DELHI CM SIKUL TLAWH KHA!

  • Dr. C. Lalrampana

A KAMKÊUNA

Feb. 13, 2020 khan Mizoram CM hlui Pu Zoramthanga khan a lo zir tawh thinna alma mater, DM College, Manipur a tlawh a. May 23.05.2023 khan Zemabawk Primary Sikul-I kum 100 a tlin puala monument siam chu hawn pahin Zemabawk a primary sikul din hmasa ber kum 100 tlin lawmnaah khuallian a ni bawk. Zirtirtute nen inkawmna hun neiin, naupangte kaihhruai kawngah thahnemngai taka thawk zui zel turin a chah a ni. Ka hriatna a zau tawk lo nge CM meuhin zirna ngai pawimawha sikul an tlawh hi ka hre khat hle a. An tlawh pawhin khualliana an sawm vang leh chhan dang neia program eng eng emaw an siam vanga remchanga laa an tlawh thin chang erawh hriat tur a awm zauh thin. Sikul an tlawh remchan chang pawhin zirtirtute nena inkawmhova an duhdan inrilh kual tawnna vel mai bak chu zirna tihhmasawnna lam tur leh hlawhtlinna lam sawi a awm ngai meuh lo. Pu Zorama pawh hian a hranpaa sikul endikna (inspection) a nei ngai bik lo niin a lang. Mizorama zirna dinhmun chiang taka hre tur leh zirna tihhmasawn dan tura ruahmanna tha zawk leh fel zawk nei tur chuan CM-te hian kum tin vawi khat emaw, term khat chhungin vawi 1-2 tal sikul hi tlawhin enfiah ve thin se kan ram zirnain hma a sawn chak zawk ngei ang.

DELHI CM VE THUNG?

Delhi CM Atishi Marlena Singh hi June 8, 1981-a piang Atishi Singh emaw Atishi Marlena emaw tia hriat bawk hi India politician a ni a, tunah hian Delhi CM 8-na ni turin Sept. 21, 2024 atang khan a lal thuthleng a luah tan a, Aam Aadmi Party enkawltu Political Affairs Committee-ah member a ni bawk. Chief minister atana ruat a nih hma hian Kejriwal-a Ministry-ah Education Minister ni lai mek a ni. Education Minister a nih lai khan London a tlawh tumin Tollgate Primary Sikul a tlawh a; August 7, 2023 khan Delhi khawpuia sorkar sikulte chu taima takin a vil thin. Delhi CM a nih hnu tunhnai khan hrilh lawk lovin Delhi MCD sikul a tlawh thut a, thawktute a barakhaih hle. MCD hi April 7, 1958 khan Act of Parliament hnuaiah a lo piang a. Chumi hma chuan DMC (Delhi Municipal Committee) hi Delhi khawpui chhunga civic body lian ber a ni. Education Department pawh Delhi School Education Act, 1973 hmanga enkawl a ni a, naupangte hian Primary Teacher, Special Educator, PET, Counsellors, Art 17,000 chuang neiin zirna an dawng mek a ni. Nikum lama Atishi-in a tlawh lai hian zirlaite chu thutna pawh nei mumal lovin leiah an thu a, ek in kawngkhar nei lovin an awm a, MCD sikul a mualpho hle. Delhi Mayor Shelly Oberoi leh Delhi Education Minister Atishi-te’n sikul endikna an neih lai hian Timarpur-a sikul dinhmun tha lo tak chu a lang chiang kuar kuar mai. Delhi khawpui Timarpur-a Wazirabad Village-a MCD Primary Sikul hian tehna chitin renga teh pawhin a nihna tur a tlin pha lo a ni ber mai.

Atishi hian CM hna a chelh hnuah hmanni lawk Sept. 28 & 29, 2024 khan MCD sikul hi a tlawh lehnghal chat a. He sikul hi sawi lawk lova a tlawh thut avangin thawktute an tal buai hle. Atishi hian sikul a thlen veleh Principal Office awmna zawtin a pan nghal chat a. Principal Pisa bul maia class-I room chu a thlek a, zirtirtu an awm lova, enge a chhan a zawt nghal hmiah hmiah a. Class-I zirtirtu hi an thenawm mithi avangin sikul a thlen hnuah Principal pawh hrilh lem lovin a lo hawleh daih chu niin CM thinrim chuan Principal a phone-tir nghal a, amah ngeiin phone-ah a chachhuahzui nghal hmiah hmiah bawk. He zirtirtu hian phat mawi ngial a tum naa CM hian a pawm awzawng lo. Principal hnenah action la nghal turin a hrilh nghal hmiah mai. Zirtirtu dang kal tha lo leh hemi nia sikul chawlte pawh show cause notice pe nghal turin a hrilh nghal hmiah bawk. Dil chhut takin MCD sikul changchang hi Principal a zawt a; Principal hian chhan theih loh a nei nual, CM hian hau zuiin-”He sikul Ptincipal hi i ni a, zirtirtute leh zirlaite dinhmun pawh i chiang lo a nia; sum tuak nan mai mai em ni he sikul hi i hman? Zirtirtu 20 in nei a, zirtirtu 2 hun rei tak an awm tawh lova, pakhat engmah sawi lovin a kal bo bawk a; engtinnge an chungah kut i thlak sawi rawh, khawiahnge an awm a, engtinnge i tih dawn?” tiin hmai hmaah a chhuahchhal siah siah mai. Sikul luh tirhin class-I-ah zirlai 46 awm angin hming ziahna buah a inziak a, a tlawh lai hian zirlai 26 chauh an awm bawk si a; khawnge a dangte hi tia a zawh chuan tuman an chhang thei hek lo; mak a tiin a thinrim hle. Principal pisa bul maia Class-I room-a naupang bengchheng authawm, ninhlei bawk si, enkawltu zrtirtu nei lo mawlh mai khan a rilru a luah a ni. CM hian infrastructure facilities leh teaching-learning material lam a ngaihtuah ber lo. Zirlaite an ngaihsak lohzia a hmuh khan a thinrimin a rilru a na zawk a ni. Zirtirtu (Teaching staff)-te hmingziahna attendance register leh zirlaite hming ziahna bu a keu ulukin zirtirtute pawh an hming nen a finfiah nghal chat chat a, bum theih a ni lo. Delhi CM hian zirlaite a va han hmangaih tehlul em!

SIKUL ENDIK PAWIMAWHNA

Zirna lama hlawhtlinna chu grade point average, standardized test score, leh zirna lama duhthusam leh attainment hi a ni. Tun hnaia zirchiannaah hlawhtlinna chu grade, zirna lama rilru put hmang : sikul kai chakna, leh ngainatna, sikul kai duhna, sikul nena inzawmna neih leh zirna lama duhthusam anga awm theihna turin sikul enfiah (inspect) hi a pawimawh hle a ni.

Sikul Inspector-te hman dan tlanglawnah chuan: Mit ngeia hmuh finfiahna: sikul hmun, classroom, laboratory, inthiarna (toilet), washroom, cafeteria, inkhelhna hmun, zirlai leh zirtirtu dinhmun leh thil dangte pawh tiamin, mit ngeia enfiahna uluk takin an kalpui thin a ni. Hêng hmun fai dân te, inrelbawlnate, leh a pum pui dinhmunte an enfiah tel bawk thin. Sikul pakhat hmasawn chakna chhan emaw, a than chak lohnate chu thil tum fel tak neia tehna pawimawh tak pakhat chu sikul endik hi a ni. Hmasawnna tur hriatchhuah a, chu chu hmachhawn dan tur ruahmanna tha zawk leh felfai zawk siam a nih theih nan Inspection neih thin hi sikul zawng zawngah standard mumal tak vawng reng tura puitu a ni a, chuta tang chuan zirlaite’n zirna tha tak an dawn leh dawn loh a tichiang bawk thin a ni. Khawvela zirna kalphung tha ber hauhtu Finland-ah khuan Zirtirtu standard sang tak, zirlai ngaih pawimawh, caliber-based course structure, scholarship duhthlan theihna, nunphung sang tak, leh culture lam ngaih pawimawh a ni. Zirtirtu, zirna sang tak nei professional, sikul khawtlang hmasawnna leh zirlaite zirlai tidanglam thei tura rintlak zirtirtu (Finnish teachers)-te hi professional training sang tak leh zahawm tak tak an ni a, a tam zawk chu zirna lamah master degree nei an ni. Finland rama zirna kalphung hian ?hatna aiin inthlauhna a ngai pawimawh a, zirlai zawng zawngte chu an dinhmun leh theihna thliar lovin hun remchang inang tlang a siamsak zawk a ni. Finland ramah hian standardized testing a awm ve lo. Sikul endiktu (inspector)-in dan ang thlapa sikul dinhmunte a hmun ngeia a enfiah hian zirlaite leh zirtirtute a fuih tangin a siam tha a, zirna kawngah hlawhtlinna ropui tak a thlen thin. Sikul endiknaah hian tehna hrang hrang a awm. Physical leh academic te, efficiency leh infrastructural development te, qualitative improvement te, a pumpui thua sikul dinhmun (overall status)-te nen teh chikimin a thlek uluk tur a ni. Heng zingah hian zirlai ngaih pawihmawh (learners centeredness) hi uluk ngai lai leh zirchian ngai zual chu a ni. Education Minister, Politician leh beaurocrat, inspector tam takin sikul an endik changin a pawimawh lai ber academic achievement lam hmuh kanin physical leh infrastructure development lam ngai pawimaawhin tehfung atan an hmang mawlh thin. Public Board Exam-a sikul pumpuia failed tawp tawp thinte hi an phu tawk hremna pek emaw, siamtthat dan tur bengsika ngaihtuah theih nan investigation report dik takte theh luh thin niin an phu tawk hremna pek nghal hmiah hmiah ni ta zawk se, zirna tha kan neih phah lehzual ngei ang.

A TLANGKAWMNA

Delhi CM thar hian zirna a ngaih pawimawhzia kan hre ta. Sikul a endik dan pawh dik thlapin ngaih pawimawh hmasak turah a bur nghal chat mai. Mizoram School Education Department hnuaia zirtirtu aikal la 635 ang velte kha hmu ve ta se a ban nnem awm mange? A huaisen rep rep khawp mai. Kan rama Education Minister-te ve zawngin nuisang chungin “He zirtirtu absent hi khawnge a awm?” tiin an zawt dûk dûk ngam tawk a, Principal-in a sawi mam liam puat a, a zo der zel mai thin a ni. Tunah pawh aikal la tawk an la awm reng mai! Leader of Opposition bial lamah khian Sikul pakhata Hindi Teacher thawk mek aikal lak luilhtir, zirtirtu khawngaihthlak tak a la awm nia sawi a awm. He zirtirtu hian a hna zawm ve tawh ngei a duh laiin SMC lamin aikal an lakluiihtir tlat nia hriat a ni. Sorkar hian an hun tiam July 19, 2024 a pel tawh si a, he zirtirtu hi nge an hrem dawn SMC lam hi ngaihtuah tham a awm tlat? Nge controlling Officer zawk hi hrem tur zawk chu em ni? Hei lo pawh hi department dang dangah pawh aikal la an la awm ngei nia hriattur a la awm tlat? ZPM sorkar hi a inenfiah a ngai nasa hle. Social Media Platform-a Insawifiah vak vak hian awmzia a nei lo. Delhi CM Atishi Singh ang hian kan CM hian emaw, Education Minister hian surprise visit neiin uluk takin Teachers’ attendance leh zirlai attendance-te keuvin zirtirtu awm tha duh lote zilhhauvin show cause notice pe ve nghal hmiah hmiah ngam se, kan zirna hian hma a sawn ang a, Pvt Sikul tlanpelin Sorkar enkawl sikulte hian hma an sawn chak ngawt ang. Hetiang taka AAP Ministry hian Delhi UT-ah zirna atana hma a lak that avang hian Sorkar sikulin hma a sawn chak êm êm a; pvt sikul a lehthal tawh a ni. Kan Zoramah erawh, School Education Minister atanga a hnuai lam zirtirtu leh PE thlengin an tu leh fate Sorkar sikula kaltir ngam lo vek an ni. Mahni department sikulah pawh luhtirna tlakah an ngai lo a nih chuan zirtirtute leh Education department hnuaia thawktu zawng zawngte hi mahni inngainepa inhmusit, mahni mawng hlim an ni tihna a ni a, kan van ropui lem lo tak em! Sorkar sikulte hi tihtakzeta beia samtthat ni ngat se’ng chuan hetiang ém êm hian kan ram zirna hi a chhe lovang. Sorkar sikul hi building, teaching material & facilities tha tak tak leh zirtirtu tawnhriat ngah leh training nei tha zawk vek an ni a, midday meal leh zirlaibu a thlawna dawng mek ni bawk si hian pvt. & mission sikulte an phak thei mawlh lo. Zah nachang hriat a hnekin mahni leh mahni dinhmun inenin an insawisaa an la nui thler tak duai duai hlawm a aw! Zoram khawvar hun a va hla raih raih êm. Sikul building leh infrastructure facilities lamah buaina a awm lo tluk a ni tawh, chutih laiin kan zirna quality erawh a chhuanawm lem loh hle. Chuvangin, sorkar hian thil dang ngaihtuaha buai chiam chiam lo hian zirna kaihhnawiha kan neihsate hi uluk taka enkawlin a nih dan turin hmang tangkaiin kalpui ngam mai se, kan ram zirna chu a tha ve zawt zawt mai ang. Mipui ngaihtuahna (mindset) dik lo tak, sorkar sikul ngaihnepna awm tlat hi paih bova sukiang tur chuan AAP Ministry ang hian State sorkar hian huaisen taka hma a lak a hun ve tawh takzet a ni. Mipuiin sorkar sikul kalna tlakah an ngaih loh avangin sikul sawikhawm (amalgamation), sikul khar (defunct) leh zirlai aia zirtirtu tam zawkna sikul kan nei kurzut ta a nih hi! Chuvangin, sorkar hian zirna a siam tha duh takzet a nih chuan a behbawm leh bawlhlo chawtaniah buai buai lovin zirna laimu tak tak, zirlaite ngaih pawimawhna (learner centeredness) hi khawihin hma la se zirna tha leh innghahna tlak kan nei mai dawn a ni. Engpawhnise, kalphung thar sorkar inti mek hian kalphung hlui system thlakin AAP Ministry CM Atishi Singh kaihhruai sorkar thar hi a tluk pha dawn em tih uluk takin i lo thlir phawt teh ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!