Lehkhabu Thlirna: Science leh Kristianna : A indo em?

  • Chhote Chenkual (Author, Philosophy Dawhsan)

Kum zabi 21-na kan chuan kai atanga rei lo tê ah ‘Neo Atheism’ a rawn lar a. Mi tam tak ngaihven a hlawh hle anih kha. Kha ‘Neo Atheism’ rawn darh zêl khan keini Mizote ngei pawh min rawn chhêm tel tih chu social media titi atang chauh pawhin a lang chiang hle a ni. Mi tam takin science, philosophy leh religion kan ngaihven phah a; a that viau rualin mi thenkhat chuan khang four horsemen tia kan hriat Christopher Hitchens, Richard Dawkins, Sam Harris leh Daniel Dennett te thusawi kha zir chianna awm lo a pawm hmin tawp kan awm ka ring thin a ni. Kan rin dan leh pawm dan rawn sawi nghingtu tam tak a awm thei, a awm lo hran lo. Eng thu pawh hria ila, a rintlâk em tih hi kan in zawh nawn fo a ngai thung a ni. Chumi atana pawimawh êm êm chu awmze nei taka ngaihtuahna kan hman thiam theihnan lehkhabu a kîr leh hi a ni. Rene Descartes sawi em ni kha ‘Lehkhabu tha chhiar chu kum tam tak liam ta a ngaihtuahna fim tak tak pu mi te nêna in biakna ang a ni’ tih kha. Chutiang anga lehkhabu tha chu Mizo tawng ngei a ziak, hei kan neih belh leh ta.

He lehkhabu hi Pathian awm leh awm loh pholan tumna ngawr ngawr a ni lo a, metaphysicist thenkhat te ang bawkin a ziaktu hian Pathian chu awm sa (postulate), fiah kher ngaiah a ruat lo a ni. Mi tam takin Science leh Kristianna indo anga kan hmuhna te, keimahni a zawhna kan neih te, chhânna mumal tak hre lo a kan ngaihtuahnaa lut fo thin chhânna lehkhabu a ni ti ila a sual lo ang. Hetiang lam hawi sap tawng ziak lehkhabu tha tak tak chhiar tur tam tak a awm. Mahse mahni tawng anih loh avangin a tui fâl tan lo chuan in chhiar tui a har thin tih chu kan hre vek awm e. Hetiang lehkhabu tha lutuk Dr. Krista Roluahpuia’n keini zofate tana a chhawp chhuak hi kan ngaihlu hle tur a ni.

  • Philosophy-a Metaphysics pawimawhna

Rene Descartes khan philosophy hi thing kung (tree) nen a tehkhin a, metaphysics chu a zung (root) angin a hmu a, Physics chu a kung (trunk) angin, science dang zawng zawng te chu a zâr angin a hmu a. Hei hian a entir chu metaphysics pawimawh zia a ni. Dr. Krista pawh hian a lehkhabu ah hian metaphysics a dah pawimawhin engkima engkim, Descartes ang tho a kan hriatna zawng zawng te innghahna a nih zia a pholang chiang hle in ka hmu. Metaphysics a dah pawimawh êm êm chhan ni a lang chu tûnhmain amah hi Positivism in a nuai ve hrep tawh tih a lang a, chu thlipui in a nuai hrepna atang chuan a tal chhuak a, chu a talchhuahna ‘testimony’ chuan he lehkhabu hi a hring chhuak ni ngeiin a lang. Ka chhuidawnna hi a dik ngei pawh ka ring. A ziaktu hi Physicist a ni a, Metaphysics meuh dah pawimawh tur chuan positivism thlipuiin a nuai ngei a ngai lo thei lo.

Mi tam takin science kan ngaipawimawhin kan dah pawimawh êm êm a, mahse mi tam takin hriat loh kan nei tih a ziaktu hian a hmuin ka hria a, chu chu science hringtu chu philosophy a nihzia te, science kalphung leh a nihna te hrethiam a, engkima engkim a nih lohzia mitin min hrilh a tum a, chumi atân chuan philosophy khawvela lût ve turin kawng min kawh hmuh a ni ti ila a sualin ka ring lo.

  • Sakhuana leh Science

Sakhua hian mihring min nawr kal theihzia he lehkhabu-ah hian tarlanin a awm niin ka hria. Kan rinna emaw kan rin dan emaw hian kan kal dan tur min thunun hnehzia pawh pholanin a awm bawk a ni. Hnam fing hmasa ten he khawvel (universe) leh a chhûnga awm te hriatfiah an tum dan leh an zirchian dan te, an thlen theih chin te, an thil thlîr dan te, sakhuanain anmahni chhûngril a thuneihna a neih dan te, sakhaw dang te ai pawha Science leh Kristianna lo inhnek rem bikzia kan hmu fiah hle bawk a ni.

Sawi lan loh theih loh chu keini Protestant thenkhat tena Catholic lam kan hmu hè deuh tlat thin hi a ni. Kan doctrine a lo inang lo deuh a nih pawhin sulsutu an nihna hi kan zah thiam thar a ngai hle mai. He lehkhabu atanga lang chiang êm êm chu, Catholic Kristian mi hmasa te lo inpêkna, an thiamna leh hriatna te kha a lo va duai lo êm tih hi a ni!

Science leh Kristianna indo anga kan hriat thin te kha a lo nih lohzia leh Science thang zel ina a ken tel zawk a nih dan te, Kristianna khawvêl in Science a than chak tir zawkzia Dr. Krista hian awmze nei takin a pho chhuak thiam hle a. Text book a kan hmuh piah lam, an mimal rinna leh an Philosophy khawvêlin Science-ah nghawng a neih lenzia a rawn ziak chhuak hi a ropui tak zet a ni!

Science chu eng chiah nge a nih tih kan hriat chian theihna atan, natural philosophy (history of science) leh philosophy of science hmanga Science ziarâng a pho chhuak tel hian he lehkhabu hlutna a ti zual in, a ropuina lai ber pawh niin ka hria. Amah a ziaktu ngei pawh hian Philosophy a tuipui zia chu, Philosophy of Science chhiar thin tan phei chuan phêk tawpna ber a (251) ‘ziaktu chanchin tawi’ chhiar miah lo pawhin philosophy a tuipui zia an hmu thiam nghal vêkin a rinawm. A lehkhabu ziah hi, Philosophy tarmit atanga thlirna ngawr ngawr a ni tih kan hrethiam thei ang a, chumi avang chuan enge a tuipui tih lam thui tak kan tinzawn thiam ang.

  • Pathian

Sawi lan tawh angin Pathian a awm ngei a ni tih pho lan a tum lo a, amaherawhchu thil lang chiang deuh a awm thung, chu chu Pathian chungchâng kan ngaihdan leh pawm dan te, kan sakhaw vawnin kan thil ngaihtuah dan leh thlîr danah pawimawhna thûk tak a neihzia a rawn pho chhuak a tih loh theih loh. Pathian chungchâng a pawm dan kan neih nghehna hian he khawvel (universe) leh a chhûnga awm te kan hrilhfiah danah kawng thui tak min thunun a ni tih bung 5-na atang hian kan hre thei a ni. Pathian chu he khawvel (universe) nen inzawmna nei lo leh hriat theih loh (transcendence) emaw Pathian chu he khawvela nêna inzawma nei (immanence) anga kan ngaihna te hian kan thil zirna leh hrilhfiah kawngah pawimawhna a neih nasatzia Newton-a thlirna khawvel êng atangin, fiahfai taka he lehkhabu ziaktuin min kawhhmuh dan leh, min hmuh thiam tir dân hi a mawi khawp mai.

  • Mathematics leh Science

Science leh Mathematics hian inzawmna thûk tak an neihzia mawi taka he lehkhabu a tarlana a awm hian he lehkhabu ka ngainatna a va ti zual si em! Mathematics mai ni lo, Logic thlenga a rawn hrût tel tlat mai te hi tumah in an beisei phâk ka ring lo hial mai. Thudik zawnna chungchanga entirna atan a kan hman fo thin chu mathematics hi a ni. Mathematics chu thudik awm sa a kan ngaihna te, kan ngaih ang ngawt a lo nih lohzia tarlana a awm hian ngaihtuahna a ti kal thui a. Mi tam takin Science-in a fiah tawh chu thu dik tluan tling anga an ngaih thin te pawh a ngheh tâwk lohzia a rawn pho chhuak tha hle a ni!

Sawi hmaih theih miah loh pakhat chu mihring hriatna chungchâng hi a ni. Tun hma atanga Science leh Mathematics kal dan phung a rawn sawi lan hnu a, mi tam tak te tana mangchhia kan tih mai thin David Hume a rawn thlang nalh hian, a ziaktu Dr. Krista-a in chhiar zauzia ava tarlang chiang teh lul em! David Hume khan Radical Skepticism hmang khan Theology a ni emaw Mathematics a ni emaw Science leh Philosophy emaw thleng mai khan a sawisel vek a, kan hriatna chungchangah chianna (certainty) kan neih lohzia a sawi anih kha. David Hume kan chhiar atanga rei lo tê ah Analytical philosophy bul rawn tan tute zînga mi leh huhàng ngah ber pâwl a chhal ngam Bertrand Russell kan hmu leh nghal mai te khan, he lehkhabu ziaktu ngaihtuahna hriamzia a tarlang ka ti lo thei lo.

Einstein-a Relativity Theory hi chu Science zirlai lo pawhin hrethiam kher lo mah ila, a thumal hi chu kan hre fo tawhin ka ring a. Mizo tawng ngeia chhiar tur pawh a awm thin. Hetia fiah tak mai a, pholan a rawn ni leh hi Einstein hi Physicist te tan phei chuan Newton tluk zeta milian a nihzia keini Science zirlai lo te pawhin kan hmuh thiam pui pha ve ruai ruaiin ka hria. Relativity chungchâng hi Dr. Krista hian Science in lumleh chhohna atana hriat ngei ngei ngai a nihzia a rawn pho chhuah piah lamah, Quantum Mechanics hmang ngeia a tawp a’n khar mai hi beisei piah lam daih a ni. Tunhma atang tawhin Philosophy of mind, Psychology leh Neuroscience lam thlenga Quantum Mechanics in a luhchhuah dan hi bil deuhin kan chhiar fo thin a, Mizo tawng ngeia bung khat tawp he lehkhabua a awm mai hi tunge ngaihlu lo awm ang le? Mahni a kan in chhiar belh zêl theihna tur atâna hnu pawimawh tak tak min hnutchhiah hi a lawmawm takzet a ni.

  • Tlipna

Mihringin hriat châkna kan neih te, dil chhûtna leh rinhlelhna kan neihte hi a bo mai mai dâwn lo. Mithiam tak tak an lo chhuak zêl ang a, hetiang lam hawi hi thuziak hi kan la hmuh belh zel pawh a rinawm. Thangthar an rawn chhuak zel ang a, kan sakhaw vawn lai leh science chungchangah zawhna an la nei zel bawk ang. Kum a liam anga, hun a liam ang a, he lehkhabu hlutna hi khuareiah a la rawn pung chho zêl dâwn tih ka chiang a ni.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427