Sumhmun Titi – 17

  • F. Vanlalrochana

CHAMPHAI NAUPANG…

Ka pa kha Puallawia piang ni mah se, Mautam laiin Champhai Tlangsamah an pem a. Ruantlang High School leh Champhai College-ah a kal thin a. Ka nu khan a nulat ve lai hun chu Damdawi in quarters-ah a ni bulah a hmang zo a. GM High school-ah a kal thin. Tlangsam atanga pasal nei a ni.

Phuaibuang atangin Ruantlangah kan insawn a. Ka naupan lai hun tam tak kha Ruantlang leh Chawnchhimah ka hmang zo a. Champhaia naupang ka ni ve!

Ka pi (Ka nu nu) kha ka hre ruai ruai a. Electric Vengah an awm thin a. Mi kha a pua a. Zan tirah hian pawnah min dinpui thin a. Kan hmuh phak Champhai khawpui eng tiarh mai kha ka mitthlaah hian a la awm. Khatiang bak kha chu ka piah hian hriat zui erawh ka nei mang lo. Rei loteaj a thi zui ta mai si a!

Naupang ram kal hrat, sava veh hrat, insual hrat ang reng tak kha ka ni a. 1991 khan khwchhak presbytery, Kahrawt kohhranin an thleng a. Kahrawt kohhran biak in kawtah hian Kohhran hall a awm a. Presbytery Moderator kha ka pa a ni a. Moderator fapa kha Pathianni in kohhran hall bulah khan kahrawt naupang ho nen kan lo inbuan ngat ngat! Inkhawm bang an rawn chhuak a. Ka pa’n min han hmu a. A nui vur vur mai mawle. Kelkanga naupang inkhawmpui kan hman tum pawhin Pathianni chawhhnu inkhawm chhung zawng Dilkawn naupang ho nen kan lo inbuan ngat ngat a. Dilkawn Junior department mipa naupang kha chu ka buan kim vek! Min cho zel sia. Upa F. Chawia khan hmanni deuh thleng pawh khan a la sawi.

Chawnchhim khaw daia Chhawkhlei hmun zau em em maia te khan kan kal zing khawp a. Champhai chhehvela hian mipa naupang e tiloin kan tei tam a. Sava veh, Pa zawng, leh chengkawl khawrh khan kan tei tam. Champhai zawlah khan Mangkhai ral veng kha an tam thin a. Kan um duai duai thin.

Ruantlangah awm mah ila, Chawnchhimah kan chho zing a. Ka pi saii vengsangah a awm a. Ka pu Rina khan mi a hruai chho thin a. Matric an exam dawn pawhin min hruai chho a. Ka pi khan, “kha le, i chhuanlam ber i hruai chho tawh bawk a. Lehkha zir tha tawh ang che,” a ti!

Ke khan kan kal mai zel a. New Champhai lam atangtein kan kal a. Ram hrang kawn kan han kalte kha hei mitthlain ka hmu leh. Pine hill lam atanga kal tum kan nei a. Kanan, electric Veng vel te kha kan kal nawk nawkin ka hre ta. Ka chiang ta vak lo!

Chawlhnia chawnchhim kal kan ching a. Ka pa khan, “I kal leh chuan ka phuar ang che” min ti a. Ka kal leh pek a. A tukah buhzem bulah ka kut a phuar a. Upa Thangkunga khan min rawn phelh a lawm!

Pu Biaktluanga dawrah khan kan leng fo a. A dawr kawtah khan a thu thin a. A dawr atang khan Sudden Muanga Bu kan lei thin. A chang chuan DK press atangte pawhin kan lei thinin ka hria.

Chhangphut field-ah football tournament kan en nasa. Pianglawma, Thailawka te ho kha kan ngaisang thei thin. Pu Mathlenha Champhai SDPO a nih lai khan kan en nasa thin bawk. Inkhelh kha a thiam em a ni.

Champhai Block congress president thin Vanhrila kha naupang chuan kan hre lar khawp a. Artui an ineisiak a. 32 naah an chhiar sual a. “A bul atangin ti tha leh ila”a ti a, tih vel kha kan titi a ni thin.

Vengsanga ka riah chhoh chuan helipad-ah kan kal ngei ngei a. Vengsang naupang ho nen kan insual ngei ngei bawk a. Naupang luhlul zet mai kha ka ni thin a. Insual kha ka awlsam a ni teh chek ang.

Naupang hian hmeltha kan hre hma hlein ka hre ta! Ka ngaihtuah let a. Zotei tih emawni kha hmeltha kan ti riau thin a ni. A mak ang reng.

Champhaiah khan Venglai nge, Vengthlangah hall a awm a. Khatah khan painting exhibtion an buatsaih tawh tih ka la hria. Khata ka lemziak hmuh ka la hriat reng chu, Thing tu luang chunga Mizo pa pahnih chem tum nena an insual kha a ni. 1993 inthlan dawn khan, Naupang e tiloin Pu Zoramthanga thusawi ngaithla turin kan kal ve ngawt tawh bawk a!

Champhai bazarah khan Sakawr an awm teuh fo mai. A chang chuan sakawr sa pawh an zuar. Kan tei thla ve zeuh zeuh thin tih loh chu sawi tur ka hre vak lo.

Champhai Vengthlang biak in kha a hunlai khan Mizorama lian ber an ti a. An sakzawh hlim khan ka pain min kalpui. Mizoram biak in dang khatih lai khan ka la hmu tam lo bawk a. A lian ka ti hle.

Chhawkhlei chanchinbu kha naupangtea chhiar ka ching a. Khami chanchinbu atang khan Manchester United leh Pete Sampras-a ka hriat phah. He chanchinbu hi la awm tak maw!

Sawi zel chuan a thui lutuk dawn e. Ruantlang khaw lama kan chet dante pawh ni dangah ka la ziak leh ang.

Hetianga ka ziah hi chhan dang vak a awm lo. Theihnghilh hunte a la awm thei a. Chumi thlen hmain ka lo dahtha lawk a ni. Ka la ziah belh leh ang

Lung a leng ang reng e a!

CAREER PATH OF AN IPS OFFICER

  1. Training at SVPNPA

IPS hi all-India Service a ni a. UPSC Civil Services examination kal tlang a lak a ni. Indian Police Service tling chinte chuan Sardar Vallabhbhai Patel National Police Academy (SVPNPA), Hyderabad-ah kum khat training an paltlang angai.

Heng physical activities hrang hrang te, weapons te leh thil dang dangah te leh IPC, Laws chi hrang hrang leh , social issues leh management-ah te training hi an paltlang a ni.

  1. Probation

Training an zawh hnu hian anmahni state cadre theuhah an kal a. Assistant Superintendent of Police atanga bul taninan hlawh chu Pay Band 3 (Rs.15600 – 39,100) with Grade Pay of 5400 a ni.

  1. Senior Time Scale

Kum 5 an service hnuin senior time scale an kai thei a. Additional Superintendent of Police emaw, khawpuia an awm chuan Additional Deputy Commissioner of Police an ni. Senior time scale-ah chuan , grade pay hi 6600 a ni.

  1. Junior Administrative Grade

Kum 9 hnuah Junior Administrative Grade (JAG) an kai thei a. Hetah hi chuan management lam a ni tawh mah mah a.

Superintendent of Police (SP) emaw Deputy Commissioner (DC) of police an ni tawh thin a. JAG ah chuan , grade pay pawh 7600 a lo ni ta a. Scale 3 (15,600-39,100)-a pay grade sang ber a ni.

  1. Selection Grade

Kum 13 service hnuah Selection grade hi kai theih a ni a. Senior Superintendent of Police (SSP) emaw Additional Commissioner of Police emaw an ni ta thin.

Selection Grade atang chuan Pay Band 3 atangin PB 4 (37,400 – 67,000) a lo ni tawh a. Selection Grade-a Grade pay chu 8700 a ni.

  1. Super Time Scale

Kum 14 hnu lamah Super Time Scale hi an kai thei a. Deputy Inspector General of Police (DIG) an lo ni ta a. Khawpui te deuhah phei chuan Commissioner of Police te pawh an ni ve thin. Grade pay hi 8900 a ni.

  1. Senior Administrative Grade

Senior Administrative Grade (SAG) –ah hi chuan kum 18 service hnuah an kai thei chauh. Inspector General of Police (IG) an ni tawh thin a. Grade pay hi Rs 10000 a ni.

  1. Higher Administrative Grade

Higher Administrative Grades (HAG) hi an service-ah thuneitute an lungawi chuan kum 25 hnuah an kai thei cauh. Additional Director General of Police an lo ni tawh a. Pay Band 5 scales (67000-79000)-ah an kai tawh a. Grade pay pawh Rs 12000 a ni.

  1. Apex Scale

Kum 30 chin chunglam service chin, brilliant career record nei bawk hian Apex Scale (80000 fixed) an kai thei. Hemi scale han kai phate hi Director General of Police (DGP) an ni a, an state-a Police lu ber an ni Khawpui liana Police Commissioner an ni bawk. Apex Scale hi chu an kai pha vek lem lo.

TAWNGTAINA

(Sumhmun Titi-ah hian poetry kan vawm bei ve zauh zauh dawn a ni. Tun tumah pawh hei pakhat chu kan han vawm bei a nih hi le)

Ram hian tunge a mamawh?
Tiin ka thlunglu leh ka lungril ka zawt a.

Chhanna lo thangkhawk chu
‘Mi tak tak thingthi’,
Tih biahthu lo ni e.

Lalpa hmaa thingthi
Lalpa dana innghat
Lalpa hnena dil thin
hnam chelhtu an ni
Tiin aw chuan mi hrilh.

Tawngtaina hi
Kan ralthuam tha ber
Sual hnehna chu.
Sual hneh lohin
Ram a thang lo’ng e.

Amen ruala thuthluang lo, Ataka thlan tui luang
Kawltu chawia
Kawla ni chhuak chhiar thin chu.

Leave a Reply

error: Content is protected !!