- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
Khua a thal chholeh dawn ta. Mimal chhungkua leh khawtlang kan fimkhur tlan a ngai hle. Chuvangin, chhung tinin in kan chhuahsan dawnin kãngmei tichhuak thei electric current, LP Gas, ãr in, vawk in etc. uluk taka finfiah hmasain kan chhuahsan tur a ni.
Kan hriat fo tawh angin chhiatna chihrang hrang a awm a; chung zingah chuan kangmei vanga chhiatna hi kan tawh tam ber a ni hial ãwm e. Chhiatna chihrang hrang zingah hian khuarêl chhiatna leh mihring thlen chawp chhiatna a awm. Chungte chu chiang zawkin hetiang hian tårlang ila.
KHUAREL CHHIATNA
Mihring thlen chawp vang ni lova chhiatna lo thleng thin hi khuarêl chhiatna chu a ni a, chungte chu-Thlipui; thlichhia; thlivir; thawngaleivir; lirnghing; tlang kang; ramkang; khawvawt uchuak; Khawlum uchuak; vur tawlh,; leimin; tuilian; ruahpui vanawn; sabereka khuang kaih; tek den; rial den! Hripui leng etc. Sawi tur tam tak a la awm thei awm e.
MIHRING THLEN CHAWP CHHIATNA
Khuarêl vang ni lova mihringina kan thlen chawp chhiatna chihrang hrang lo thleng thin hi mihring thlen chawp chhiatna (man-made disaster) chu a ni. Chungte chu: Sualna chihrang hrang; helna; nawrhna; indona; ralthuam hlauhawma inbeih (biological/chemical threat); khãwl thluak nei hmanga inbeihna (cyber-attacks); inrun; ram hãl; lo hãl; tura inhrai; zu chhe in; ruihhlo hman sual; chemical weapon hman sual, inpãwngsual; kawlphetha kalsual (electrical short circuit), tui tla hlum, lirtheia chetsual etc. Sawi tur tam tak a la awm thei.
KHAIKHAWMNA
Khing khuarêl chhiatna leh mihring thlen chawp chhiatna chihrang hrang zingah khian Mizoram bik hian thlipui, leimin, lirtheia chetsual, ruihhlo hman sual, kãngmei vanga chhiatnate hi kan tãwk tam deuh ber thin niin a lang. Abikin kãngmei vanga chhiatna hi kumtin kan tawh tam thin leh kan hmachhawn ngun ber niin a lang. Chuvangin, kum 2022 chhunga kangmei vanga Mizoramin chhiatna kan tawh dan dinhmun Mizoram fire & emergency services officials Jan 29, 2023-in a tarlan dan thlir ila:
In kãng zat : 34
Kãng hlum zat 15
Kãng hliam zat 11
Ram kãng zat vawi 44
Kãngmei vanga kohna dawn zat vawi 50
Bungraw kangchhe hlut zawng Rs23.68 vbc.
Asset chhe zat hlut zawng Rs19.28 vbc.
Directorate of fire and emergency services (F&ES), tarlan danin kum 2018-2024 chhung khan in kãng 278 a awm a, mi 22-in nunna an chan bawk. Nikum chhung ringawt khan in 40 kângin mi 4-in nunna an chan a. Kum 2021 khan in tam berin in 71 a kâng a, nunna chân erawh an awm lo. Kum 2024 khan in 40 a kâng a, nunna chân an awm lo. Kum 2022 khan kângmei vanga nunna chân tam berin mi 15 laiin nunna an chãn a, 2023 khan mi 4-in nunna an chãn a, 2024 khan mi 3-in nunna an chãn.
Record-in a tarlan zel danin kum 7 chhung khan bungraw kãng chhe hlut zawng hi Rs 78.32 vbc a tling a; hetih lai hian kãng thelhtute thawhrimna avangin bungraw hlut zawng Rs 196.98 vbc man zet hum a bi thung.
Heng kãngmei chhuah hun lai hi March leh October thlaahte a ni deuh ber a; ramkãng erawh March leh April thlaahte a ni a, ramkang hi lo hal, huan hal vanga lo awm deuh ber niin MF&ES official chuan a tårlang bawk. Kum 7 chhunga kângmei avanga kan sum hloh zat hi cheng vbc 78.32 zet a tling a, a uihawm takzet a ni. Chawh rualin kumtin Rs 11.188 vbc kan hloh tihna a ni.
FOREST REPORT-2024
Mizoram hian kum 2024 chhung khan kangmei chhuak vawi 3,600 chuang a tawng a. Nikum khan Mizoram-ah vawi 3,612 kangmei a chhuak a, hei hian ram hectare 3,917.74-ah chhiatna a thlen a, heng zingah hian ramngaw hectare 94.5 a kâng tel niin state environment chuan, a tarlang. EF&CC Department, Mizoramin a tarlan danin Nikum 2024 chhung khan Mizoram-ah vawi 116 ram kãng a chhuak a, lo halin ram a tihkan hi 3,496 hectares a ni a, ram kang chhia hi 3,823.24 hectares a tling a ni. India ramah ramngaw nei tha zinga ngaih kan nih rualin ram tihkan kan ching hle niin a lang a, a pawi takzet a ni. Chuvangin, ramngaw hlutzia leh ramngaw neih harsatzia hriaa kan ramngawte hi venghima humhalh sauh sauh zawk turin tan kan lak a ngai a ni.
A TAKA KA TAWN HRIAT
Kum 2023 January thla tir lam khan kan LP Gas pipe hlui tawh lutuk, kan fimkhur tawk lohna avanga gas put ru chu gas stove alhin a lo man a; a bul hnaiah tel (edible oil) leh bawng thãu hriak (Beef Tallow) a lo awm hnai nen a inman kai phuta meikhu chhuahna (fire electric chimney) man kai zelin a kãng ta phuta a khu-alh dum ta ngun ngun mai a, inchhungah pawh awm hleih theih lohin meikhuin a khat ta mup mup mai a. A manganthlak duh kher mai!
Mahse, vanneihthlak takin mangang chiai thlabar (panic) em em lovin saiip (buara) hnãwngin fire electric chimney alh pãwr lai ber chu kan khuh a, tui kan theh zui bawk a, chutih rualin Gas regulator kan off bawk a, zawi zawiin a mit ta a; a thawventhlak huai mai. Kan himna chhan ber erawh Pathian zahngaihna vang liau liau a ni e. Lalpa chu fakin awm rawh se. A dawtlehah chuan electric wiring main Switch-a Miniature Circuit Breaker (MCB) kan hman vang kha a ni. MCB khan electric short tur kha vengin a thim nghal vek a, kha khan lo veng lo se’ng chuan buara hnãwnga thelh mih theih rual lohvin a kãng ang a, inchhanhim rual a ni lovang. Pa fimkhur ve tak ka ni a, mut dawn apiangin gas stove off a ni em; pindan hrang hranga electric switch off a ni em; a tul lova bulb chhit ên a awm em: kawngpui êntu bulb-te a tha em tih engkim ka enfiah ziah thin, in kan lenchhuahsan dawn apianga chutiang bawka finfiah thin mi chu ka ni a; ka nupui fanaute pawh chutianga fimkhur tura fuih chãmchi thin chu ka ni; mahse, fimkhur loh palhna lai ka lo neih avangin kan kãng hlum fai vek loh chauh kha a ni a, chuvangin, tun thlengin thãuah a la man thei a ni.
Kãng mei chhuah chhan tam ber hi kan fimkhur tawk loh vang (man-made disaster) vang a ni tih ka chiang thar lehzual a. Kha thil thleng pawh kha fimkhur lehzual nan kan hmanga alawmawm letling hlein ka hria. Chuvangin, in kãng tam tak kan chhana an chhuanlam hi vawk vulh, ar vulh, ran vulh etc. -te’n electric bulb zankhua khuaa an chhit thin sa uchuak lutuk atanga kangmei chhuak anga sawi a tam hle. A nihna lai tam tak a awm thei. Achhan pawh hengho hian MCB an hman tel loh tlangpui avang leh electric wiring mumal lova an zam ve mai mai vang a ni tlangpui thin. Hetihlai mek hian P&E Department lam mite han zawh chian hian Electric short circuit vanga kãngmei chhuak a ni vek lova, finfiahna mumal tak hriat a nih thin loh thuin min chhang thin. Kan fimkhur tawk loh vang leh P&E department atanga zangnadawmna (compensate) kan beisei vang nge electric short circuit vanga kãngmei chhuak ang zela kan sawi thin hi ngaihtuah chian ngai tak a ni ngei ang.
A TLÃNGKAWMNA
Heng baka kãngmei chhuah chhan awm thei tam tak naupang inkhualtelem mei chelek ching, LP Gas venhim that loh vang leh thuk Thai finfiah chiang lova in chhuahsan, petrol, khawnvartui, meizial & sikret bung liak hlum lova paih duhdah leh kãngmei chhuah thei dang laka fimkhur tawk loh vang leh kawng hrang hrang a awm thei. Chuvangin, February, March, April thal vaekchãr a hnaileh ta a, Zoram mipui chhungkaw tinte mihring siamchawp kangmei chhiatna chhuak thei lakah fimkhur theuh ila a tihzia ngawt ang. Naupang in awm leh pitar/putar in awmte pawh ngawi renga chhuahsan mai lovin kãngmei laka fimkhur tura fuih thin hi a pawimawhin kan tih makmawh a ni. Chutiang zelin thingtlang lo nei mi leh huan neitute pawhin huan hal leh lo halte fimkhur taka ven uluk a pawimawh hle tih kan hriat nawn a hun tawh hle. Khawpui lama chengte pawhin electric current hman kawngah fimkhur taka kan khawl hman hran hrang hrangte englaipawha kan ngaihvena kan fimkhur a ngai takzet tih i hrenawn mawlh thin ang u.