- Lalrintluanga
Khawvelah hian kan nunna lam chungchang zir ho doctor leh medical lam thiamte hi kan ngaihlut leh an thu kan zawm that ber an ni awm e. An thiam leh an sawi (chawh dik) dik ai mah hian an nihna, mihring dam leh thih inkar, hrisel leh bawrhsawm thusawi thei tur ber nia rin an nih avang hian an thu hi a kawi a ngilin kan zawm lo ngam mang lova. Eng ang a thuneitu, sorkar lam mi emaw kohhran lam mi emaw tan pawh nise Doctorte thu hi chu hnial theih loh leh hnial ngam loh ang hial in kan ngai thin a ni deuh hi maw.
Zep nak emaw thupek eng anga khauh leh khirh pawh nise, kan hmuh theih mihring zingah mihring chunga thunei leh thu pe thei ber chu doctor te hi an nih miau avangin ‘Doctor in a ti’ tih chuan a leh chuang sawi tur a vang tak zet a, Persia dan danglam thei lo ang hial in kan ngai mai thin a nih hi maw. Kan lo piana kan piang ngei a ni tih fiahtu leh min lo dawng sawngtu an nih rual hian kan thih a kan thih thu puang thei leh min bawihsawma min thlah liamtu hnuhnung an nih thin vang hian ngaihnep ngawt chi chu an ni lo reng a ni.
Heti taka thiltithei leh ropui an nih avang hian kan doctor te hian an in rin phak bak leh an lo beisei nasa in mipui ten rinna kan nghat a ni tih hi an hriat thar leh hi a tul ve in ka hre tlat. A nihna takah chuan an tawngkam hi kan dam in kan nat pui mai mai a ni tih i an hriat nawn leh a tul awm e. Doctor in an natna an (rin) sawi mai mai te hi keini chuan kan lo natpui em em zel a, an tawngkam khat ringawt hi khum kan bet puiin kan kun pui ngawt ngawt thei tlat a ni. Zep nak emaw, heng natna thlen tu Virus leh Bacteria aiin an tawngkam hi a chak zawk a nih ber a. Kan thianpa pakhat damlo pawh a natdan a sawi atangin doctor pahnih in phone atangin Malaria i ni ang an tih avangin a Malaria awm ve hmiah thei a. A thisen exam vel aiin doctor (specialist pawh ni chiah lo) thusawi avang khan a Malaria em em thei tlat mai a ni. Zoram lamah phei chuan PF thang in a lo thang niawm tak a ni a.
Khawvel hian hma nasa tak a kan sawn rual hian kan hrisel lohna pawh hi a zual tulh tulh emaw tih tur a ni a, natna mak tak tak pawha pung in kan vei nasa em em a ni. Cancer phei chu Mizoram in kan champion pui ngat reng a nih hi maw. Natna mak leh dangdai tun hma a kan hriat ngai lo in min run zel dawn a ni tih pawh a lang reng, tunah pawh Mizo tawnga hrilhfiah mai mai theih loh natna tam tak kan nei in kan tuar fir fer tawh reng a nih hi maw. Chuvang tak chuan kan Mizoram doctorte kan fimkhur leh zual a tul em aw ka ti thin.
Kan damlo tam tak phai lam pan puite leh pan pui lem lote chungah thil mak a thleng fo ta mai a. Damlo tam tak chu Cancer emaw natna khirh tak veia phai lam a kan thawn liam an natna te, Mizoram lam doctor in an sawi ang lo ni leh lem lo sawi tur an kat nuk mai. A thente lah tih dam theih loh an tih te pawh dam ta te an awm ta nuk mai a, kan in enfiah deuh zawng a ngai a ni.
Cancer hi a vei lo tan chuan a tihbaiawm vak lo mai theih a, mahse a tawngkam ringawt pawh hi a vei nia in hria tan chuan thih pui tham a ni. Cancer i vei tih chu thi turin inbuatsaih rawh tihna ang hial a nih avang hian cancer chhuah a in chhuah ringawt te hi sim a tha hle a ni. Cancer rinhlelh a ni emaw cancer a nih leh nih loh chian a ngai a, phai lamah kal a tha emaw tal hian sawi ta ila, ziaawm deuh lo ang maw le. Nge ni doctor lam hian cancer rinhleh a an sawi hi a mipui zawk hian kan lo sawi cancer chiam thin le? Cancer thlah in phai lamah kan inthlah liama, chhungkhat leh kohhran in tawngtaina lamah kan dil pui luai luai a. A tuartu chhungte tan phei chuan dam in kan in hmu leh ang em tih in rilru in arbo a zawng tak zet lai a cancer dam ta haw/vei lo haw a an an lo haw hi a lawmawm em em rualin lemchan, a changtu nih chakawm lo zet a ang thin.
Tawngtaina hi ka ringhlel lova. Pathian in thil mak a ti thei tih pawh hi ka ring thlap. A thlan Israel te chungah mai pawh nilo keimahni ngei hnena thiltihtheihna mak tak lantirtu, danglam ngailo Pathian hian cancer leh natna mak ber pawh a ti dam thei a, a ti dam mek zel tih hi ka ring thlap a. Mahse, kan tawngtai dama kan chhal tam tak hi erawh chu kan ngaituah ngun deuh tul in ka hre thin. Cancer tawngtai a kan dil hi Van lam hian cancer tiin a lo dawng sawng ngut ang em aw tih erawh chu hriatthiam har ka ti thin. Doctor tawngkam pakhat avang maia cancer a, doctor dang pakhat tawngkam avang mai a cancer leh lo tur kan ni lo. Cancer hi thihna a nih vangin kan fimkhur a tul tak zet zet in ka hria.
Natna khirh leh harsa nia an puan tih dam hlei theih loh ang a sawi, a thente phei chu phai lam pan pawh awmzia awm lo hiala an sawi dam ta sawi tur pawh ka hria. Eng kan ti nge kan Mizo doctorte hian hetiang te an tih tak fo mai le? “Vai doctor an thiam bik chuang lo” tih te “khawl kan nei tha lova” tih ngawt mai te hi sawi fo chi a ni ta lo. Vai doctor zawng zawng an thiam bik e pawh ka ti kher lo. Khawl tha bikin an en vek kher lo thei. Mahse, Mizo doctorte hian vai doctor tluk loh kan ngah hle a ni tih hi erawh chu an hriat a pawimawh a ni. Mizoram lama dam thei tawh loh chhuaha an chhuah vai lam doctorin dam thei an tih hi eng nge a awmzia ni ang le ? India ram a thawk theuh theuh hi a in an lo theih hle mai dawn a lo ni. Kan Mizo doctor te hian damdawi tam tak aia an tawngkam kan dam puia zawka ni tih hi an hriat thar hi a tul tak em.
Tin han duhthawh deuh ila, Doctor te hian mipuite nasa leh zuala rawng min bawlsakna chhan tur hi awm ve in ka hria. Heng Doctor ho infuihna leh intiam kamna (International Code of Medical Ethics, Hippocratic Oath te), dan leh dun (law and order) anga an tih ngei ngei tur thil piah lamah hian kan Mizo doctor te hian mipui rawngbawl an bat ve na tlem han sawi teh ang. Tlem in tawngkam han thlahdah deuh ila, kan Mizo doctor ho khan in tuang lo tih chhah deuh ula. Kan doctor tam zawk te hi chu thiamna lamah chuan an ropui ber hauh lovanga, a dik tak chuan a thente chu subject ba chunga bachelor degree in hlang kaia doctor te an ni na chung in doctor te hi ka hmuh dan a nep chuang lo. Eng ang a zo har deuh leh bei rei deuh pawh nise Doctor an ni hi chuan hmelchhe deuh mahse mi tam zawk hi chuan kan tluk loh en sa ngawt zel leh nghal a ni.
Doctor mai mai, spcialist pawh ni hlei lo pawh lo ti sa teh mah ila, an thu tam zawk hi a kawi a ngil in zawm loh ngam loh an nih vang hian kan doctor te hian an hna hi uluk leh zuala an thawh a ngai a ni. Zirna ah hian khawii chhuak nge tih leh eng division nge tih hi zawhna lar ber pawl a ni awm e. Mangement zir chuan IIM, engineering zir chu IIT a lut te an en sang deuh in heng a lut pha te pawh an induh deuh bik thin. Doctor mak ve na em em chu khawi chhuak nge tih velah kan buai em em vak lova. Tin, an pass na division phei chu kan zawt ngailo hrim hrim nia mawle. AIIMS leh CMC, Vellore te hi ngaihsan deuh bik ni mahse Bihar lama bei rei deuh te nen hian ang khat deuh tho hian kan en thei tlat hi thil mak a ni. (AIIMS a lut pha chin hi chu a in duh chu an in duh deuh bik mahna). Hetiang khawpa mipuiin hriatthiamna kan pek hi course dangah hian an awm ve tak maw le?
Thiamna leh hmasawnna a sang zel a, natna mak leh damdawi thar a chhuah reng avang hian an in ennawna an in zir thar zel tul tak zet zet a ni. Chutiang a nih loh a, kan thianpa fiamthu in Doctor upa deuh tawh a sawisakna anga “an hun lai a damdawi chu a chhuak tawh loh” tih ang vel te hi awm lo thei hram se la, an zir ve laia natna chhuak lo leh an zir loh tleng a zir thar zel tur leh in update reng turin in sang mar erawh a tul hle awm e.
An hnathawh dan chungchang erawh chu sawi chiam tul ka ti lem lova, kan lo sawi vak hian mi pawi te riau riau kan sawi dah ang e. Kan Mizo Doctor tam tak hian hlawhfa an ruai ve fovanga, an hlawhfa rawih te hi a ruaitu tak aia hna pen hleh an thawh hian thawk tha zawk ta se an hlawhfate chungah hian eng ngaihdan nge an ngeih ang tih hi an mut hmuhah te lo in zawt ve mai mai se chu ka ti thin.
Heti hian a tawp ka khar dawn e. Aw, Zoram Doctor te u, in ropui thlawt e, nang mahni pawhin in dinhmun en ula, in thiamna leh theihna bak bakin kan ngaisang in ka ngai ropui che u a nih tih hi in hai bik lovang. Chuvang tak chuan Zoram tan intheihna leh thiamna hmanga, uluk leh tih tak zetna nen a Zoram damna tura fimkhur chhuah leh zual turin ka ngen duh che u a ni. Zoramin in natna hrik aiin i tawngkam hi kan nat pui a, in damdawi chawh mum lian pui pui aiin in tawngkam hi kan ngeih zawk a ni tih i lo hre nawn leh mawlh teh un.