- Mahmuaka Chhakchhuak
Pu T.C Jonunsanga lehkhabu ziah Ram buai Novel Zonunsangi tih chu March 31, 2022 niah khan Art & Culture Heritage Centre, Lungleiah tlangzarh a ni a, tlangzarhna hmunah hian kal pawh an thahnem ang reng hle a ni. He lehkhabu hi phek 381 a chhah niin Thuhmahruai phek 12 lai a awm bawk a. A bu hming ang tak hian rambuai lai chanchin niin India sipaiin mizo pa mai pawh niloa mizo nunauho an tih retheihzia chu thinlung kuai leh ngaihnawm takin min hrilh a. Ram buai hre ve phak lote tan pawha ram buai hrehawmzia kan hriat fiah ngei ngei theihna turin leh mizo sipaite lo chhuanawmzia te pawh fiah takin min hrilh bawk a ni.
Pu Lalseiate chhungkua atangin thawnthu a din tan a, an fanu hmeltha tak Zonunsangi chu a bu chhung pumpuia mi pawimawh ber niin ‘a chang tunu’ a ni. A tir lamah hian lungchhiatthlak takin Pu Lalseiate chhungkua hi min hmelhriattir hmasa te te a, Vai sipaiin Pu Lalseia chu zanah an In ngei atangin an hruaichhuak a, darkar mai ni lo, ni a liam a, thla a liam a, kum hial pawh alo liam zel takah chuan ngaihtuah pawh a na tawh hle ang tih a rin theih mai. Pu Lalseia nupui Pi Biakchhungi leh an fate khawngaihthlakzia hi ngaihtuah ngam pawh a ni awm lo e. Hetiang chauh hian vai sipaite hi an sual lo a, Biakina inkhawm lai ngei pawh pawisa loin an luhchilh a, Pulpita thusawitu ngei pawh an man duh hial a nih kha. Pastor rorum, amah ngei pawh Pathianin hrisel taka kan zinga ala awm tir Revd. Killuaia ngei pawhin nu leh nunaute chhanna atana ‘ka that ang che’ a han ti ngam kha fakawm deuh a sin. Chungte chu he lehkhabuah hian a bilh tel vek a.
Chutiang chuan he lehkhabuah hian thil thleng tak tak thawnthu tam tak a zepin thangthar tam takte chuan kan hriat ngai loh tur min hrilh teuh a, mizo sipaite huaisen zia leh Pathianin finna a pek zia min hrilh mai bakah India sipai zinga mizo awm vete tangkai taka Pathianin a hman dan te hi a ngaihnawm sathliah lo. Capt. Lalhleiate hoin IGP kahhlum an tum a, SP pahnih an lo awm ve avangin leh silai an chuh hmasak zawk avanga an kahhlum tak avanga Capt. Lalhleia ngei pawh WANTED a nih dan min hrilhin a lu man pawh Rs. 10,000/- lai a nih nghe nghe kha. Chutah a ni lahin tlanbo emaw hlawhchham pawh la tum chuang loin Lt. Governor chu an thiante chhanchhuahna atana man leh la tumin ala beih zel dan chu ngaihnawm takin min hrilh leh bawk a. Herhse khua atanga mizo tlangval tam tak phuarbet chunga ramhnuaia kahhlum tura an hruai laia ‘kan nghak reng che kan Lalber’ tih hla thluk mila tlanchhe tur an inhrilh dan chanchin he lehkhabua a zeh tel dante hi a ngaihnawm mai a ni loa a hlu ngawt mai.
March 1, 1975 nia Capt. Lalhleia hmelmate kuta a thih dan chanchin ngaihnawm takin min hrilh leh zel bawkin mizo sipaite chu chhuang takin an chanchin a tarlang a. Thangthangte khawvelah hian hetiang taka mizo sipaite lo fakawm leh chhuanawm zia hi tarlanna lehkhabu dang awm ve tak maw le aw tih hial tur a ni. A tir lama kan sawi tak Pu Lalseia nupui chu a ram kalnaah thlamah hliam tuarin a han awm zui leh bawkin Christian Hospital, Serkawnah rei tak enkawl a nih dan leh amah enkawltu Doctor chu a tak ngei pawha awm Dr. Lallawma leh a hote a nih thu a han zep tel leh Christian Hospital, Serkawn bul tan a nih atanga vawiin thlenga Medical Superintendent lo ni tawh zawng zawngte hming leh an nih hun chhung a tarlang tel zel bawkte hian a tih ngaihnawm mai bakah a bengvarthlak lehzual avangin he lehkhabu ni Novel sathliah niloin lehkhabu rotling tak a nih zia a tilang a ni.
Kum tam tak hnuah Pu Lalseia chuan zankhat chu a nupui leh a fate chenna In ngeiah chuan a rawn thleng hlawl mai a, lawmna avangin an biangah mittui ava luang nasa tehlul em. Hruaibo a nih atanga an sawisak nasat ziate leh kut a tawrh nasatzia te, damchhuah leh pawh inbeisei ngam lo khawpa a tawrhna chi hrang hrangte chu a nupui leh a fate kiangah chuan a sawi kauh kauh a, vairama thichhawnga a awm lai chhungkaw pakhatin an chhara fa ang maia an enkawl dante leh Kuli-a a tan dan chanchin zawng zawng chu ngaihnawm takin a sawi a, anni chuan thawk pawh thaw tha ngam loin an lo ngaithla a, Pathianin a hruai chhuah dan leh a nunna humhima a awm dante a sawi chuan mak tia phawk hru na tham hi a ni takmeuh a ni.
He lehkhabu hian ram leh hnam hmangaihna thinlung kan neihnan thawnthu ngaihnawm tak hmangin min hruai a tum a, khawvel hriatah mizote hi tute nge kan nih tih hi lantir thei tura kan inpumkhat a pawimawh a ni tih hi chunglam ruahman a nih ngei pawh ring chungin a ziaktu hian thinlung zawng zawngin he lehkhabu hi a ziak a ni. A thawnthuin a zir vang pawh a ni ang a, a ziaktu hian a ziah laiin vawi thum lai chu a mittui tlak thu a sawi nghe nghe a. Chuvangin he lehkhabu hian rah duhawm tak pawh a chhuah ngei a rinawm. Tin, a ziaktu Pu T.C. Jonunsanga hi lehkhabu sawm pakhat (11) lai lo ziak tawh a niin chungte pawh chu lehkhabu ngaihnawm tak tak vek an ni a, tuna Ram buai Novel Zonunsangi aia thinlung a pek nasatna hi an la awm lo hial awm e.
A tir lamah mizopa In dik tak mai chu kan hriat theihna turin thui vak loin min hrilh a, fairel bela Artui kan dah that thin pawh min hrilhin keini thangtharte tan ngei pawha chhinchhiah awl tak turin mizopa In kalhmang min hrilh a. Tlawmngaihna ngei pawh mizote’n kan nunpui zia hmun tinah a tarlang bawkin, mizo chuan a taka kan nunpui thin dan min hrilh bawk te hi he lehkhabu chhuanawmna pakhat a ni thei bawk ang. Sawi tur a tam hle mai a, helai hmun atang ringawt hi chuan kan sawikim seng si lo ang a, a lehkhabu lam i han keu zawk tawh mai teh ang u hmiang.