- HC Vanlalruata

Rambuai hnu-ah Border Roads Organisation (BRO) kan tihte hian Mizoram a beihpui thlak mektu India sipaite ralrel kawnga an chet vel awlsamna atan kawngpui an rawn lai a. Rambuai a tawp hnu-ah pawh Mizoramah la awm zelin kawngpui sial hna hmun thenkhatah an la thawk reng a. An hna hi Mizoram PWD ai chuan a tha zawka ngai an awm a, PWD hotute erawh chuan kawng thui zawng leh zau zawng inang renga sum ruahman an neih tam zawk vang niin an sawi thin thung.
Engpawh ni ta sela, state danga han kal ve hian BRO ho thawh rau rau hi Mizorama an thawh aiin a tha zawk hian ka hre ta tlat thin a. Mi kuta sahrang hmu lian satliah niin ka inhre lo. Mizoram a thawk construction company-te aiin state danga thawkte kuthnu hi a mamin a dak thlarh zawk tih hi mit ngeiin ka hmu ve-in ka hria – tlang ram ve thovah pawh. State sorkar a zirin an thawk tha-in an thawk chhe mai em ni tih ngaihdan ka nei nghet ta tlat a ni.
Hman deuh tawh, sorkar hmasa hunlai a kan ram kawngpui a chhiat zual em em lai khan sorkar laipui a Road Transport and Highways enkawltu minister a lo zin tumin chief minister office-ah chanchinbumite min kawm a. Khami tum khan Ministry of Road Transport and Highways (MoRTH) hian an hnuaia hna, Mizoram chhunga an thawhtir contractor-te hi tender chhuah, hnathawk tur thlan leh vil zui kawngah Mizoram sorkar an thlim thin ni a, PWD hotute’n an sawi chu a dik em tiin zawhna ka zawt a.
Sorkar laipui lam khan chu chu thudik a nih loh thute, India hmarchhak state 8 a MoRTH hnuai a hna buaipui leh enkawltu turin Guwahati khawpui-ah regional officer (RO) pakhat chauh a awm thu leh state tina PWD-te an mawhphurhna a san thu min hrilh a. A bik takin hna kal lai vil thu-ah state PWD-te a sawi pawimawh bakah kan Mizoram PWD-te intlawhkhalhna kha an rawn phet thla chiang hle. Principal Secretary to CM i/c PWD pawhin hming hmerhin min sawichhuak hial a ni.
Hetiang lam kan sawi kual duah chhan chu eng dang ni lovin – sorkar laipui hnuai a ni emaw, private company an ni emaw, eng anga ropui pawh ni raw sek sek – kan rama hna an thawh chuan kan state sorkar hian a enzui ang a, a thunun ang a, an hna a enpui-in a tul dan zelin a vil tur a ni. State sorkar hnuaia thawk an nih loh avang mai a kan pawngpaw sezawl chhuah a, kan hnathawhte kan uipui tuilian thlir ngawt zel hi a pawi a; a la pawi dawn chauh a ni. A chhan chu Mizoramah hna thawk a an rawn inbun chuan kan mipuite tana thawk tur an ni a, sorkar hian a mitmei reng tur a ni a, chu chu mipui thlan sorkar hna a ni. Kut an sil thiang lo. Kawngpui sial chauh a ni lo, bank leh financial institution kan tihte bakah insurance company-te thlengin a ni.
Tun hnai-ah mipui vantlang tana thawktu Ruatfela Nu (Pi Vanramchhuangi) leh kan ram nungcha leh ramngaw bakah boruak tha a awm theihna atana tha thawh mektu thalai rual Youth for Environment Justice Mizoram (YEJM) invuahte chuan nasa takin tan an la a. National Highways and Infrastructure Development Corporation (NHIDCL)-in Mizoram hmun hrang hrang a kawngpui laih leh laih zauh hna an thawhna-ah he sorkar laipui MoRTH company leh a hnuaia contractor-te hnathawh dan an dodal a nih kha.
Ruatfela Nu leh YEJM-te’n an ngaimawh ber chu NHIDCL leh a hnuai a contractor-te’n an kawnglaih hna thawhna a hlawkna uchuak an neih theihna a nih dawn avang an kawng laih sira leivung an paih tawp tawp mai kha a ni a. Hei hian kawngkam a thing ding leh a thlang deuhva ramngaw a tihchhiat bakah Mizoram lui tam tak a tinu-in a tichhia a ni. Leivungin lui a hnawh takah hian Siamtu-in kan ram lui a a dah nungchate tan awm ngaihna awm lo khawpin chirh (mudslide) in a hnawhin a tinu nasa tih chu a thlalak pawh kan hmuh hlawm hi.
Thenkhat lah hian, a thawk-a-phitah, intifing fe hian ‘hmasawnna man chu kan pek ve a ngai a lawm’ an lo la ti sek leh nghal a, mawlna chi khat, mawhphurhna nei lote thusawi ve mai mai a ni tih loh rual a ni lo. Aizawl leh Lunglei (Sialsuk leh Thenzawl kaltlang) kawngpui leh Aizawl pumpelh kawng an tih mai (Zemabawk leh Silaimual inkar) an sial lai kha hmanni lawk a la ni. He kawng pahnih hi World Bank sum hmanga laih a ni a, sum tumtu World Bank duhdan fir tak leh changkang taka laih tlang ve ve a ni.
He kawng pahnih an laih hian leivung hi a paihna hmun bik an ruahman sa-ah lo chuan an paih lova. Kawng laih hnathawktute pawh an kawng laihin a paltlang khua a tlangmi chengte nunphung tibuai lo turin khua atanga metre 500 aia hnai-ah ruahbuk an sual phal a ni lo. Chutiang thlapa an kalpui avang chuan World Bank sum hmanga kawngpui laih leh zauh hna thawh a nih lai khan mipui lam atangin sawiselna hriat tham a awm lo tih kan la hre reng awm e.
Khatiang taka tih theih reng a nih lai khan engati nge NHIDCL leh a hnuai a kawnglaitu contractor-te hian Mizoram leh a chhunga chengte tana pawi tur ngaihtuah hauh lova an leivung hi an duh duh a an senghawi tak mai le? A hma lama kan sawi ang khan state sorkar hnuai a awm lo BRO-te’n Mizoram leh state danga an hnathawh inthlau lutuk hi ngaihtuah chian a ngai a. Kan Mizoram sorkar hian a tha thei ang bera hnathawh a nih theih na’n mawh lian tak a phur chiang a, kut sil thei a ni lo. Kut sil mahse Isua Krista khenbeh chungchanga Pontia Pilata kutsil ang chauh kha a ni ang.
Kan ram chhung a pawn lammite’n hna an rawn thawh a kan uipui tuilian thlir mai thei zel hi chu a fel lo ngawt mai. Kan thlir mai mai hian ram leh hnam hmangaih hauh lotu kan ni tihna a ni phawt mai a, thangtharin min la rawn dem ngei dawn a ni. Tute-emaw benharh chawp ngai leh tute-emaw-in wheelbarrow ang deuhva nawr kal chawp ngai sorkar kan nei reng mai hi chu a vanduaithlak ngawt mai. Mawhphurhna nei, mawhphur tura thlan leh an thiamna anga thawk tura lakte’n nawr kal chawp leh hrilh chawp an ngai hi a lungchhiatthlak takmeuh a ni.
Han en a, han ngaih mai pawha kan ram rohlu – leilung, thing leh mau, nungcha leh lui bakah tui a cheng nungchate tana pawi lutuk a ni tih chiang em em a hre tura mithiam nih ngai miah lo ni si, hun engemaw chen kan en liama, tute-emaw ben harh ngai a sorkar a awm hrim hrim hi a zahthlakzia an hriat a hun ta hle mai. Ram hmangaihtu, mipui tana tha tur hna thawk tura beisei leh ram chhe tur vengtu atana mithiam kan rawihte an ngawi reng a, tute’n emaw an hrilh zel a ngai ta mai hi zah nachang hriat a hun ta.
Mizoram zau zawng hi kilometre 21,081 bial niin sorkar chhinchhiah dan a ni a. Hetiang khawpa ram zim leh mihring awm pawh la bit lo (thawl angreng) tak ram a thil pawi thleng mek kan ngaihthah thei hi inenfiahna atana hman a ngai a ni. Sorkar leh kohhran thlenga sum ringawt kan atchilh avang hian kan ram tichhe mektute hi ngaihven a buaipui hman lovin, ngawi rengin kan thlir ta mai em ni, tih palh awl a ni ta.
Hmasawnna hi kan mamawh teh meuh mai. Hmasawnna atan kawngpui kan sial emaw, tui kan khuap emaw, in lian tham kan sa emaw, engemaw chen chu thenkhat sawi dan ang takin a man kan pek a ngaih chin a awm tih hi kan hre vek. Chutiang a nih mek lai chuan kan ramngaw, lui leh boruak thianghlim (a khaikhawmna atan sap ţawnga ‘environment and biodiversity) tichhe lo thei ang bera hmasawnna hna hi thawh theih a ni a. Hei hi a hre chiang bertute chu kan Forest department leh (a taka World Bank sum hmanga kawng lo sial tawh) PWD hotute hi a ni ngei ang.
Hmasawnna atan hian a man kan pek a ngai tih hi a dik em em mai a. Mahse, hetang a sawi thin leh kan ram leilung, thing leh mau leh lui neih chhun tichereu khawpa hmasawnna hna thawh a ngai ni a sawi thintute hian a man kan pek zat leh environment lama a hlut zawng dik tak an chhut ngai lo hi a pawi em em a ni. Tun aţang hi chuan sorkar hi harh tawh se la, khulam company liante’n he rama hna an rawn thawh emaw, Mizote ngeiin hna kan thawh pawhin ram ticheureu lo thei ang ber, khawmual leh lui a nungchate himna tur ngaihtuah telin uluk takin vil tawh thin rawh se.
Hetiang lama mawhphurtu department-te leh hna viltute reng reng mutthlu tawh lovin an mawhphurhna tipuitling nghal vat zel tawh rawh se. He ram bak hi ram dang kan nei lo. Kum tam tak duat nachang kan lo hre tawh lova, tun atang hi chuan duat takin he ram hi i enkawl tawh ang u. A mawhphurtute pawh tute-emaw nawr kal chap ngai lovin che vat thin tawh rawh se.