Sum thianghlim lo

  • Dr. C. Lalrampana

A KAMKÊUNA

Tunlaiin social media platform hrang hrang, pawl, kohhran inkhawmpui, seminar, training, symposium, Workshop & training leh puipumaahte ‘Sum thianghlim lo’ tih tawngkam hi a lar hle. Chuvangin, sum thianghlim lo hi enge ni, chutiang chu a awm tak tak em tih I han bel chiang teh ang.

BIBLE-AH ENGTIN NGE A TIH?

Bible-ah chuan sum thianghlim lo “Unclean money” tih hi chiang fak chuan a awm lo va, mahse “Mammon” emaw “Filthy Lucre” emaw tia sawi a ni fo. Mammon tih hi Aramaic tawng a ni a, “hausakna” emaw neihnunna (possessions) emaw tihna a ni thei awm e. Bible-ah chuan, dik lo emaw, nungchang bawlhhlawh emaw hmanga hausakna emaw, thil neih emaw sawina atan hman a ni fo thin. Sum thianghlim lo tih fel fak erawh a awm lem lo. Filthy Lucre tih hi King James Version Bible-ah chuan sum emaw hausakna emaw hmanga eirukna emaw, nungchang mawi lo tak hmanga hlawkna hmuh theih nana thumal hman a ni. Pathian Lehkha Thua pawisa thianghlim lo, Bible-a pawisa thianghlim lo entirna thenkhat chu: Thamna (Bribes) thatlohzia chungchang : Ex. 23:8 leh Deut.16:19-ahte Rorelna nghawng thei tur thamna emaw thilpek emaw lak khap a ni. Milem biakna hmanga sum hmuh chhuah hmanga hausakna hmutute chu thiam loh chantir an ni ang tih a ni. Bible-a sum bawlhhlawh tih hian dik lo taka sum thawh chhuah, a nih loh leh eirukna hmanga hausakna emaw thil neih emaw a kawk ber a ni.

SUM THIANGHLIM LO A AWM EM?

United Nations (UN) Member State-ah te, UN General Assembly-a non-member observer state-ah te, a then pawm emaw, hriat loh state-ahte dan anga tender anga pawm pawisa (currency) hrang hrang hi 180 a awm a, an innghahna pegged currency kan paih chuan currency 130 velah a tla hniam thei awm e. Mahse, khawvel ram hrang hrangin an ram pawisa currency an siamte hi duhthusam taka an duan leh an siam a ni a; chuvangin, sum thianghlim lo pakhat mah a awm lo. A rawng, a design, a lenzawng, a hlut zawng, rawng chithlak erawh a inang lo mai zawk a ni. A nihna dik takah chuan sum thianghlim lo hi sawrkar sum (currency) dik tak atang chuan a awm thei lo a ni.

SUM THIANGHLIM LO CHU?

India ramah chuan black money hi black market-a sum hmuh a ni a, chutah chuan sum lakluh leh chhiah dang pek a la ni lo. Tin, tax administrator hnen atanga thup pawisa chhiar chhuah loh chu Black Money tih a ni bawk. Black money hi misual, smugglers leh tax-evaders-te hian an khawlkhawm a ni. Black money zat dik tak hi chhut a harsa a, thup official-a report a nih loh avangin. Mahse, chhut chhuah thenkhat chu hetiang hi a ni. Global Black Money, Tax Justice Network Khawvel puma economy hi $30-40 trillion vel a ni tih an chhut. International Monetary Fund (IMF) Global Shadow Economy chu khawvel puma GDP atanga 22-31% vel a ni tih chhut a ni a, hei hi $15-25 trillion vel a ni. India ram mihring pawisa, India rama sum chu Rs 3-4 vbc nuai vel a ni tih an chhut ($40-50 billion USD vel) a ni. World Bank, India ram economy hlimthla chu GDP atanga 23% vel a ni tih an chhut a, hei hi Rs.35-40 vbc nuai vel ($450-500 billion USD vel) a ni. Mizoram-a black money hi official estimate a awm lo nain Mizoram State chhunga mihring sum leh chhiah awlruk lohna tur venna atan hma lak a ni tawh. Tualchhung Local Reports-ah chuan Mizoramah hian black money hi thil pawimawh tak a ni tih a sawi a, a bik takin sumdawnna leh sumdawnna atanga sum lakluh report loh ang chi a tam hle a ni. Heng estimate-te hi a inang lo hle a, figure dik tak aiin rough indicator atan hman tur a ni tih hriat reng a tha. Black money hi thil buaithlak tak a ni a, estimate dik tak hmuh a harsa hle. Heng bakah hian pawisa lem ‘fake note’ hrim hrim pawh hi India ram leh Mizoramah a luang lut hnem hle. Mizoram sum lakluh aRsanga pawisa lem awm zat hi chhiar harsa tak a ni a, mahse state chhungah hian pawisa lem man eng emaw zat a awm tawh a ni. Mizoram police-te chuan India pawisa lem Rs11,35,600 an man a, 1368 notes – Rs500, 1507 notes – Rs200, leh 1502 notes – Rs100. A dang pakhatah chu Champhai police-te man Rs.8,52,500 a ni. CID(SB) team chuan pawisa lem Rs.25,20,000
an man a, Rs2000 note 1007 leh Rs500 note 1012 a awm. Heng atangte hian counterfeit currency hi Mizoramah hian thil pawimawh tak a ni a, mahse circulation-a pawisa lem (fake notes) awm zat dik tak erawh hriat a la ni lo. Heng zawng zawngte hi sum thianghlim lo dik tak zawk chu a ni thei awm e.

A TLÂNGKAWMNA

Bible hian hnathawh leh sum lakluh chi hrang hrang a sawi a, mahse a bik takin thiltih thenkhat a dem thu a sawi thung. Bible-in a sawi chu hetiang hi a ni. Ui sa atanga sum hmuh chungchang chiang leh fiah taka a sawi a: Deut. 14:21 Ei tur eng pawh a thi tawh emaw, sakawlhte’n an tih hlum dan emaw ei khap a ni a, chu chuan ui, ran thianghlim lo anga ngaihte chu ei loh tur a ni tih a tilang thei.

Lev 11:27 leh Deut. 14:8 Ramsa thianghlim lo zingah ui hming hi fiah taka ziak a ni. Tin hei bakah hian nawhchi zawrh man hi tel a thiang lo bawk. Bible chuan nawhchizawrhna chu chiang takin a sawisel a ni., Bible hian ui sa atanga sum hmuh chu chiang takin a sawi lo nain, ran bawlhhlawh ei khap a ni. Bible chuan nawhchi zawrh (sex work) chu a dem chiang hle a ni. Nawhchi zawrh man emaw, uicho man emaw , thutiam nan LALPA in Pathian inah in keng tur a ni lo; a eng ve ve pawh chu LALPA in Pathian ngaihin thil tenawm a ni. Heng uicho man leh nawhchizawrhna atanga lakluh pawisate hi a thianghlim lo ni lovin an lakluh chhan zawk hi thil bawlhlawh chu a ni. Chuvangin, tunlaia kan ramin eirukna, hlemhletna, smuggling, ruihhlo, zu, KS, pawisa lem, kutling lova sum lakluh, thil man to uchuak tak atanga thawh chhuah zawng zawngte hi “sum thiaghlim lo” tia chhâl mek chu a ni. Hetianga dik lo taka sum lakluha hausak thut thutna hripui hian min nuai mek a, mi hausa, mi lian leh hausa pui pui leh ringtu kohhran mimir leh rawngbawltu puithiam, khawtlang hruaitu rinawm awm pui pui thleng hian he hripui hlauhawm tak hi kan inkai darh mek ta a ni e.

Leave a Reply

error: Content is protected !!