuina lamah nasa takin hmalak chu a tum ngei niin a lang. A thusawi tum lian ber hi inrenchem tak chunga kalphung dik tawk loh siamthat leh mi tin huap hmasawnna tak tak thlen hi niin a lang. A thusawiah hian thil tul leh pawimawh tak tak (substantive) a nawlpuin in hma kan sawn pui tur an thlur nasa viauin a hriat a, hemi tur hian hmalakna heng khapna leh tihbelhna dan (regulatory) pawh an siam tha chho viau in a hriat, sorkar hmalakna turah thlur bik neiin rethei leh harsa zawk te tan din chhuahna tur kawng (distributive policy) lam pawh hmuh tur awm a. Sorkar hmasa lama an lo tih tawh kalphung dik tawk lo leh fel lo siamthatna lam (redistributive policy) lam pawh hma an la chho zel a, heti lamah phei hi chuan fak an phu tih viau te pawh kan ti thei awm e. Tuna kan sorkar hian a ngai a thil kalpui zawnga thutlukna (programme decision) aiah kalphung pangai lo deuha thutlukna leh hmalakna (non programme decision) hi huai takin kalpui ngam zel se la, chu chu he sorkara mipui te hian an beisei tak, an thlir reng pawh a ni tih hria in, Chief Minister thusawi te ti hlawhtling ngei turin theihtawk in tan han la mawlh teh se.